< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد مصطفوی

94/10/01

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: طرق اثبات تطهیر
بحث تکمیلی طرق اثبات تطهیر
گفته شد که پنجمین راه اخبار وکیل است. فتوای متن این شد که به وسیله اخبار وکیل تطهیر ثابت می شود. بحثی که داشتیم نتیجه این می شود که اخبار وکیل اگر موجب وثوق بشود قطعاً اعتبار دارد. برای اینکه آن ادله ای که درباره اعتبار اخبار وکیل آمده است در معاملات است، در اعتباریات است. و در تکوینیات دلیل خاصی نداریم که تطهیر جزء تکوینیات است. بنابراین در این مورد اگر اخبار وکیل موجب وثوق بشود اعتبار دارد و یا اینکه وکیل ذو الید باشد که مباشرتاً عملیات تطهیر را انجام داده باشد یا شئ متنجس در قلمرو ید او باشد که از طریق اخبار ذی الید تطهیر ثابت بشود. و ششمین مورد غسل و شستشوی مسلمان بود. کسی که مسلمان است فرش متنجس، لباس متنجسی را شستشو کند از باب حمل فعل مسلم بر صحت حکم صحت که مساوی است با تطهیر در این مورد اعلام می شود و متن هم همین است.
اثبات تطهیر به وسیله اخبار عدل واحد
اما مورد هفتم اثبات تطهیر به توسط اخبار عدل واحد، آیا شئ ای که نجس باشد اگر فرد عادلی خبر بدهد که طهارت انجام شد به وسیله خبر واحد عادل تطهیر اثبات می شود یا نمی شود؟ محل بحث است. گفته شد که مشهور این است که تطهیر به وسیله خبر عدل واحد ثابت نمی شود. و غیر مشهور گفته شد که علامه حلی بود فرمودند قول به اینکه تطهیر به وسیله خبر واحد عادل اثبات می شود قول جیّد است.[1]
نظر صاحب جواهر
صاحب جواهر قدس الله نفسه الزکیه می فرمایند: مشهور این است که تطهیر به وسیله خبر واحد ثابت نمی شود. برای اینکه اصل حاکم است. اصل نجاست است و استصحاب نجاست. و مفهوم انحصار اثبات مدعا به وسیله بینه یا به عبارت دیگر مفهوم مقبوله مسعده بن صدقه «الاشیاء کلها علی ذلک حتی یستبین لک غیر هذا أو تقوم به البینه»[2] مفهومش این می شود که فقط به وسیله بینه می توان مدعا را ثابت کرد. یکی از مدعاها اثبات تطهیر است. وانگهی صاحب جواهر قدس الله نفسه الزکیه می فرماید در مقابل عمومات اعتبار حجیت خبر است. عموماتی داریم در باب وصایا که می گویند خبر وصی اعتبار دارد. خبر واحد است. و در باب اذان و اقامه ابواب اذان و اقامه نصوصی داریم مطلقاتی که می گویند به خبر موذن که خبر واحد است اعتماد می شود و اگر اذان گفته شود شاهد بر دخول وقت نماز است. و همین طور در باب عزل وکالت، در این حدیث می بینیم اعتبار خبر واحد به طور مطلق استفاده شود. سند صحیح است. محمد بن یعقوب عن محمد بن یحیی عن احمد بن محمد اشعری ها قمی ها مشایخ شیخ کلینی. عن علی بن حکم که توثیق خاص دارد عن علاء که علاء بن رزین است که توثیق خاص دارد. عن محمد بن مسلم که از اصحاب اجماع است «عن احدهما علیهما السلام قال سألته عن الرجل یری فی ثوب اخیه دماً و هو یصلی قال لا یوذنه حتی ینصرف»[3] اعلام نکند، خبر ندهد تا نمازش تمام بشود. چند تا مطلب حکم دارد این روایت بماند، آنچه را که ما دنبال می کنیم اعلام نکند خبر واحد است و اگر اعلام بکند خبرش اعتبار دارد. اگر اعلام شود مخبری است به خبر واحد و اعتبار دارد. روایت دوم و عن عده من اصحابنا عن احمد بن محمد عن الحسین بن سعید، عده من اصحابنا که معتبر است، احمد بن محمد بن یحیی اشعری از اجلاء و ثقات و حسین بن سعید اهواز از ثقات. عن فضاله بن ایوب از ثقات عن عبدالله بن سنان از اصحاب امام صادق علیه السلام «عن ابی عبدالله قال اغتسل ابی من الجنابه فقیل قد ابقیت لمعه فی ظهرک لم یصبه الماء فقال له ما کان علیک لو سکت ثم مسح تلک اللمعه بیده».