درس خارج فقه استاد سید کاظم مصطفوی

موضوع: احكام اموات/غسل ميت /بررسي اقوال در مورد تعدد و وحدت تيمم ميت

در باره‌ی تیمم بدل از غسل گفته شد كه دو قول وجود دارد و سید یزدی فرمود سه تیمم بدل از سه غسل انجام شود، ادله و اقوال هم بیان گرديد که قاعده‌ي بدلیت و استقلال همه‌ی غسل‌ها بود و علامه حلی، شهید ثانی و محقق ثانی هم آن را بیان نمودند.

قول دوم این است که یک تیمم صورت گیرد؛ زیرا غسل در حقیقت یک غسل و یک تطهیر و یک نزافت است و در میت سه غسل مربوط به کیفیت می‌شود و اگر نه طهارت با غسل با آب خالص حاصل می‌شود.

شهید اول در کتاب ذکری، می‌فرماید: «وظاهر الخبر والاصحاب أن التيمم مرة لاطلاق الامر ولان الغسل واحد وإنما تعدد باعتبار كيفيته[1] »کسی که آب در اختیار ندارد یا استعمال آب براییش ممکن نیست ظاهر اصحاب این است که تیمم یک مرتبه انجام شود. ظاهر خبر هم همین است؛ به خاطر این که امر مطلق آمده و گفته در عوض غسل تیمم دهید و توضیح نداده که سه تیمم دهید. در روایت زید بن علی (ع) آمده بود: «یمم» و مقتضای اطلاق کفایت یک مرتبه است. مدرک سوم این است که غسل واحد است و به اعتبار کیفیت متعدد شده است، در حقیقت غسل با آب سدر چرک زدایی می ‌کند و با آب کافور خوشبو می‌کند و با آب خالص طهارت کامل صورت می‌گیرد.

فاضل هندی در کتاب کشف اللثام، ج1، ص244: کفایت یک مرتبه غسل، به خاطر اجماع است.

صاحب جواهر در کتاب جواهر، مي‌فرمايد: « وكيف كان فقضية ما عرفته من أدلة الحكم عدم وجوب أزيد من تيمم واحد ، بل قد يشعر نسبته إلى الأصحاب في الذكرى وكشف اللثام بالإجماع ، قلت : وينبغي القطع به إذا جعلنا التطهير بماء القراح.[2] » تطهیر و غسل فقط یکی است و غسل با آب سدر و کافور مربوط به کیفیت نظافت است، پس یک تیمم کافی است.

محقق اردبیلی، صاحب ریاض، شیخ انصاری و فقیه همدانی هم از طرف داران این قول است. در این رابطه بیان شیخ انصاری و فقیه همدانی را یاد آور می‌شویم:

شیخ انصاری در کتاب طهارت، ج4، ص272 بعد از بیان ادله در آخر می‌فرماید: اقوا کفایت یک تیمم است؛ اما احوط انجام سه تیمم مي‌باشد.

سید یزدی در ادامه هم از احوط ذکری به میان آورده است که طبق نظر شیخ انصاری وجه جمع کفایت یک تیمم است و احوط انجام سه تیمم می‌باشد.

فقیه همدانی در کتاب مصباح الفقیه، می‌فرماید: «الأقوى كفاية تيمّم واحد ، ولعلّه هو المشهور بين من تعرّض له ، بل ربما استشعر عن بعض دعوى الإجماع عليه. نعم ، عن التذكرة وجامع المقاصد وجوب الثلاث، ولا ريب في أنّه أحوط وإن كان الأقوى خلافه.[3] » يك تيمم كافي است؛ ولی تیمم دوم و سوم هم احوط مي‌باشد.

ما به وسیله‌ی بیان شیخ انصاری و فقیه همدانی مي‌توانیم از عمق مطلب بیرون بیایم و در وجه جمع بگوییم که اقوا کفایت یک تیمم است و احوط انجام سه تیمم می‌باشد.

سید یزدی در آخر می‌فرماید: «و الأحوط تيمم آخر بقصد بدلية المجموع[4] » که از این طریق جمع بین هر دو قول می‌شود كه هم سه تیمم صورت گرفته و هم یک تیمم به نیت همه.

«و إن نوى في التيمم الثالث ما في الذمة من بدلية الجميع أو خصوص الماء القراح كفى في الاحتياط‌[5] » مقصود این است که جمع بین هر دو قول نماید به این نحو که اگر در تیمم سوم نیت ما فی الذمه از بدلیت جمیع یا از خصوص آب قراح شود، در احتیاط کفایت می‌کند.

سيد يزدي در مسأله‌ي شماره هفت مي‌فرمايد: «إذا لم يكن عنده من الماء إلا بمقدار غسل واحد‌ فإن لم يكن عنده الخليطان أو كان كلاهما أو السدر فقط صرف ذلك الماء في الغسل الأول و يأتي بالتيمم بدلا عن كل من الآخرين على الترتيب[6] »

شهید در کتاب ذکری، ج1، ص327 می‌فرماید: اگر فقط آبی باشد که برای یک غسل کافی باشد باید آن را برای غسل به آب قراح استفاده کرد و نوبت به دو غسل دیگر نمی‌رسد؛ زیرا غسل به آب قراح غسل اصلی در طهارت است و قوت در طهارت و تطهیر دارد.

بعد از بیان شهید نوبت می‌رسد به مقتضای عموم قاعده بدلیت و وجوب ترتیب که سید یزدی می‌فرماید: اگر آب فقط برای یک غسل کافی باشد، مسأله سه صورت دارد یا سدر و کافور هر دو وجود ندارد یا هر دو وجود دارد یا سدر تنها وجود دارد، در این صور آب را صرف غسل با آب سدر نماید و همان ترتیب در اغسال رعایت شود، در این صورت که آب تنها برای یک غسل کفایت می‌کند.

پس شهید قاعده قوت در تطهیر، گفت اين آب صرف غسل سوم شود و سید يزدي می‌گوید ترتیب اقتضا می‌کند که صرف غسل اول شود؛ زيرا اگر كفايت آب براي سه غسل از بين رفته، ترتیب بين اغسال از بین نرفته است.