< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد سید کاظم مصطفوی

94/02/16

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تفسیر آیه 200 سوره آل عمران در موضوع اهل بیت علیهم السلام

آیه 200 سوره آل عمران «یاءیها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون». این آیه بحثش مفصل است، مطلب زیاد در این آیه گنجانده شده و مطلب کامل نشد از این جهت دوباره این آیه را ان شاء الله بحث کنیم تا کامل‌تر بشود.

 

ترجمه و خصوصیات

ترجمه و خصوصیات ابتدائی این آیه گفته شد که منظور از این آیه این است که ای کسانی که ایمان آورده اید صبر کنید یعنی انجام واجبات را به طور مستمرّ داشته باشید و محرّمات را همینطور مستمرّ ترک کنید و رابطه با ائمه برقرار کنید تا در نتیجه تقوا به عمل بیاید و در آخر هم رستگاری و فلاح. این مقدار را گفته بودیم. این آیین نامه کلی برای یک مومن و یک پیرو اهل بیت است. که راه این است از لحاظ نظری و عملی و رسیدن به هدف و مصونیت از خطرات هم همین است که گفتیم. که گفته می شود کلمه «رابطوا» در حقیقت بیمه از خطرات و از افتادن و انحرافات است. مثل این است که آدم از مسیری حرکت می کند، حبلی و ریسمانی و طنابی است که آدم می گیرد و راهش را ادامه می دهد که اگر آن طناب نباشد یا حرکت وجود نخواهد داشت یا می افتد یا به چپ و راست حرکت صورت می گیرد. «رابطوا» یعنی حبل المتین که امیرالمومنین، اعتصام به عمل بیاید تا این حرکت انجام واجبات و ترک محرمات ادامه داشته باشد و تا تقوا به عمل بیاید و در نتیجه اش هم رستگاری ان شاء الله.

 

نگاه عامه و خاصه از این آیه

این آیه را هم از نگاه مفسرین اتباع اهل بیت و هم از تفسیر مفسرین ابناء عامه یک ملاحظه ای بکنیم که هم نکات بیشتری به دست مان بیاید و هم توضیح بیشتری ارائه بشود. کتاب تفسیر برهان، ما در تفاسیر آیات ولایی چند تا تفسیر داریم که کامل‌ترین آن شاید برهان باشد. عیاشی و قمی تفاسیر معتبری است منتها شاید کامل نباشد بعضی جاها نقص داشته باشد. کل قرآن را هم ممکن است نداشته باشد و الا از لحاظ سند معتبرترین تفسیر قمی و تفسیر عیاشی است و بعدش هم تفسیر برهان. تفسیر برهان کتاب تفسیری از سید هاشم بحرانی است. سید هاشم بحرانی از نوادگان سید مرتضی است و معاصر شیخ حر عاملی است و شاگرد علامه فخر الدین طریحی است صاحب مجمع البحرین. این تفسیر به طور کل تجمیع و تألیفش شاید کامل ترین تجمیع و تألیف باشد. روایاتی که درباره تفسیر آیات نسبت به اهل بیت آمده است را جمع کرده است کامل. درباره این آیه دوم تا روایت را از شیخ کلینی نقل می کند که در کتاب کافی درباره این آیه آمده است: «یاءیها الذین آمنوا ا صبروا و صابروا»، سند شیخ کلینی به عبدالله بن یعفور است سند هم ظاهرا سند خوبی است. امام صادق فرمود در این آیه که «اصبروا و صابروا» معنایش این می شود «اصبروا» انجام فریضه ها و واجبات، و بعد «صابروا و رابطوا» انجام واجبات را که داشتید «اصبروا» در ادامه باید استقامت و شکیبایی داشته باشید و قطع و وصل نکنید، ادامه بدهید.[1] روایت بعدی را که نقل می کند مرحوم بحرانی از همان کتاب از امام صادق علیه السلام درباره «اصبروا و صابروا و رابطوا» شرح کامل تری است، انجام واجبات و در برابر سختی ها صبر و شکیبایی و نسبت به امامان و پیشوایان مرتبط با آنها، «رابطوا» دو تا خصوصیت دارد: 1. رابطه داشته باشید، 2. نگهدارنده شئون و اسرار امامت باشید. یعنی یک مومن، یک طلبه باید طوری رفتار بکند که کسی ببیند بگوید این سرباز امام زمان است. مرحوم آقای حکیم صاحب مستمسک فرزندانش را که معمّم می کرد توصیه می کرد که الان که معمم شدید اگر کسی به شما فحش داد شما در برابرش فحش ندهید. اگر یک طلبه ای به لباس اهل علم در برابر فحش اگر کسی فحش بدهد صحت سلب دارد. از شیخ صدوق روایت دیگری را نقل می کند سید بحرانی درکتاب تفسیر برهان که ایشان به اسناد خودش از ابوبصیر روایت کرده که امام کاظم علیه السلام که شنیدم در این آیه قرآن که «اصبروا و صابروا» امام فرمود: در برابر سختی ها و مصیبتها بردبار و نسبت به امامان نگهدارنده شؤون‌شان باشید.[2] این روایتی بود که موید روایت قبلی بود بعد روایت چهارم از برید بن معاویه عجلی که از چهار نفر اول اصحاب اجماع است و این را شیخ طوسی نقل می کند در کتاب غیبت[3] مضمون تقریبا همان که بر انجام واجبات صبر و شکیبایی داشته باشید و در برابر دشمن بردبار باشید، نسبت به امامی که منتظر ظهور و قیام او هستید مرتبط با او و نگهدارنده شؤون و اسرارش باشید. این دیگر مطلب را کامل تر کرد. حقیقتش یک روحانی مضافا بر واجبات و محرمات اگر ارتباطش با آقا بقیه الله الاعظم ضعیف باشد به جایی نمی رسد. خیلی ها استعداد خوبی داشت ذکر هم شاید می گفت و بعد هم قرآن را زیاد می خوانده ولی ارتباطش با آقا امام زمان ضعیف بوده. نه به جایی رسیده و نه به مرجعیتی و نه نام و نشانی، نه به جایی نرسیدند که آخرش افتادند. ارتباط که با آقا امام زمان ضعیف بود آدم می افتد. فقط شما می خواهید قدرت داشته باشید سرباز امام زمان باشید معرفت سربازی را داشته باشید. معرفت سربازی این است که به تعبیر سید بروجردی قدس الله نفسه الزکیه هر جا برویم بحثی بکنیم صحبتی بکنیم نامی از آقا امام زمان به میان بیاوریم تا اینکه معلوم بشود که ما سربازیم و معلوم بشود که رابطه ما برقرار است. حدود نه روایت سید هاشم بحرانی در این کتاب درباره این آیه نقل می کند که مربوط می شود به وجود مقدس شخص آقا امام زمان و ائمه و منظور از رابطه فهمیدیم که چه بود. رابطوا یعنی با امام باشید و حافظ شؤون امام باشید. شؤون خود امام که نیست شؤون امام یعنی شؤون پیروان امام، مردم ببیند نگویند این سرباز امام زمان نیست. در ایران یک رسمی به جای مانده از صفوی ها و آن این است که اگر یک روحانی یک ماشین گرانقیمت و یک خانه خوبی داشت مساوی با شرک و کفر مبالغتاً. این روحانی دیگر نیست، نماز پشت سرش نه، اعتماد که نه. این رسم از زمان صفویه آمده خرقه پوشان و درویش مسلکی و کوخ نشینی و تصوف خشک، این از زمان صفویه مانده. الان بروید لبنان، بروید کشورهای دیگر، لبنان که علمایش شیعه است و عراق هم حد وسط است، علمای دیگر را ببینید علماء مثل آدم عادی است. یک کسی را خدا داده ماشین مدل بالا دارد یک کسی ندارد پیاده راه می رود. فرقی نیست. اما در ایران روحانی اگر ماشین هایی که چند صد میلیون قیمت است اگر آدم عادی لائیک بی دین بی نماز نجس العین سوار بشود هیچ کسی نمی گوید بالا چشمش ابرو است. اما اگر یک روحانی سوار بشود، این عوام را آمدند دوخته اند به یک پارچه از خود بافته دیگر می گویند خوردند، ببین آخوند را خوردند. اینقدر نمی گوید که آن فعالیتی که آدم عادی دارد این روحانی ممکن است این فعالیت اقتصادی را داشته باشد. و آن کمالی که یک آدم دارد درآمد دارد این ممکن است حقوقدان باشد و وکیل حقوقی که کلی پول دارد. این ممکن است از پدر ارث داشته باشد. اینها را نمی گوید می گوید این آمد و خورد و برد، به این نکته اتهام این را وصلش کردند، لذا یک مشکل برای روحانی این است. شما در منابر و مجالس اگر بحثی داشتید به این نکته تذکر بدهید که «هو الذی خلق لکم» خدا ما را برای مردم آفریده «و الارض بدأها للأنام» زمین را برای مردم خدا آفریده. هر کسی به اندازه فعالیت خودش از راه حلال روحانی باشد یا غیر روحانی فرق نمی کند، طبق برنامه های حقوقی فرق بین افراد جامعه، از هر قشر هر طبقه هر عنوانی که باشد. این سنت صفویه ملحق به اتهام را حداقل شرح بدهیم ممکن است تا صد سال دیگر مردم آگاه بشوند. و اما اگر از راه حرام باشد یک کفش مثلا ارزان قیمتی هم اگر باشد اگر غصبی باشد جایز نیست ولی اگر از راه حلال باشد که هر قدر ثروت داشته باشید نه اینجا نظام کمونیستی داریم و نه نظام مصادره و زورگویی داریم، حلال حلال است و حرام حرام. فقط حلال و حرام رعایت بشود. اگر کسانی که در نماء و نمود اجتماع قرار دارند اینها فعلا که شرائط اینجوری است و فهم عمومی که اینجوری است، سعی کنند تا حدودی ساده زیستی داشته باشند بهتر است. و الا طبق موازین فقهی ما دو تا دیواره داریم به نام واجب و حرام، این دو تا رعایت بشود فرق نمی کند طلبه باشد. آن حرفی که شنیده اید ترک دنیا زهد است آن مال صوفیه است. آنکه شنیده اید که سخت گیری بر خود خوب است آن مال صوفیه است. در حد متعارف، کم نیاورید اگر بدن‌تان ضعیف می شود امکاناتش را داشته باشید خوراکی خوب میل کنید از راه حلال، خوب درس بخوانید، نماز شب خوب بتوانید بلند شوید. اگر چیزی نخورید وقت نماز شب بلند بشوید من یک کسی الان هم است خودش بود یا برادرش در یکی از مدارس قم طلبه های اولیه را برده بودند طلبه هایی که تازه سطح دو یا اولند. برای اینها یک ویروسی وارد شده بود به نام ویروس ریاضت و زحمت و رنج تا برسید و مکاشفه بشود. یک مکاشفه ای که آقای غلامحسین بادکوبی می گفت که یک دسته از صوفی ها آمده بودند، اینها برایم برنامه اش این بود که بروند یا هو یا هو بگویند با یک ذکر خاصی آنقدر یا هو بگویند تا اینکه تجلی می شود. این آقای محامی پسر آشیخ غلامحسین که در همان یا هو گرفتار شد که خسته شد سرش را بلند کرد گفت من دیدم، آمدم ازش سوال کردم چه دیدید؟ گفت هیچی، گفتند چرا گفتی دیدی، گفت می خواستم خلاص بشوم. در یکی از مدارس حوزه علمیه طلبه های تازه را برده بودند شب چقدر بیدار، بچه سن اینها نیاز به خواب و نیاز به استراحت دارند، چقدر ذکر بگویید اینقدر باید ذکر بگویید اینقدر باید توجه بکنید تا تجلی بشود. این رفت در همان ذکر و ریاضت تا اینکه یکی از اینها گفت از طرفداران یا پدران این طلب سری زد به مدرسه که چه خبر است، گفت ظاهرا از این مجموعه مثلا صد نفری هشتاد تایش دیوانه شده، بیست تا بیمارستانی و چند تا در معرض هلاکت است. اینکه ریاضت‌های غلطی که خلاف طریقت آل البیت است. طریقت آل البیت واجبات و محرمات. در دانشگاه می گویند برنامه نویسی که می گویند یک طرحی است علمی که اگر آن را انجام بدهد نتیجه می گیرد. بدانید برنامه نویسی برای روح انسان واجبات و محرمات است. اگر آدم واجبات و محرمات را رعایت کند نتیجه می دهد، نتیجه اش آرامش، نتیجه اش تقوا، نتیجه اش سلامت. این برنامه نویسی یک انسان، بنابراین آنچه که گفتیم شؤون اهل بیت را رعایت کنید، یکی از موارد رعایت شؤون اهل بیت که به طرف صوفی و درویش نرویم، شؤون اهل بیت کتاباً و سنتاً و اجماعاً و فتواً باید به واجبات و محرمات پایبند باشیم. نکته دیگر هم این که دو چیز باعث عزت است و دو چیز باعث ذلت و برای طلبه سه چیز کارساز است. آن دو چیزی که باعث عزت است ایمان و علم است «یرفع الله الذین آمنوا منکم و الذین اوتوا ا لعلم درجات» ، رفعت واقعی می دهد، عزتی رفیع. پول نمی شود، کلاهبرداری و چاپلوسی و تبلیغات هیچ چیزی به جایی نمی رسد ممکن است جوله ای بکند اما ادامه ندارد. و دو چیز باعث ذلت است، فقط از خدا بخواهیم که خداوند برای ما ایمان و علم عنایت کند. در یک حدیثی از امیرالمومنین «العلم و الدین توأمان اذا افترقا احترقا»، اگر از هم دیگر جدا بشوند آتش می گیرند، علم بدون ایمان و ایمان بدون علم. دو چیز هم باعث ذلت است، هر قدر آدم مسائل اجتماعی و فعالیت ها و رابطه ها را تنظیم کند نمی تواند جلویش را بگیرد، آدم را ذلیل می کند. اولین چیزی که ذلیل می کند گناه است. روایاتی هم در این رابطه زیاد است، گناه آدم را ذلیل می کند. هر قدر پول داری امکانات داری ولی اگر خدای نکرده گناه بکنی ذلیلی. هیچی نداری گناه نکن ذلیل نمی شوی. یک آدم فقیر و تهی دست که گناه نمی کند در همین وضعیت خودش آدم عزیزی است. و دوم جهل، جهل آدم را ذلیل می کند. «اعدی عدوکم الجهل». و برای طلبه و روحانی که خودش را راحت کند از غم و غصه و گرفتاری های دنیا، یک مرتبه می خواهید فکر می کنید که پول دار بشوید و امکانات برود بالا، خودتان را راحت می کنید، نه، من با بعضی از پول دار ها آشنا هستم گرفتاری اش از آدم عادی خیلی بیشتر است. و بعضی از مسئولین بلند پایه هستند کم و بیش با آنها آشنا باشیم گرفتاری اش از ما و شما خیلی بیشتر است. قدرت و ثروت آدم را آرامش و راحتی نمی دهد، چیزی که راحتی می دهد برای آدم این است روایت از امیرالمومنین «افضل الناس من عشق العباده فعانقها و أحبها بقلبه و باشرها بجسده و تفرق لها فهو لا یبالی علی ما أصبح من الدنیا علی عسر أم علی یسر»[4]


[3] کتاب غیبت، شیخ طوسی، ص199.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo