< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد سید کاظم مصطفوی

95/12/14

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تنبیه چهارم

محقق خراسانی قدس الله نفسه الزکیه در این تنبیه شبهه ملاقی و ملاقا را بحث می کند. یکی از بحث هایی که در اصول برای اهل علم یک بحث مشکل می نماید بحث مربوط به شبهه ملاقی و ملاقاست. این بحث را شیخ انصاری هم در تنبیه چهارم و محقق خراسانی هم در تنبیه چهارم ذکر می کند. عنوان مسئله از این قرار است که اگر علم اجمالی به نجاست احد الانائین وجود داشته باشد شبهه محصوره است و علم اجمالی هم نافذ و منجّز است باید از هر دو اناء اجتناب بشود این یک مطلب مسلم و خلافی در آن نیست. اما اگر یک لباسی یا یک چیز دیگری به یکی از آن دو اناء ملاقات کرد و اصابت کرد مثلا تسیبح دست تان بود در حالی که استفاده می کردید داخل یکی از آن اناء رفت یا یک گوشه لباس تان داخل یکی از اناء قرار گرفت، این لباس ملاقی است و آن انائینی که اطراف شبهه محصوره بود می شود ملاقا، این شبهه ملاقی و ملاقاست که معروف است در بحث اصول بعد از تطور. یعنی شیخ انصاری این را عنوان فرموده اند و صاحب نظران شرح و بسط داده اند این تحریر بحث بود.

 

اما آراء و نظرات صاحب نظران درباره حکم ملاقی شبهه

1.شیخ انصاری قدس الله نفسه الزکیه در کتاب فرائد الاصول بحث اشتغال تنبیه چهارم می فرماید: اگر علم اجمالی در شبهه محصوره قرار داشت و شئ ای مثل لباس به یک طرف از آن دو طرف علم اجمالی ملاقات کرد ملاقی محکوم به نجاست هست یا نیست؟ از لحاظ حکم فقهی دلیل نجاست شامل این ملاقی می شود یا نمی شود؟ ممکن است گفته شود که احتیاط می کنیم و اجتناب می کنیم، این را بحث نداریم گفتیم که هر کجا هم اصل که جاری بشود حسن احتیاط محفوظ است به احتیاط کار نداریم الان قاعده چیست؟ این نجاست ثابت است برای ملاقی یا ثابت نیست؟ آنچه در دید ابتدائی تلقی می شود این است که این شئ مثلا لباس به یکی از دو طرف شبهه ملاقات کرده اجتناب از خود طرفین شبهه لازم و واجب بود. این فرع آن است ملاقی آن متفرع با آن است و فرع تابع اصل است از اصل که اجتناب می کنید از فرع هم باید اجتناب کنید این تلقی ابتدائی است. اما تحقیقا شیخ می فرماید که ملاقی در این صورت محکوم به نجاست نیست. برای اینکه اولاً علم اجمالی تنفیذ و تنجیزش تا حد اجتناب از هر دو اناء است. این حد تنجیز است. تنجیز فراتر از آن را هیچ گونه شمولی ندارد. بنابراین ما به مقتضای علم اجمالی از آن دو اناء اجتناب می کنیم و یک شئ ای که ملاقات کرده با یکی از این دو اناء دلیلی بر وجوب اجتنابش نداریم. این اولا براساس اقتضای علم اجمالی که در حقیقت جانمایه تنجیز همان علم است. و ثانیاً از لحاظ شرعی حکمی که آمده است شرعاً روی خود نجس آمده، و روی ملاقی نجس چنین عنوانی در شرع نداریم. مضافا بر اینکه این ملاقی هم با یک طرف شبهه ملاقات کرده است نه با نجس معین و قطعی. مثال می زنند می فرمایند اگر کسی نستجیر بالله مشروب بخورد حد دارد و اگر ملاقی مشروب را بخورد یک ظرف شرابی گذاشته اند آنجا، و یک آبی هم روی آن جاری شد و آن طرف آب خالص آمد بیرون، ملاقات کرد، عین خمر را نیاورد منتها ملاقات کرد. شیخ انصاری می فرماید اگر شئ ای مثلا آبی ملاقات کند با خمر، مکلفی که آن آب ملاقی خمر را خورده شرعا حد ندارد. پس حکم خود نجس با حکم ملاقی یکی نیست. شرعا که حکم ملاقی با حکم ملاقا یکی نبود می گوییم آیا ملاقی یک حکم شرعی به این عنوان دارد یا ندارد؟ جواب این است که ندارد. و خود حکم ملاقا به ملاقی سرایت می کند؟ می گوییم نه، شرعا سرایت نمی کند. در نتیجه می فرماید: اگر انائینی باشد مشتبهین در اطراف علم اجمالی، ثوبی و لباسی به یکی از این دو اناء اگر اصابت و ملاقات کرد در صورتی که از هر دو اناء مشتبه اجتناب به عمل آمده این ملاقی محکوم به نجاست نیست. مضافا بر اینکه شرح دادیم که دلیل بر نجاستش نداریم اصل هم جاری می شود بدون تعارض، و دو اصل جاری می شود هم اصاله البرائه هم اصاله الطهاره. هر دو موضوعش درست است. دو تا اصل اگر هر دو مثبت باشد جاری شدنش مانعی ندارد. هر کدام آن موضوع خودش را در نظر می گیرد، شک است اصاله الطهاره شک در طهارت و نجاست را در نظر می گیرد اصاله البرائه فقط شک در نجاست را در نظر می گیرد و گفتیم که اصاله البرائه در احکام وضعیه هم جاری می شود. اگر سوال شود اصاله البرائه که برای رفع مشقت است اصل امتنانی است اینجا جا دارد یا ندارد؟ می گوییم در حکم وضعی جایی بحث نجاست و طهارت باشد جا دارد و در احکام وضعیه جایی که امتنانی نباشد برائت جاری نمی شود. مثلا شک می کنید که این مالی را که من حواسم نبود تلف کردم ضمان دارد یا ندارد؟ ضمان از وضعیات است، شک دارید. اینجا برائت جاری نمی شود برای اینکه امتنانی نیست. امتنانی که نبود جایی برای جریان برائت نیست.

 

رأی و نظر محقق خراسانی درباره شبهه ملاقی و ملاقا

2. رأی و نظر محقق خراسانی درباره شبهه ملاقی و ملاقا. در مقدمه به این نکته اشاره کنم که در کفایه الاصول دو تا شبهه را محقق خراسانی شرح داده و برای فضلاء و فهم یک راه بسیار صعب العبوری شده. یکی از دو شبهه شبهه عبائیه است که بالای عباء نجس بشود و پایین عباء نجس بشود چی می شود که شرحش را بعدا می دهیم. یکی از جاهای دیگر این شبهه ملاقی و ملاقا است. اما محقق خراسانی این شبهه را می فرماید به سه صورت متصور می شود: اصل شبهه این است بحث درباره نجاست ملاقی و ملاقا. این بحث به سه صورت تصور می شود: صورت اول حکم به نجاست ملاقا و عدم نجاست ملاقی که این با نظر شیخ موافق است. صورت دوم حکم به نجاست ملاقی و عدم نجاست ملاقا. صورت سوم حکم به نجاست ملاقی و ملاقا. در طرح مسئله اگر مثال ها را خوب بفهمیم راه حلش ساده می شود لذا این را ما با مثال بگوییم. صورت اول این است که ملاقات بعد از علم اجمالی به نجاست احد الانائین باشد. ما علم داریم یا ظرف شماره یک نجس است یا ظرف شماره دو. بعد از این علم لباس آمد ملاقات کرد با یکی از این دو ظرف، فرض ما این است که علم اجمالی و شبهه محصوره منجّز است و از هر دو طرف باید اجتناب کرد. بعد از این لباس با ظرف شماره یک ملاقات کرد، در این صورت این ملاقات که به عمل آمد نجاست این ثوب می شود شک بدوی، اطراف علم نیست. اطراف علم ان دو تا بود. این با یک گوشه ای از طرف ملاقات کرده شک بدوی است. حکم در شک بدوی آن هم شبهه موضوعیه نیاز به فحص هم ندارد برائت جاری می کنیم بلا شبهه و لا اشکال، حکم اجتناب از ملاقا و عدم اجتناب از ملاقی که در محدوده شک بدوی بود. اما صورت دوم که واجب است اجتناب از ملاقی و واجب نیست اجتناب از ملاقا، این فهمش کار مشکلی است، آن نجاست است و مشکوک به نجاست است، این چیزی است که ملاقات با آن کرده، از این ملاقی اجتناب کنید و از آن ملاقا اجتناب نکنید، این چه وجهی دارد فردا ان شاء الله.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo