موضوع: مصرف کفاره ی اطعام

     بحث در مسئله ی 24 است که مصرف کفاره ی اطعام ماه رمضان را بیان می کند. صاحب عروة در اینجا می فرماید: مصرف كفارة الإطعام الفقراء إما بإشباعهم و إما بالتسليم إليهم كل واحد مدا و الأحوط مدان من حنطة أو شعير أو أرز أو خبز أو نحو ذلك و لا يكفي في كفارة واحدة إشباع شخص واحد مرتين أو أزيد أو إعطاؤه مدين أو أزيد بل لا بد من ستين نفسا نعم إذا كان للفقير عيال متعددون و لو كانوا أطفالا صغارا يجوز.

اولین بحثی که در اینجا مطرح می شود این است که این اطعام باید به فقیر داده شود که این بحث مطرح می شود که آیا فقیر همان مسکین است یا نه. فرق هایی بین فقیر و مسکین بیان شده است ولی همان طور که گفتیم در روایات ما این دو به یک معنا هستند. خصوصا که خبری نیز داریم که تصریح شده است ملاک احتیاج است از این رو بحث کردن در مورد فقیر و مسکین جایی ندارد. (باب 16 از ابواب کفارات، ح 2)

     بحث بعدی این است که اطعام به فقرا به دو شکل است یکی اینکه به آنها اطعام می کند (مثلا آنها را دعوت می کند و به آنها غذا می دهد) و دوم اینکه غذا را به آنها می دهد تا بعدا بخورند.

صاحب عروه قائل است که بین این دو حالت فرقی نیست ولی علما بین این دو فرق گذاشته اند مثلا در جواهر در ج 33 این بحث مفصل بیان شده است. ملاک در سیر شدن این است که باید سیر شوند و هر نوع غذایی که بدهیم کافی است و در مورد تسلیم غذا بعضی همانند آیة الله میلانی بسیار دامنه ی اطعام را ضیق کرده اند و گفته اند فقط باید حنطه و یا آرد و یا نان باشد. آیة الله گلپایگانی هم علاوه بر آنها تمر را اضافه کرده است. آیة الله خوانساری نیز قائل است که در کفایت شعیر و ارز (جو و برنج) هنگامی که طعام را تسلیم می کنیم اشکال است و باید گندم باشد.

البته در روایاتی که دیروز خواندیم مواردی مانند خل، زیت، زیتون و امثال آن وجود داشت و می گویند که اینها در اطعام کافی است و به عنوان خورش استفاده می شوند و نمی توان برای تسلیم اطعام آنها را نیز به فرد فقیر داد.

صاحب جواهر و آیة الله خوئی قائل هستند که فرقی بین اشباع و تسلیم نیست و امام هم در فتوای صاحب عروه حاشیه ای ندارد. ما هم قائل به جواز هستیم.

     بحث دیگر این است که بین اطعام و تسلیم فرق دیگری هم هست و آن اینکه هنگام اطعام غذا مال شما است که فرد می خورد بنابراین اگر غاصبی هنگام غذا خوردن غذا را غصب کند مال من را غصب کرده است و کفاره ادا نمی شود ولی در تسلیم این گونه نیست. در تسلیم می گوئیم که گاه تسلیم از باب اباحه ی تصرف است مثلا کسی که در منزل ما دعوت می شود که این از باب اباحه ی تصرف بدون ضمان است. در مهمان خانه غذا مال صاحب مهمان خانه است و اگر غاصبی آن را غصب کند مال صاحب مهمان خانه را غصب کرده است ولی ما باید قیمت را به او تحویل دهیم از این رو این از باب اباحه ی تصرف با ضمان می باشد بله اگر ظرف و غذا را به شما تحویل داد دیگر مال شما شده است.

     در ما نحن فیه هم وقتی غذا را به فردی تسلیم می کنیم این از باب تملیک است نه اباحه و او که قبض می کند در واقع این تملیک را قبول کرده است و خود مالک می شود. حال این بحث مطرح می شود که آیا او باید حتما خودش آن غذا را بخورد یا آنکه می تواند آن را بفروشد و اگر فروخت آیا می تواند با پولش چیز دیگری غیر غذا بخرد یا حتما باید غذا بخرد و بخورد.

     ظاهر این است که چون بعد از تملیک او مالک شده است اختیار مال خود را دارد می تواند هر کاری که می تواند با آن بکند هر چند ما حتما باید به او خوردنی بدهیم.

فرق دیگر این است که تسلیم حتما باید به فرد خوردنی بدهیم و نمی توانیم پول غذا را به او بدهیم مگر اینکه به او پول بدهیم و او وکیل شما باشد که با آن پول غذایی بخرد و به خودش تحویل دهد.

     بحث دیگر این است که گاه یک مد بیشتر وجود ندارد و یک فقیر هم بیشتر در دسترس نیست آیا می تواند یک مد را به یکی بدهد و باز از او بخرد و بعد دوباره به او بدهد و باز دوباره از او بخرد در این حال اگر کفاره ی غیر عمدی باشد اشکال ندارد زیرا در کفاره ی غیر عمد لازم نیست که حتما به ده نفر متفاوت اطعام دهد.

اما مقدار هر طعام به قول صاحب عروه این است که باید یک مد باشد هرچند احوط این است که دو مد باشد.

     شیخ طوسی در خلاف در مسئله ی 36 از کتاب صوم ج 2 ص 188 می فرماید: اذا اطعم فلیطعم لکل مسکین نصف صاع (نصف صاع دو مد است) و روی مد سواء کفر بالتمر او البر (گندم) و قال ابو حنیفه ان کفر بالتمر و الشعیر فعلیه لکل مسکین صاع و ان کان من البر نصف صاع و دلیلنا اجماع الفرقه.

     صاحب جواهر در ج 33 می فرماید: و قیل کما عن الخلاف و المبسوط و النهایة و التبیان و مجمع البیان و الوسیله و ... مدان.

     در کفاره ی ظهار دو مد است و روایت به این امر تصریح دارد وسائل ج 15 ص 566 باب 14 از ابواب کفارات ح 6 بعد این بحث واقع شده است که آیا دو مد اختصاص به کفاره ی ظهار دارد یا در همه ی کفاراتی که بحث اطعام مطرح می شود این گونه است.

     بعضی قائل هستند که به دلیل عدم قول به فصل بین کفاره ی ظهار و جای دیگر باید دو مد داد ولی جواب داده شده است که در روایات متعددی در باب کفاره ی روزه سخن از یک مد است از این رو اجماع بر عدم فصل نداریم. اگر هم شک کنیم چون امر دائر بین اقل و اکثر است مجرا مجرای برائت از اکثر است زیرا اقل متیقن است و اضافه مشکوک که در آن برائت جاری می شود. از این رو یک مد کافی است. (هر چند صاحب عروه قائل است که مستحب است دو مد برای هر فرد در نظر گرفته شود)

     بحث بعدی این است حتما باید شصت نفر را سیر کند و نمی تواند یک نفر را شصت بار سیر کند.

بحث نهج البلاغه:

     در زمان حضرت علی علیه السلام سه فتنه به وجود آمده بود که عبارت بودند از فتنه ی ناکثین، مارقین و قاسطین.

     بحث در ناکثین بود که همان عهدشکنان جنگ جمل بودند که طلحه و زبیر و عائشه سردمداران این جنگ بودند. حضرت علیه السلام در نهج البلاغه در چند جا به این فتنه اشاره فرمودند از جمله در خطبه ی 172 می خوانیم: فَخَرَجُوا يَجُرُّونَ حُرْمَةَ رَسُولِ اللَّهِ ص كَمَا تُجَرُّ الْأَمَةُ عِنْدَ شِرَائِهَا یعنی طلحه و زبیر حرکت کردند و حرمة رسول الله که همان همسر پیامبر بود را کشان کشان همانند کسانی که کنیز را می فروشند همراه خود بردند. این خطبه را آیة الله خوئی در شرح خود ج 10 ص 127، محدث بحرانی در ج 3 ص 329، ابن ابی الحدید ج 9 ص 304 و فی ظلال ج 2 ص 504 آن را بحث کرده اند.در این مسیر مطالب فراوانی اتفاق اتفاد از جمله اینکه طلحه و زبیر برای عایشه شتر نری که بسیار هیکل مند بود آماده کردند و کجاوه ای بر رو جمل قرار دادند و آن را از اجناس قیمتی و مهم پوشاندند و آن را از آهن پوشاندند که تیر و نیزه به آن اثر نکن و از مکه به طرف بصره آمدند. در بین راه به روستایی رسیدند که در آن قبائلی ساکن بودند. کلاب آن روستا گرد آنها را گرفتند و شروع به سر و صدا کردند. یکی در آنجا گفت قتل الله ماء الحواب فما اکثر کلابها. خداوند مردمی که در کنار آب حواب هستند را نابود که چقدر سگ دارند. تا کلمه ی حواب به گوش عائشه رسید گفت: ردونی ردونی وقتی از او پرسیدند گفت: کلمه ی حواب خاطره ای را برای من روشن کرد و آن این بود که وقتی من و سایر زنان پیامبر نزد او بودیم به ما فرمود: أَيَّتُكُنَّ صَاحِبَةُ الْجَمَلِ الْأَدْبَبِ تَخْرُجُ فَتَنْبَحُهَا كِلَابُ الْحَوْأَبِ؟ اتَّقِي اللَّهَ يَا حُمَيْرَاءُ أَنْ تَكُونِيه‌ یعنی کدام یک از شما صاحب شتر نر پر پشم هستید که سگ های قبیله ی حواب بر او پارس خواهند کرد؟ یا عائشه مواظب باشد که تو آن فرد نباشی.طلحه و زبیر که این را شنیدند و می دانستند که حتما عایشه باید وجود داشته باشد تا بتواند این جنگ را جلو ببرد تا مردم علیه امام قیام کنند و بر مردم مبهم شود که چرا همسر پیامبر علیه علی علیه السلام قیام کرده است از این رو آن دو رفتند و پنجاه عرب مقدس نما را پیدا کردند که شهادت دهند اینجا ماء حواب نیست بلکه ما از آنجا مدتی است که دور شده ایم. آنها نیز این کار را کردند و به دروغ شهادت دادند. این امر موجب شد که عایشه قانع شود و به حرکت ادامه دهد.

ابن ابی الحدید می گوید هذا اول شهادة زور فی الاسلام. یعنی این اولین شهادت دروغی بود که در اسلام انجام شد. ولی آیة الله خوئی این حرف را قبول ندارد و می گوید اولین شهادت دروغ زمانی بود که وقتی جمع شدند که ابوبکر را در سقیفه ی بنی ساعده خلیفه کنند سخن از غدیر خم شد و در آنجا به دروغ چند شاهد درست کردند که شهادت دهند از پیغمبر شنیده اند خلافت و نبوت در خاندان بنی هاشم جمع نمی شود بنابراین پیامبر از خاندان بنی هاشم بود و دیگر امامت نمی تواند از آن خاندان باشد از این امر مؤمنان نمی تواند امام باشد.

     آنچه در این قضیه مهم این است که پیامبر اکرم از غیبت خبر داده است و از قبل راه خطای همسرش را به او گوشزد کرده است. در مورد مارقین و قاسطین هم همین اخبار از غیب در کلام رسول الله دیده می شود. اخبار از غیب یکی از دلائل حقانیت معصومین است.

همچنین در رابطه با اینگونه اخبار غیب می خوانیم که علامه ی حلی نقل می کند که وقتی هلاکو با لشکرش وارد بغداد شد تا بغداد را تسخیر کند و خلافت بنی عباس را از بین ببرد پدرم نزد هلاکو رفت و برای حله امان گرفت (حله جزء عراق است) که لشکر هلاکو وارد آنجا نشوند. هلاکو از پدر علامه ی حلی (یوسف بن مطهر که از علماء بزرگ حله بود) علت این کار را سؤال کرد و گفت شما از کجا می دانید که ما غالب می شویم چون هنوز جنگی در نگرفته و سرنوشت جنگ معلوم نیست. او گفت که از امیر مؤمنان روایت داریم که هلاکو و چنگیز وارد بغداد می شوند و آنها غالب می شوند و بنی عباس را از بین می بردند و بر عراق مسلط می شوند. همین امر موجب شد حله در امان بماند.

     در جلد 6 سفنیة البحار از ص 685 تا 702 در رابطه با اخبار از غیب از معصومین اخبار متعددی آمده است. همچنین در ج 5 الغدیر این بحث مطرح شده است که اهل سنت به ما اشکال می کنند که اینها برای اهل بیت علم غیب قائلند و این مخصوص خداست و شیعه دچار غلو شده اند. علامه امینی از آن جواب می دهد و می گوید که به فرموده ی قرآن علم غیب ذاتی مخصوص خداست و خداوند به هر کس که بخواهد این علم را اعطا می کند. بعد علامه ی امینی یک جواب نقضی می دهد و موارد مختلفی را که اهل سنت برای بزرگان خودشان علم غیب نقل کرده اند موارد مختلفی را نقل می کند مثلا می گوید فلان شیخ هر روز به لوح محفوظ نگاه می کرد و گاه وقایع سال بعد را خبر می داد.