درس خارج فقه آيت‌الله حسین نوری‌همدانی

موضوع : فی المفطرات – البقاء علی الجنابة

وکذا لایعتبر فیها الإتیان بغسل اللیلة الماضیة بمعنی أنّها لوترکت الغسل الذی للعشائین لم یبطل صومها لأجل ذلک ، نعم یجب علیها الغسل حینئذٍ لصلوة الفجر ، فلو ترکته بطل صومها من هذه الجهة ، وکذا لا یعتبر فیها ما عداالغسل من الاعمال ، وإن کان الاحوط اعتبار جمیع ما یجب علیها من الأغسال والوضوئات و تغییر الخرقة والقطنة ، ولا یجب تقدیم غسل المتوسطة والکثیرة علی الفجر وإن کان هو الاحوط .

بحث در این بود که آیا استحاضه هم مثل حدث حیض و نفاس و جنابت است و اگر زنی عمداً باقی براستحاضه بود مثل جنابت و حیض و نفاس روزه اش باطل است یانه؟ عرض کردیم که استحاضه سه جور است ؛ اول قلیله وآن استحاضه ای است که کم است و خون فقط به یک طرف پنبه اصابت می کند و به داخل نفوذ نمی کند ، این نوع از استحاضه مثل نواقض وضو می ماند و زن باید در آن برای هر نمازی فقط یک وضو بگیرد و دیگر غسل لازم ندارد زیرا استحاضه قلیله حدث اصغر است فلذا با صوم ارتباطی ندارد و صومش صحیح است ، دوم متوسطه و آن استحاضه ای است که در آن خون از این طرف پنبه به آن طرفش نفوذ می کند ولی به خرقه اصابت نمی کند و در آن علاوه برتطهیر پنبه و بدن و وضو فقط باید یک غسل انجام دهد ، سوم کثیره است و در آن شخص باید علاوه بر اعمالی که گفته شد سه غسل هم انجام دهد یعنی برای هرکدام از صبح و ظهرین و عشائین باید یک غسل انجام دهد و اگر جمع بین ظهرین و عشائین نکرد باید پنج غسل انجام دهد ، اینها اقسام استحاضه بود که عرض شد و اما ارتباطش با بحث ما در این است که صاحب عروة می فرمایند که در صحت صوم مستحاضه اگر متوسطه یا کثیره باشد انجام اغسال نهاریه شرط است .

خوب در اینجا چند قول وجود دارد زیرا اغسال مستحاضه به چند قسم تقسیم می شود ؛ اغسال نهاریه و اغسال لیلیه که خود به دو قسم لیلیه ماضیه و مستقبله تقسیم می شود ، خوب صاحب عروة قائلند که فقط اغسال نهاریه در صحت صوم مستحاضه کثیره و متوسطه ای که بعد از نماز ظهرین استحاضه شده شرط است و هیچکدام از اغسال لیلیه ماضیه و مستقبله در صحت صوم امروز زن مستحاضه شرط نمی باشند بنابراین اگر قبل از نماز صبح و یا قبل از نماز ظهرین استحاضه کثیره یا متوسطه شد و غسل نکرد روزه اش باطل می شود(طبق نظر صاحب عروة) ، ما تابع دلیل هستیم و دیروز دلیل این حکم را بیان کردیم و گفتیم که خبر 1 از باب 18 از ابواب مایمسک عنه الصائم بر این مطلب دلالت دارد، خبر این است : « محمدبن علی بن الحسین باسناده عن علی بن مهزیار قال : کتبت إلیه(ع) إمرئة طهرت من حیضها أو من دم نفاسها فی اول یوم من شهر رمضان ثمِ استحاضت فصلّت وصامت شهر رمضان کلُّه من غیر أن تعمل ما تعمل المستحاضة من الغسل لکلّ صلاتین ، هل یجوز صومها وصلاتها أم لا ؟ فکتبت(ع) : تقضی صومها ولا تقضی صلاتها ، لأنّ رسول الله(ص) کان یأمر المؤمنات من نسائه بذلک » . عرض کردیم که سند خبر صحیح است و یستفاد از جمله ؛ تقض صومه که در صحت صوم زن مستحاضه انجام اغسال نهاریه شرط است ، البته گفتیم که جمله پایانی خبر مأموربه اصحاب نیست منتهی ما عرض کردیم که اگر یک جمله از خبری از حجیت بیفتد دلیل بر آن نیست که جمله دیگر آن هم از حجت بیفتد . خوب بحث و احتمالات در این خبر زیاد است من جمله اینکه آیا جمله ؛ الغسل لکل صلاتین اختصاص به استحاضه کثیره دارد یا اعم است؟ بعضی ها گفته اند اختصاص به کثیره دارد زیرا معلوم است که فقط در استحاضه کثیره باید لکل صلاتین غسل کند و بعضی ها من جمله صاحب عروة گفته اند اعم از کثیره و غیره می باشد و این جمله لکل صلاتین از باب مثال است .

احتمال دیگر این است که آیا مراد اغسال نهاریه است یا اعم از نهاریه و لیلیه می باشد؟ آنچه که قدر مسلّم است اغسال نهاریه می باشد که اگر آنها را انجام ندهد روزه اش باطل است و اگر در اشتراط اغسال لیلیه شک کنیم اصل برائت است و احتمال دیگر این است که اگر اعم از نهاریه و لیلیه شد آیا نهاریه با لیلیه ماضیه یا نهاریه با لیلیه مستقبله یا نهاریه با هر دوی آنها شرط است؟ البته این بحث را صاحب عروة مانند دیگر فقهای ما به طور مبسوط در بحث استحاضه مطرح کرده اند و در اینجا ایشان فقط آن مقداری که با صوم مرتبط هست را مورد بحث قرار داده اند .

خوب حالا می رویم سراغ عروة ، صاحب عروة در ادامه بحث می فرمایند اگر بعد از اتیان نماز صبح و یا بعد از اتیان نماز ظهرین استحاضه شد و تا غروب غسل نکرد روزه اش باطل نیست ، خوب مثال دوم (استحاضه بعد از نماز ظهرین ) حکمش طبق نظر صاحب عروة مشخص است و صحیح است اما در مثال اول ( استحاضه بعد از نماز صبح) حکمش صحیح نیست زیرا اگر بعد از نماز صبح استحاضه شود چه کثیره وچه متوسطه باشد باید برای نماز ظهرین غسل کند و اگر نکند طبق نظر صاحب عروة که انجام اغسال نهاریه را در صحت صوم شرط می دانست روزه اش باطل است فلذا به نظر بنده این جمله ؛ بعد الإتیان بصلاة الفجر یا غلط است و یا اشتباه صاحب عروة می باشد زیرا با نظر ایشان مطابق نیست و در مهذب الأحکام این جمله ذکر نشده و فقط جمله دوم (بعد الإتیان بالظهرین) ذکر شده است و حضرت امام (ره) هم در تحریر الوسیله فقط دومی را ذکر کرده خلاصه اینکه قبول جمله اولی مشکل است .

بعد صاحب عروة می فرمایند در صحت صوم امروز اغسال لیله مستقبله شرط نیست و إن کان احوط که شیخ طوسی هم همین را (أحوط) می گوید ، و همچنین اتیان به بغسل لیلیه ماضیه هم در صحت صوم امروز شرط نیست یعنی اگر غسلی که برای صلوة عشائین دیشب بوده ترک کرد به روزه امروزش ضرری نمی رساند بنابراین در صحت صوم مستحاضه فقط اغسال نهاریه شرط است .

بعد صاحب عروة می فرمایند که همچنین در صحت صوم مستحاضه ماعدای غسل یعنی اعمال دیگر مثل وضوئات و تغییر الخرقة والقنطة و غیره معتبر نیست و دخالتی در صحت صومش ندارد و همچنین تقدیم غسل زن مستحاضه کثیره و متسوطه برطلوع فجر واجب نیست و إن کان هو الأحوط زیرا برای نماز تا طلوع آفتاب وقت دارد و غسل استحاضه مثل غسل جنابت نیست که باید قبل از طلوع فجر غسل کند... .