درس خارج فقه استاد سید کاظم مصطفوی

موضوع: تفسیر ایه 128 سوره توبه درباره ولایت امیر المومنین و اهل بیت

آیه 128 سوره توبه: «لَقَدْ جَاءكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ»

برای شما آمده است پیامبری از خود شما یعنی از جنس شما بشر که عظمت و کرامت و فضیلتی دارد. اگر شما برای پیامبر زحمتی داشته باشید پیامبر برای شما توجه خاص دارد. ترجمه آزاد این بود.

اما تفسیر شیخ عیاشی تفسیر همین آیه روایتی را نقل می کند که معنای آیه از این قرار است: امام صادق علیه السلام «لَقَدْ جَاءكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ» می فرماید منظور این است که پیامبر آمد شما اهل بیت را از خود شما اهل بیت، پیامبر از جنس بشر عادی نیست پیامبر از آن جنسی هست که اهل بیت وحی اند انوار قدسیه الهی هستند از آن جنس اند. اگر شما به مشکلی بربخورید برای پیامبر سخت است دشوار است خیلی به شما عنایت دارد. درباره شما اهل بیت پیامبر حریص است یعنی در فارسی می گوییم حرص و جوش یعنی یک علاقه برخواسته از عمق عطوفت و مهر می شود «حریص علیکم»، به آنهایی که ایمان دارند براساس سیاق روایت می گوید یعنی به شیعیان، به شیعیان شما پیامبر روف و رحیم است و مهربان است.

پیامبر که پیامبر رحمت است و کلمه رحیم که وصف خداست برای پیامبر هم بکار می رود رحم پیامبر که می گوییم رحمه للعالمین و بعد هم می گوییم «بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ» مثل «هُدًى لِّلنَّاسِ»[1] و «هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ»[2] قرآن هدایت است برای همه مردم که هدایت عامه است و «هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ»‌ هدایت ویژه و هدایت خاص. پیامبر که رحمه للعالمین است که وجود مبارکش رحمتی است از سوی خدا یعنی رحمت خداست «بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ» یعنی برای کل بشر نیست برای پیروان اهل بیتش است.

اینجا یک نکته به ذهنم آمد پیامبر که هم صفت رحیم برایش آمده و هم روف و هم رحمه للعالمین نکته ای جالبی است و آن این است که جواب یک اشکالی است که وهابی ها دارند که عملی هم شده بود یک فرد جوانی درس خوانده در آموزش و پرورش و دبیرستان در شهر بانه معلمش هم وهابی بوده به ایشان تلقیناتی و القاءاتی داشته که ذهنش را فاسد کرده و پدر جوان هم طلبه بوده. ما غافل نباشیم در این پیروزی که برای کل شیعیان امیرالمومنین یک پیروزی است این نصرتی که الان داعش از بین رفت که داعش دشمن اهل بیت بود. این نواصب بودند خوارج اند انجاس اند و شیعه کش. هدف دیگری نداشت. به لطف خدا و کرم اهل بیت پیروزی بزرگی خدا نصیب شیعیان کرد این پیروزی نسبت به یک کشور و دو کشور نیست پیروزی نصیب شیعیان است خیلی از ملیت ها هم در آن سهم داشتند. برای شما گفته ام یک روحانی سنتی اصلی نقشه کشورش کجاست؟ نقشه عالم است هر کجا که شیعه ساکن است آنجا کشور ماست. با سنی دشمن نیستیم با سنی همسایه ایم و دعوا نداریم این نقشه است. لذا برای من یک شیعه از شاخ آفریقا با یک شیعه از متن قم فرق نمی کند. ذهن طلبگی و روحانی این جوری است. چطوری فرق نمی کند؟ کشور ما کشور نمی گوییم خط کشی برای خانه می گوییم این محیط ماست و این خانه ماست و این خانه پیروان اهل بیت است این نقشه، شاخ افریقا تا ته هندوستان هر کجا شیعه زندگی می کند. اگر این نباشد منافق است آدم. برای اینکه «ولی لمن والاکم سلم لمن سالمکم احب من احب علیا» اگر این جوری نباشد منافق است آدم. روحانی باید بینش اش را درست کند از یک فقیه مثلا از یکی از مراجع نجف سوال شد که احوال و اوضاع چیه؟ از شیعیان دور افتاده دنیا احوالپرسی می کرد و غصه می خورد که این عیال ماست شیعیان دنیا اهل خانه ماست ما یک اهل خانه داریم و یک همسایه داریم اهل خانه ما شیعیان است. و همسایه ما سنی هاست. بنابراین پیروزی برای جهان شیعه بود. باور کنید اگر مدافعین حرم در سوریه نبودند آن طلبه های افغانی که در سوریه بودند روزهایی که آمدند داعشی ها در دو قدمی حرم مطهر حضرت زینب اگر آن شیعه گری نبود مستقیما گنبد حضرت زینب را خراب می کردند. حرم سامرا را خراب کردند. حرم حضرت زینب اگر خراب می شد داغ از دل شیعه ها چون برای حضرت زینب شیعه ها خیلی حساس اند داغ شان تا قیامت می ماند. شیعه های سکنه آنجا در اطراف حرم طلبه ها بودند که عمدتاً نود و پنج درصدش افغانی بودنددر سوریه می آمد داعش مثل سیل هر کجا را می برد اینجا که آمدند در چند قدمی حرم یک دفعه ایست خوردند چند تا شیعه جان بر کفی هستند که اجازه ندادند. حرم الحمد لله محفوظ ماند این است که می گوییم مدافعین حرم. این است که مقام معظم رهبری گفت اگر مدافعین حرم نبود در مرزهای ایران ما باید دفاع کردیم. واقعا نصرت بزرگی است البته بعد از اینکه جنگ رونق گرفت که دفاع های اولی که هیچ کس نبود خود آن طلبه ها خانه شان را ترک نکردند و مرگ در یک قدمی شان دیدند و حرم را حفظ کردند بعد که رونق گرفت سردار سلیمانی خدا حفظش کند یک حرفی را آقای سید نصرالله گفت، گفت سردار سلیمانی از مقاومت و دفاع و جهاد از پشت جبهه فرماندهی نکرد از مقدم جبهه فرماندهی و مدیریت کرد. واقعا همین جوری بود. خدا یک عنایتی کرده قطعا یک عنایتی است که در عمق خطر جان سالم الحمد لله همین طور با حشد الشعبی بود و با سوریه بود. پیروزی خیلی بزرگی است برای شیعه. برای شیعه پیروزی بزرگی است که در تاریخ مثلش نبوده. چون دشمن عنادشان شوخی نیست که شیعه را جایز القتل می دانند تمام حرم های ائمه معصومین که قصد داشتند تمام حرم ها و گنبدها را از بین ببرند. عنایت شد و لطف خدا بود و کرم اهل بیت بود. مقام معظم رهبری فرمودند که الان که فتح شد داعش از بین رفت ولی غافل نباشیم که داعش وهابیت کار خودش را می کند همین داخل ایران، همین بانه دیدید که جوان و پدرش هم طلبه آمده بود گفت که توسل چیه، این قبور آباد کردنش چیه؟ با جدیت می گفت این آباد کردن قبور قطعا جایز نیست،‌کجای اسلام قبر آباد است؟ یک جواب نقضی دادم گفتم قبر حضرت رسول، معلم بانه گفته بود قبر حضرت رسول آباد نیست مسجد است. گفتم خود ضریح مقدس و گنبد بالا سر ضریح است مسجد کنارش است خب دروغ می گوید نقض دوم برو بغداد را ببین قبر ابوحنیفه گنبد و بارگاه دارد برو قبر شافعی را ببین نه برو بخارا قبر امام بخاری یک گنبد و بارگاه دارد تعجب کرد. گفت خودشان گنبد و بارگاه دارند و خودشان توسل دارند. آیه قرآن برایش خواندم «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ»[3] این بیوت است « َذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ» که مساجد نیست مساجد را در قرآن مساجد می گوید این بیوتی که اسم خدا برده شود که تعظیم شعائر باشد. چطوری می شود توسل؟ گفتم که به رحمت که توسل می شود؟ گفت بله، در کتاب های خودشان نوشته است که می شود توسل به رافت و رحمت خدا بکنید. گفتم این درست است؟ درست است گفتم اگر این درست است قرآن می گوید به پیامبر «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ»[4] پیامبر رحمه للعالمین است. دیگر اینجا خوشحال شد و گفت این جواب دیگر درست شد. پیامبر در خود قران آمده که رحمه للعالمین است پس توسل به رحمه للعالمین طبق دستور جایز بلا اشکال و پیامبر هم رحمه للعالمین است. پیامبر می فرماید: به اهل بیت خود حریص است، عاطفی و روحی و دینی و معنوی به این معنا که این اهل بیت اگر حفظ بشوند دین و مذهب حفظ شده. اگر اهل بیت محبوب و مورد تعظیم در دنیا بماند دین و مذهب و انسانیت مانده. لذا در نصوصی که توصیه به اهل بیت شده است اشاره کنم. یک روایتی را از خود حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم در یک حدیث مفصلی می فرماید: «لکل شئ اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت»[5] همان که گفتیم اگر اهل بیت مورد تعظیم باشد اسلام محفوظ است. هر چیزی اساسی دارد اساس اسلام محبت اهل بیت است. محبت به معنای کلمه که اعتراف به امامت پیروی از دستورات «سلم لمن سالمکم» محبت به معنای کلمه این است. محبت عرفی نیست به تناسب حکم و موضوع محبت عادی و عرفی نباید باشد. این مدرک و منبع اتباع آل البیت به شکل نمونه. یک روایتی را از حضرت رسول از منابع ابناء عامه هم بگویم کتاب صحیح مسلم باب فضائل علی علیه السلام پیامبر حدیثی در این رابطه از پیامبر نقل شده که فرمود: «اذکرکم الله فی اهل بیتی» سه بار تکرار کرد «اذکرکم الله فی اهل بیتی»[6] این حدیث را اتفاقا در کتاب های جدید وهابیت دیدم که این حدیث را از نظر سند می گویند درست است و می خواستند توجیه کنند که اهل بیت احترام داشته باشد آنها می گویند ما به اهل بیت احترام داریم نه اینکه اهل بیت ائمه باشد دلالت بر امامتش نکند ببینید پیامبر سه بار تکرار می کند شما را یادآور می شوم فراموش نکنید اهل بیت من را اگر اهل بیت فراموش نشود مذهب محفوظ می ماند خط اهل بیت روشن و پر رهرو خواهد ماند. یعنی مذهب، مذهب معنایش همین است که راه به سوی اهل بیت.

«ِبالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ» به شیعیان اهل بیت که مومن به اصطلاح خاص شیعه است دیگر، به تناسب این آیه هم مومنین شیعه با آن توضیحی که دادم که رحمت خاص و رحمت عام مومنین باید شیعیان باشند. در آن حدیث هم آمده است که منظور از مومنین شیعیان علی بن ابی طالب است. این مژده است که شیعه بودن امیرالمومنین در این حد ارزش دارد که مورد رحمت و رافت خاص پیامبر اعظم است. و اما نکته ای که قابل ذکر است این است که متعلق رحمت عموم مردم بعد رحمت خاص بعد هم شیعه، شیعه هم طبقه بندی دارد عامه مردم و اهل علم. آن شیعه خاص و درست و به معنای کلمه علمای آل البیت است فقهای آل البیت و طلاب علوم آل البیت این ها شیعیان امیرالمومنین اند در عمل هم تطبیق می شود که اینها شیعه اند یعنی پیروی می کنند از علوم آل البیت می روند برای آموزش علوم آل البیت این پیروی عملی است در حقیقت شیعه قدر متیقن و شیعه عملی می تواند علمای اهل البیت باشد. و از این طرف هم شیعه اهل بیت است در فقه بحثی که ما داریم قاعده بحث می کنیم اصل بحث می کنیم اماره بحث می کنیم قرائن بحث می کنیم قواعد بحث می کنیم اما یک جایی که نص می آید نص از آل البیت حرف اول را می زند می گوییم قاعده این است اگر نص نبود نص بود دیگر تسلیم ایم. شیعه یعنی تسلیم، «سلم لمن سالکم». حالا در صورتی که عالم و روحانی این قسمت را برجسته نکند و به اش توجه کامل نداشته باشد ارتباط دارد ولی ارتباط بسیار ضعیف. می خواهید ارتباط آدم قوی باشد ارتباط خودش را با اهل بیت قوی بکند. در اصطلاح بعضی از خواص گفته می شود که قوت فقاهت در قوت ولایت است. قوت فقاهت در قوت اتباع از اهل بیت است. لذا شما در تاریخ و در زندگینامه فقهاء دیده اید و شنیده اید آن فقیهی که آمده است و از علوم آل البیت به طور کامل و فقط دنیا فکر می کند که در بسته است یعنی در یک حالت مدار بسته ای قرار داده مثلاً الان می گوید آقای سیستانی در یک اتاقی قدیمی و رفت و آمد هم نیست و در درس هم که بود یادم است در جمع شاگردان سیدنا الاستاد اینها جزء شاگردان برجسته بود ولی در بین جامعه خیلی ظهور نداشت در خانه اش بود. کسی که فقط در خانه باشد و داخل چهار دیوار عجب آدم متحجرند هیچی سرش نمی شود از دنیا خبری ندارد افرادی می آیند از خارج وارد می شوند داخل آن اتاق که اطلاعات و نظریه پردازی ها را می بینند تعجب می کنند از کجا آمده؟ از علوم آل البیت و از فقه آل البیت. فقه را داشته باشید سیاست در اختیار شماست فرهنگ در اختیار شماست اقتصاد در اختیار شماست جهاد در اختیار شماست. تمام مسائل در دامن فقه مجتمع است و جمع شده است این فقه است که هیچی کم نمی آورد. تمامی مسائلی که در دنیا می گذرد در فقه است شرطش این است که فقیه کارش با تمام وجود سعی کند که کلمه آل البیت کلمه العلیا بشود و کلمه دشمنان کلمه السفلی بشود. و برای حفظ اسم و مکتب حتی برای حفظ حرم آل البیت حاضر بشود جان بدهد و با هیچ چیز معامله نکند. رئیس ازهر آمد در قم زمان شاه بود در دنیای آن روز دو تا کشور علم بود ایران در تاریخ یک کشور قدری است و دارای یک قدمت و عظمتی است تاریخی، یک کشور دیگر هم در دنیا از ایران یا بالاتر یا در حد ایران بود و هست که مصر است دارای تاریخ و قدرت و پیشنه مثبت. رئیس جامع الازهر آمد زمان شاه و شاه با رئیس جمهور مصر آشنا بود و خویشاوند هم بود، آمد اینجا و قم گفت می آیم زیارت آقای بروجردی. از آقا اجازه خواستند که اجازه می دهید قم بیاید رئیس ازهر؟ آقا سکوت می کرد گفت که چه جوری اجازه بدهم؟ آنکه قم بیاید زیارت من می آید ولی زیارت حضرت معصومه نمی رود. و برای من دیگر گوارا نیست یک کسی با این تشکیلات که زیارت من بیاید و زیارت حضرت معصومه نرود این است فقیه ولایی این است که تا ابد اسم آقای بروجردی می درخشد که تا ابد اسم و رسم شاگردان مثل امام خمینی شاگردی برای دنیا تحویل می دهد مثل آقای گلپایگانی. شما در تاریخ خبر دارید میرزای بزرگ شیرازی را می شناسید از مفاخر جهان اسلام است یعنی برای تشیع چیزی که افتخار است فقهایش است بعد از ائمه اش فقهایش است. علماء و دانشمندان سنی مذهب مثل فقهای شیعه در تاریخ نقش هایی برای حفظ اسلام نداشت دانشمند بوده و مفسر بوده و ادیب بوده برای دین و اسلام و مردم و مبارزه با استکبار خبری نیست. اما فقهای شیعه بودند در تاریخ از جمله میرزای بزرگ شیرازی که چرا سامراء آمد؟ چرا سامراء آمد مگر نجف نبود؟ سامراء که حرم عسکریین با عظمت و با شکوه و پر جمعیت و مورد رفت و آمد و تعظیم بشود. آمد اصلا ساکن سامراء‌ شد به خاطر حفظ و تعظیم و تکریم حرمیین عسکریین که ان شاء‌الله خداوند این عظمت را برای این اعتاب مقدسه روز به روز با شکوه تر بدارد خداوند ان شاء الله حرم های مقدس ائمه بقیع را به دست شیعیان آباد کند و بنیاد وهابیت و آل سعود را خداوند خراب کند.