[4] این حدیث را صاحب جواهر تحت عنوان خبر لمعه یاد می کند، لمعه یعنی یک نقطه خشکیده. غسل جنابت انجام داد پدر، برایش گفته شد که پشت کمرت یک قطره خشک باقی ماند و غسلت را خوب انجام ندادی، گفته شد شاید از اعضای خانواده اش آن هم دلیل بر حجیت خبر. آقا فرمود تو هیچ مسئولیتی ندارد اگر سکوت کردی و چیزی نگفت آنگاه فرد یا آن شخصی که غسل کرد آن قسمتی که خشک مانده بود با دست تر خودش مسح کند، غسل کامل می شود و هیچ مشکلی ندارد. ما به اصل حکم نداریم و حکم دیگری هم دارد و آن این است که ترتیب در غسل جنابت لازم نیست موالات آنچنانی هم الزام آور نباشد در حدی که فاصله عرفیه بین غسل اعضاء صورت نگیرد. اگر یک مقداری هم فاصله باشد باز هم عیبی ندارد. احکامی است که از این نص استفاده می شود. اما آنچه که قابل توجه است و هدف ماست این است که خبر دادن مهم بوده در این مسئله یعنی اگر خبر داده شود اعتبار دارد. خبر واحد اعتبار دارد که خبر واحد یک قسمت از پشت کمرت خشک بوده است. بنابراین از این دو روایت که دارای سند معتبر هستند و دلالت شان هم کامل است بسنده می کنیم. که در این دو روایت به خبر واحد اعتبار اعلام شده است. و اگر احتمال خصوصیت می دهید تناسب حکم و موضوع الغاء خصوصیت می کند. خصوصیتی که نبود، اطلاقاً خبر واحد عادل در موضوعات اعتبار دارد همان طوری که در احکام قطعاً اعتبار دارد.
سوال: ممکن است جهت داشته باشد
پاسخ: در دلالت روایات اگر جهتی بود، عموم استفاده نمی شود. اما امکان جهت و احتمال جهت کارساز نیست. در تعیین جهت یا در نقش جهت جهت باید روشن باشد. اگر جهت احتمالی بود، جهت احتمالی احتمال جهت است و احتمال اعتبار ندارد. بنابراین صاحب جواهر آراء مشهور و غیر مشهور را بیان فرمودند، بعد این جمله می فرماید: «الانصاف الابقاء المسئله فی حیّز الاشکال». انصاف این است که این مسئله در حوزه اشکال و ابهام قرار دارد. وجه اشکال هم می فرماید برای اینکه دلالت ها و توجیهات خالی از نظر و تأمل نیست. بنابراین مسئله در حوزه و قلمرو اشکال باقی است.[5]
نظر فقیه همدانی
3. فقیه همدانی قدس الله نفسه الزکیه می فرماید: مشهور گفته اند که به خبر عدل واحد اعتماد مشکل است نسبت به اثبات تطهیر البته در صورتی که وثوق حاصل نشود که در صورتی که وثوق حاصل بشود خود وثوق اعتبار دارد. می فرماید: «ولکن الاقوی الاعتماد علی اخبار العدل الواحد»، اقوی این است که اعتماد بشود. برای اینکه سیره قطعیه در بین مردم اگر یک فرد ثقه، عادل هم نباشد ثقه باشد خبر بدهد که این ثوب تطهیر شد مردم اعتماد می کنند. سیره بر این است. این یک سیره قطعیه است و شبهه ای هم در آن نیست. سیره هم استمرار دارد و هم امضاء، مردوعه نیست. و مضافا بر این از سوی نصوص شرعیه در موارد مختلف این سیره تأیید و امضای صریح شده است. یعنی روایاتی داریم که این روایات برای ما کمک می کند که خبر واحد عادل در خبر رسانی و اخبار اعتبار دارد.[6] از جمله در باب عزل وکیل، صحیحه هشام بن سالم: محمد بن علی بن الحسین باسناده عن محمد بن ابی عمیر عن هشام بن سالم، اسناد شیخ صدوق به محمد بن ابی عمیر صحیح است. سند صحیحه است. «عن ابی عبد الله علیه السلام فی رجل وکّل آخر علی الوکاله فی أمر من الامور و اشهد له بذلک شاهدین» امام فرمود: «الوکاله ثابته حتی یبلغه العزل عن الوکاله بثقه».[7] وکالت خصوصیت ندارد، نه جهت دارد و نه خصوصیت دارد. خبری است آن هم تصریح شده است به ثقه، خبر واحدی که ثقه باشد. و عدل و عدالت هم شرط نیست. لذا هم صاحب جواهر و هم فقیه همدانی و هم بعضی از فقهای دیگر روی این روایت حساب کرده اند. براساس این روایت خبر واحد عادل در موضوعات اعتبار دارد. تا اینجا به این نتیجه رسیدیم که خبر واحد عادل یکی از راه های اثبات تطهیر است.
نظر سید الحکیم
4. سید الحکیم قدس الله نفسه الزکیه می فرماید: همان طور که در فتوای متن آمده است اثبات تطهیر به وسیله خبر واحد مشکل است. برای اینکه آیه نبأ «إِن جَاءكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُوا»[8] اثبات نمی کند حجیت خبر را اطلاقاً فی الاحکام و الموضوعات. اطلاقش محل بحث است. ولو تنزلنا که بگوییم اثبات هم می کند رادع داریم در موضوعات، رادع مقبوله مسعده بن صدقه است که گفت «الاشیاء»، ظهور موضوعات دارد. «الاشیاء کلها علی ذلک». بنابراین دلیل اعتبار ندارد.[9]
نظر سید الخوئی
5. سیدنا الاستاد قدس الله نفسه الزکیه می فرماید: تطهیر به توسط خبر واحد عادل ثابت می شود للسیره القطعیه. و اگر کسی اشکال کند که حجیت خبر براساس نصوص اختصاص دارد به احکام، جواب این است که دلیل اصلی حجیت خبر سیره عقلاء است. در سیره عقلاء فرق بین اخبار عن الحکم و اخبار عن الموضوع وجود ندارد. و اما آنچه که توهم شده که مقبوله مسعده بن صدقه رادع است، می فرماید: مقبوله رادعیت ندارد. برای اینکه مقبوله سنداً و دلالتاً کامل نیست. اما سنداً مسعده توثیق ندارد، عمل اصحاب فائده ندارد، قبول اصحاب براساس مسلک ایشان توثیق نیست. توثیق ندارد، سند مشکل دارد. دلالت هم کامل نیست. برای اینکه بینه ای که آنجا آمده است به معنای بینه اصطلاحی نیست. به معنای روشن شدن مطلب و حقیقت است و مطلب و حقیقت به وسیله خبر ثقه هم روشن می شود.[10]
وسعت قلمرو سیره
بنابراین سیره مدعا را شامل می شود در احکام و در موضوعات. که اطلاق نیست بلکه وسعت قلمرو سیره است. سیره در قلمرو خودش تفکیک ندارد. می گوید اخبار عن موضوع باشد یا عن حکم باشد، اخبار مخبر ثقه مورد اعتماد است. بعد از این فتوای متن اثبات تطهیر به وسیله خبر عدل واحد مشکل بود. اما رأی سدید از سیدنا الاستاد و فقیه همدانی و علامه حلی بر این بود که تطهیر به وسیله خبر واحد ثقه ثابت می شود.
تحقیق
اما تحقیق هم همین است که سیدنا فرموده اند با یک اضافه که فقیه همدانی به آن اضافه اشاره می کند که آیا اعتبار خبر واحد مشروط به حصول وثوق است یا نیست، می فرماید اولی اشتراط است. بنابراین مطلب همان است با یک اضافه به شرط اینکه از خبر واحد وثوق حاصل بشود. اگر وثوق حاصل نشود قاعدتاً محکوم به نجاست است. وثوق که حاصل نشده باشد شک در تطهیر می کنیم، شک در تطهیر استصحاب نجاست حاکم است.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo