موضوع: کفاره‌ی افطار روزه‌ی منذور

صاحب عروة در بحث صوم، برای چهار نوع صوم کفاره ذکر می کند. بحث قضا و کفاره در مورد روزه ی ماه رمضان و قضای ماه رمضان را خواندیم.

مورد سوم کفاره ی روزه ی نذر معین است. یعنی اگر کسی نذر کرد که روز معینی روزه بگیرد ولی آن را بشکند حکم آن چیست. هکذا اگر کسی نذر کرده بود که یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد و روزه نگرفت تا آخرین روز ماه رجب از این رو این نذر هم معین می شود زیرا حتما باید همان روز را روزه بگیرد.

صاحب عروة در اینجا می گوید: الثالث صوم النذر المعین و کفارته کفارة افطار شهر رمضان.

بحث به اینجا رسید که کفاره ی آن چقدر است. صاحب عروة می گوید که کفاره ی آن اندازه ی کفاره ی نذر است.

نقول: در افطار روزه ی منذور دو جنبه را باید مورد ملاحظه قرار داد یکی این است که او هم روزه را افطار کرده است و دوم اینکه او نذر خود را شکسته است و کفاره ی نذر همانند کفاره ی یمین است همان طور که در سوره ی مائده آیه ی 89 آمده است: (لا يُؤاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ في‌ أَيْمانِكُمْ وَ لكِنْ يُؤاخِذُكُمْ بِما عَقَّدْتُمُ الْأَيْمانَ فَكَفَّارَتُهُ إِطْعامُ عَشَرَةِ مَساكينَ مِنْ أَوْسَطِ ما تُطْعِمُونَ أَهْليكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْريرُ رَقَبَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ ذلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمانِكُمْ إِذا حَلَفْتُمْ وَ احْفَظُوا أَيْمانَكُمْ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آياتِهِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ) این آیه ی مربوط به کفاره ی یمین است و روایت داریم که کفاره ی نذر با یمین یکی است.

حال کفاره ی کسی که روزه ی منذور را شکسته است به خاطر شکستن نذر است یا هم نذر و هم روزه.

ابتدا باید دلالت روایات را بررسی کنیم:

وسائل ج 15 ص 574 باب 23 باب کفارة خلف النذر از ابواب کفارات

ح 1: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنْ قُلْتَ لِلَّهِ عَلَيَّ فَكَفَّارَةُ يَمِينٍ

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَلَبِيِّ مُرْسَلًا مِثْلَهُ

ح 4: عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ كَفَّارَةِ النَّذْرِ فَقَالَ كَفَّارَةُ النَّذْرِ كَفَّارَةُ الْيَمِينِ وَ مَنْ نَذَرَ بَدَنَةً فَعَلَيْهِ نَاقَةٌ يُقَلِّدُهَا وَ يُشْعِرُهَا وَ يَقِفُ بِهَا بِعَرَفَةَ وَ مَنْ نَذَرَ جَزُوراً فَحَيْثُ شَاءَ نَحَرَهُ

آیة الله خوئی بیشتر به این روایت تکیه دارد و سعی کرده است سند این روایت را درست کند. در سند این روایت حفص بن غیاث عامی است و از اهل سنن می باشد ولی صاحب کتابی بوده است که به قول شیخ طوسی در کتاب عده، علمای ما به کتاب آنها عمل می کردند.

بنابراین اگر کسی نذر کرد روزه بگیرد و آن را عمل نکرد همانند شکستن هر نذر دیگری باید به اندازه ی کفاره ی یمین، کفاره بدهد ولی علامه در تذکره ج 6 ص 61 می گوید: و اما النذر المعین فالمشهور ان فی افطاره کفارة رمضان لمساواته ایاه فی تعیین الصوم.

یعنی چون کفاره ی نذر و صوم با هم یکی است کفاره ی نذر همان کفاره ی ماه رمضان می باشد.

در مقابل دسته ی دیگری از اخبار هست: این دسته می گوید که کفاره ی آن همانند کفاره ی ماه رمضان است.

باب 23 از ابواب کفارات

ح 7: بِإِسْنَادِهِ (شیخ طوسی) عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَمَّنْ جَعَلَ لِلَّهِ عَلَيْهِ أَنْ لَا يَرْكَبَ مُحَرَّماً سَمَّاهُ (عمل حرام خاصی را) فَرَكِبَهُ قَالَ (لَا أَعْلَمُهُ) إِلَّا قَالَ فَلْيُعْتِقْ رَقَبَةً أَوْ لِيَصُمْ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ أَوْ لِيُطْعِمْ سِتِّينَ مِسْكِيناً در سند این روایت عبد الملک بن عمرو توثیق نشده است.

صاحب وسائل ج 7 باب 7 از ابواب بقیة الصوم الواجب

ح 1: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الرَّزَّازِ عَنِ ابْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَهْزِيَارَ أَنَّهُ كَتَبَ إِلَيْهِ يَسْأَلُهُ يَا سَيِّدِي رَجُلٌ نَذَرَ أَنْ يَصُومَ يَوْماً بِعَيْنِهِ فَوَقَعَ ذَلِكَ الْيَوْمَ عَلَى أَهْلِهِ مَا عَلَيْهِ مِنَ الْكَفَّارَةِ فَأَجَابَهُ يَصُومُ يَوْماً بَدَلَ يَوْمٍ وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ سند این روایت صحیح است.

صاحب جواهر می فرماید که علی بن مهزیار با امام هادی علیه السلام این مکاتبه را انجام داده است.

به مقتضای این روایت فرد، هم باید قضای آن روز را بگیرد و هم کفاره ی آن آزاد کردن یک بنده است.

هکذا در حدیث 2 و 3 که فقط به آزاد کردن رقبه اشاره می شود.

به این سه خبر نمی توان تمسک کرد زیرا در هر دو دسته از روایات سابق عتق رقبه بود از این رو این روایات نمی تواند موجب تایید هیچ یک از آن دو دسته شود.

مشهور به مفاد خبر عبد الملک بن عمرو فتوا داده اند که کفاره ی نذر همانند کفاره ی ماه رمضان است.

صاحب جواهر در ج 17 ص 161 متعرض این مسئله شده و بعد از نقل کلام مشهور (که مختار خود اوست) می فرماید که سید در انتصار (ص 194 مسئله ی 90) بر این مطلب ادعای اجماع کرده است. اهل سنت در مورد حنث نذر قائل به کفاره نیستند و در میان ما ابن ابی عقیل هم به این قول قائل شده است.

صاحب مسالک در ج 2 ص 24 می گوید: اذا افطر زمانا نذر صوما الاصح ان کفارته کفارة رمضان مطلقا

عبارت مطلقا در کلام صاحب مسالک یعنی چه نذر به صوم باشد و چه چیز دیگر در هر حال حنث نذر کفاره اش به اندازه ی کفاره ی ماه رمضان و این همان قولی است که صاحب جواهر و مشهور به آن قائلند.

صاحب وسائل در مقام جمع بین دو قول می گوید: اگر نذر صوم کرده باشد کفاره اش کفاره اش کفاره ی صوم است و اگر چیز دیگر را نذر کرده باشد کفاره اش کفاره ی یمین است.

واضح است که این جمع تبرعی است و شاهد جمع ندارد.

در شروح عروة مرحوم حکیم و آیة الله خوئی مطلبی است که ما در جلسه ی قبل هم بیان کردیم و آن اینکه خبر واحد از چه جهت حجت است مبنای اول مبنای آیة الله خوئی است و صاحب مدارک، صاحب معالم، شهید ثانی و در میان معاصرین افرادی چون آیة الله میلانی این مبنا را اتخاذ کرده اند. این دسته می گویند که ما در روایت فقط به سند اکتفا می کنیم که اگر سند صحیح باشد روایت حجت است اگر کسی به آن روایت عمل نکرده باشند و اگر سند ضعیف باشد روایت رد می شوند هرچند همه به آن روایت عمل کرده باشند.

اینها در اینجا قائلند که کفاره ی حنث نذر کفاره ی یمین است زیرا آنها به اعراض مشهور اهمیت نمی دهند.

مبنای دیگر مبنای مورد قبول آیة الله بروجردی و امام علیه السلام است و ما نیز همین مبنا را قبول داریم و آن اینکه عقلا خبری را حجت می دانند که موجب اطمینان شود از این رو اگر اکثر علما که هر کدام در تشخیص روایات دقت کافی داشتند به خبر ضعیفی عمل کرده باشند ما اطمینان پیدا می کنیم که این خبر از معصوم صادر شده است و عمل اخبار موجب جبران ضعف سند می شوند از این رو خبر عبد الملک بن عمرو هرچند سندا ضعیف است ولی با عمل مشهور جبران می شود.

ما هم قائل به قول مشهور هستیم.