موضوع: حکم روزه در سفر

 بحث در این بود که روزه در سفر حتی اگر مستحب هم باشد صحیح نیست (مگر در مواردی که استثناء شده است.) بعد صاحب عروة می فرماید: این حکم مخصوص به عالم به حکم است و الا اگر کسی جاهل باشد و در سفر روزه بگیرد، روزه اش صحیح است و قضا ندارد. (در باب قصر و اتمام و یا جهر و اخفات هم اگر کسی جاهل باشد نمازش صحیح است.)

 صاحب عروة می فرماید: و أما المسافر الجاهل بالحكم لو صام فيصح صومه و يجزيه حسبما عرفته في جاهل حكم الصلاة إذ الإفطار كالقصر و الصيام كالتمام في الصلاة.

دلالت روایات:

 وسائل ج 7 ص 127 باب 2 از ابواب من یصح منه الصوم

 حدیث 2: بِإِسْنَادِهِ (شیخ طوسی) عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ فِي السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ كَانَ لَمْ يَبْلُغْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَى عَنْ ذَلِكَ فَلَيْسَ عَلَيْهِ الْقَضَاءُ وَ قَدْ أَجْزَأَ عَنْهُ الصَّوْمُ شیخ طوسی که از علماء طبقه ی دوازدهم است این حدیث را از کتاب سعد بن عبد الله که از طبقه ی هفتم است نقل می کند.

 این روایت صحیحه است.

 حدیث 3: بِإِسْنَادِهِ (شیخ طوسی) عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِي شُعْبَةَ يَعْنِي عُبَيْدَ اللَّهِ بْنَ عَلِيٍّ الْحَلَبِيَّ (او بزرگ بیت حلبی بوده است بیتی که از میان آنها رواة و علماء متعددی بر خاستند) قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ صَامَ فِي السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ كَانَ بَلَغَهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَى عَنْ ذَلِكَ فَعَلَيْهِ الْقَضَاءُ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ بَلَغَهُ فَلَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ

 حدیث 5: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ صَامَ فِي السَّفَرِ بِجَهَالَةٍ لَمْ يَقْضِهِ این حدیث هم صحیح است.

 حدیث 6: بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ لَيْثٍ الْمُرَادِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا سَافَرَ الرَّجُلُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ أَفْطَرَ وَ إِنْ صَامَهُ بِجَهَالَةٍ لَمْ يَقْضِهِ ابی بصیر مطلق یحیی بن قاسم اسدی است و غیر او هم چند ابی بصیر داریم که یکی از آنها لیث مرادی است. از این رو غالبا غیر از یحیی بن قاسم ما بقی را به شکل مطلق به ابو بصیر ذکر نمی کنند.

آیة الله بروجردی در باب صلاة مسافر بحثی را مطرح کرده اند که به ما نحن فیه هم ارتباط دارد و آن اینکه جواز نماز تمام برای جاهل در سفر به چه معنا است آیا به این معنا است که خداوند عالمین را به قصر و جاهلین را به تمام امر فرموده است؟

 واضح است که این حکم صحیح نیست زیرا احکام بین عالم و جاهل مشترک است از این رو چرا عمل مزبور از جاهل صحیح است؟

 اگر بگوییم عمل جاهل مأمور به نیست ولی مجزی است در جواب می گوییم صحت به این معنا است که مأتی به با مأمور به صحیح باشد که در ما نحن فیه چنین نیست.

 بنابراین باید گفت که جاهلی که نماز را با جای قصر تمام می خواند قصد کرده که امری که به او متعلق شده است را امتثال کند منتها، در تطبیق خطا کرده است و آنی را که شارع امر کرده است را اشتباه کرده و تصور می کند امر به اتمام تعلق پیدا کرده است بنابراین او امر را امتثال کرده است و شارع هم خطا از تطبیق را از او قبول نموده است.

 در مورد روزه هم فرد می دانست که امر به روزه بر او تعلق گرفته است منتها او در تطبیق دچار اشتباه شده است و به جای افطار روزه و قضای آن، روزه گرفته است.

 بعد صاحب عروة اضافه می کند: لكن يشترط أن يبقى على جهله إلى آخر النهار و أما لو علم بالحكم في الأثناء فلا يصح صومه.

 حکم صحت روزه در مورد جاهل در جایی است که تا آخر روز در جهل باقی بماند و الا روزه را باید افطار کند و بعد قضا کند. علت آن هم این است که او به حکم واقعی خود علم پیدا کرد و باید مطابق همان عمل کند.

 بعد صاحب عروة به سراغ ناسی می رود و می فرماید: و أما الناسي فلا يلحق بالجاهل في الصحة

 علت آن هم این است که ادله فقط جاهل را شامل می شود. ناسی کسی است که حکم را می دانست ولی فراموش کرد. او حتی اگر در حال نسیان روزه بگیرد باز روزه اش صحیح نیست.

 سپس صاحب عروة می فرماید: و كذا يصح الصوم من المسافر إذا سافر بعد الزوال كما أنه يصح صومه إذا لم يقصر في صلاته كناوي الإقامة عشرة أيام و المتردد ثلاثين يوما كثير السفر و العاصي بسفره و غيرهم ممن تقدم تفصيلا في كتاب‌ الصلاة.

 یعنی مسافرتی که موجب قصر روزه می شود مسافرتی است که قبل از زوال انجام شود و الا اگر کسی بعد از زوال به مسافرت برود روزه اش را باید بگیرد.

 هر چند قبلا گفتیم که بین قصر نماز و افطار ملازمه است ولی این مورد استثناء شده است زیرا کسی که بعد از زوال مسافرت می کند روزه اش صحیح است ولی نماز را باید قصر بخواند.

 اقوال در این مورد بسیار است و یکی از اقوال این است که باید از شب سفر را نیت کند و اگر شب قصد سفر داشته باشد فردا روزه اش را باید افطار کند چه قبل از ظهر سفر کند و چه بعد از آن و اگر شب نیت سفر نداشته باشد فردا روزه اش صحیح است چه قبل از زوال سفر کند چه بعدش. (صاحب وسائل هم همین قول را اختیار کرده است.

دلالت روایات:

 وسائل باب 5 از ابواب من یصح منه الصوم

 ح 1: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا سَافَرَ الرَّجُلُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فَخَرَجَ بَعْدَ نِصْفِ النَّهَارِ فَعَلَيْهِ صِيَامُ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ يَعْتَدُّ بِهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ الْحَدِيثَ

 حدیث 3: بِالْإِسْنَادِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الرَّجُلُ يُسَافِرُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ يَصُومُ أَوْ يُفْطِرُ قَالَ إِنْ خَرَجَ قَبْلَ الزَّوَالِ فَلْيُفْطِرْ وَ إِنْ خَرَجَ بَعْدَ الزَّوَالِ فَلْيَصُمْ فَقَالَ يُعْرَفُ ذَلِكَ بِقَوْلِ عَلِيٍّ ع أَصُومُ وَ أُفْطِرُ حَتَّى إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ عُزِمَ عَلَيَّ يَعْنِي الصِّيَامَ

 حدیث 4: َ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا خَرَجَ الرَّجُلُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ بَعْدَ الزَّوَالِ أَتَمَّ الصِّيَامَ فَإِذَا خَرَجَ قَبْلَ الزَّوَالِ أَفْطَرَ.