موضوع: شرایط صحت روزه (عدم مسافرت)

 بحث در شرایط صحت صوم است و به شرط پنجم رسیدیم که عدم سفر است. صاحب عروة در این شرط می فرماید: الخامس أن لا يكون مسافرا سفرا يوجب قصر الصلاة مع العلم بالحكم في الصوم الواجب.

 گفتیم بین قصر صلاتی و عدم صحت صوم ملازمه است.

 وسائل باب 4 از ابواب من یصح منه الصوم

 حدیث 1: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ هَذَا وَاحِدٌ إِذَا قَصَرْتَ أَفْطَرْتَ وَ إِذَا أَفْطَرْتَ قَصَرْتَ

 باب 5 از ابواب من یصح منه الصوم

 حدیث 9: ِ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ أَرَادَ السَّفَرَ فِي رَمَضَانَ فَطَلَعَ الْفَجْرُ وَ هُوَ فِي أَهْلِهِ (هنوز به مسافرت نرفته است) فَعَلَيْهِ صِيَامُ ذَلِكَ الْيَوْمِ إِذَا سَافَرَ لَا يَنْبَغِي أَنْ يُفْطِرَ ذَلِكَ الْيَوْمَ وَحْدَهُ وَ لَيْسَ يَفْتَرِقُ التَّقْصِيرُ وَ الْإِفْطَارُ فَمَنْ قَصَّرَ فَلْيُفْطِرْ.

 صاحب جواهر در شرایط صحت صوم در جلد 17 و بعد در احکام مسافر ج 17 ص 604 این بحث را مطرح کرده است و می فرماید: و كيف كان ف‌ كل سفر يجب قصر الصلاة فيه يجب قصر الصوم فيه و بالعكس اللغوي، أي كل سفر يجب قصر الصوم فيه يجب قصر الصلاة فيه، لا الاصطلاحي.

 مراد از عکس لغوی و اینکه عکس اصطلاحی نباشد این است که در منطق عکس را به شکل خاصی معنای می کنند یعنی موجبه ی کلیة عکس موجبه ی جزئیه می شود یعنی کل انسان حیوان عکسش می شود بعض الحیوان انسان. به عبارت دیگر در عکس منطقی اگر یک طرف کل باشد در طرف دیگر جزء است. صاحب جواهر می فرماید: مراد عکس اصطلاحی و عکس منطقی نیست و در هر دو طرف کل قرار قرار دارد.

بحث دیگر این است که فردی که به سفر می رود باید علم داشته باشد که باید در سفر روزه را افطار کند و یا نماز را قصر کند و هکذا اگر کسی ناسی باشد باز همین حکم بر او بار است ولی جاهل به حکم در این مورد معذور است و او اگر در سفر نماز را تمام خواند و روزه را کاملا گرفت اشکالی ندارد. (در باب جهل و اخفات هم حکم همین است که اگر کسی جاهل باشد و در موضع جهل به اخفات بخواند و بر عکس اشکالی ندارد.)

دلالت روایات: باب دوم از ابواب من یصح منه الصوم

 حدیث 2: بِإِسْنَادِهِ (صدوق) عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ فِي السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ كَانَ لَمْ يَبْلُغْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَى عَنْ ذَلِكَ فَلَيْسَ عَلَيْهِ الْقَضَاءُ وَ قَدْ أَجْزَأَ عَنْهُ الصَّوْمُ

بعد صاحب عروة اضافه می کند که در سه جا لازم نیست در سفر روزه را قصر کرد: إلا في ثلاثة مواضع أحدها صوم ثلاثة أيام بدل هدي التمتع.

 مورد اول جایی است که کسی که به حج می رود باید قربانی کند. او اگر نتوانست قربانی کند (مثلا پول نداشت) باید ده روز روزه بگیرد. همانطور که در آیه ی 196 سوره ی بقره می خوانیم: (فَإِذا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كامِلَة)

 در این آیه آمده است که اگر نتوانستید قربانی کنید باید سه روز در همان ایام حج روزه بگیرید (در حالی که مسافر هستند) و هفت روز هنگامی که برگشتید.

دلالت روایات: وسائل باب 11 از ابواب من یصح منه الصوم

 حدیث 3: عَنْهُ (صدوق) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ مُتَمَتِّعٍ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ هَدْيٌ قَالَ يَصُومُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ قَبْلَ التَّرْوِيَةِ بِيَوْمٍ (روز ترویه روز هشتم است) وَ يَوْمَ التَّرْوِيَةِ وَ يَوْمَ عَرَفَةَ فَقُلْتُ لَهُ إِذَا دَخَلَ يَوْمُ التَّرْوِيَةِ وَ هُوَ لَا يَنْبَغِي أَنْ يَصُومَ بِمِنًى أَيَّامَ التَّشْرِيقِ (یازده و دوازده و سیزدهم) فَقَالَ إِذَا رَجَعَ إِلَى مَكَّةَ صَامَ قَالَ قُلْتُ فَإِنَّهُ أَعْجَلَهُ أَصْحَابُهُ وَ أَبَوْا أَنْ يُقِيمُوا بِمَكَّةَ قَالَ فَلْيَصُمْ فِي الطَّرِيقِ قَالَ قُلْتُ فَيَصُومُ فِي السَّفَرِ قَالَ هُوَ ذَا هُوَ يَصُومُ فِي يَوْمِ عَرَفَةَ وَ أَهْلُ عَرَفَةَ هُمْ فِي السَّفَرِ.

بعد صاحب عروة در بیان مورد دوم می فرماید: الثاني صوم بدل البدنة ممن أفاض من عرفات قبل الغروب عامدا و هو ثمانية عشر يوما

 حاجی باید در عرفات تا غروب بماند و بعد به طرف مشعر برود. اگر کسی عامدا قبل از غروب حرکت کند باید شتری را کفاره بدهد و اگر شتر برایش مهیا و ممکن نبود باید هجده روز روزه بگیرد و این هجده روز را می تواند در سفر بگیرد.

 در مورد سوم می فرماید: الثالث صوم النذر المشترط فيه سفرا خاصة أو سفرا و حضرا دون النذر المطلق بل الأقوى عدم جواز الصوم المندوب في السفر أيضا إلا ثلاثة أيام للحاجة في المدينة و الأفضل إتيانها في الأربعاء و الخميس و الجمعة.

 اگر کسی نذر کرده است که در سفر روزه بگیرد و یا نذر کرده است که در سفر یا حضر بگیرد او می تواند در سفر روزه بگیرد ولی اگر نذر او مطلق باشد او نمی تواند در سفر روزه بگیرد. صاحب عروة همچنین می فرماید: حتی روزه ی مندوب را هم در سفر نمی تواند گرفت مگر اینکه سه روز در مدینه مسافر باشد که در این حالت هر چند نمازش قصر است ولی می تواند روزه بگیرد ولی بهتر این است که آن سه روز در چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه باشد.

شرح نهج البلاغه:

 امام علیه السلام در خطبه ی 92 می فرماید: أَمَّا بَعْدَ حَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ أَيُّهَا النَّاسُ فَإِنِّي فَقَأْتُ عَيْنَ الْفِتْنَةِ (چشم فتنه را کور کردم) وَ لَمْ يَكُنْ لِيَجْتَرِئَ عَلَيْهَا أَحَدٌ غَيْرِي (کسی بجز من نمی توانست آن را از بین ببرد) بَعْدَ أَنْ مَاجَ غَيْهَبُهَا (بعد از آنکه ظلمت فتنه موج می زد) وَ اشْتَدَّ كَلَبُهَا (شدت بسیار سختی داشت) فَاسْأَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي فَوَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا تَسْأَلُونِي عَنْ شَيْ‌ءٍ فِيمَا بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ السَّاعَةِ (تا روز قیامت) وَ لَا عَنْ فِئَةٍ (لشکری که) تَهْدِي مِائَةً وَ تُضِلُّ مِائَةً إِلَّا أَنْبَأْتُكُمْ بِنَاعِقِهَا (ندا کننده و به حرکت در آورنده ی آنها) وَ قَائِدِهَا (رهبر آنها) وَ سَائِقِهَا (کسانی که از پشت آنها را حرکت می دهند.) وَ مُنَاخِ رِكَابِهَا (مرکب هایشان در آنجا استراحت می کنند) وَ مَحَطِّ رِحَالِهَا وَ مَنْ يُقْتَلُ مِنْ أَهْلِهَا قَتْلًا وَ مَنْ يَمُوتُ مِنْهُمْ مَوْتاً.امام علیه السلام این کلام را بعد از جنگ جمل و صفین و نهروان فرموده است و کسی بجز امیر مؤمنان نمی توانست این کار را بکند زیرا قبل از این، جنگها با کافران و غیر مسلمانان بود ولی آن سه جنگ در واقع جنگ مسلمانان با مسلمانان بود.

 بعد امام علیه السلام در توصیف فتنه می فرماید: إِنَّ الْفِتَنَ إِذَا أَقْبَلَتْ شَبَّهَتْ وَ إِذَا أَدْبَرَتْ نَبَّهَت‌ يُنْكَرْنَ مُقْبِلَاتٍ وَ يُعْرَفْنَ مُدْبِرَاتٍ. یعنی فتنه اگر روی آورد مشتبه می شود و مردم گول می خورند ولی وقتی تمام می شود تازه مردم متوجه می شوند. فتنه وقتی جلو می آید شناخته شده نیست ولی وقتی پشت می کند تازه شناخته می شود.