< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد مصطفوی

90/11/08

بسم الله الرحمن الرحیم

 ادامه بحث از ضروريات دين كه انكار آن موجب كفر است.
 درباره حكم انكار ضروري بحث مي كرديم كه گفتيم انكار ضروري دين اگر منتهي بشود به انكار نبوت موجب كفر است و شخص مرتد كافر و نجس است
 مصاديق ضروري
 در همين راستا مصاديق ضروري را فقها ياداور شده اند
 ولايت ائمه(ع)
 و مصداق بارز ضروري عبارت است از ولايت اهل بيت كه شيخ انصاري و ديگران تعرض كرده اند كه گويا ولايت از ضروريات است و بنابراين انكار ضروري هم كه موجب كفر مي شود با اتباع از شيخ انصاري ادله اي كه دلالت دارد بر ولايت و اهميت ولايت ياداور مي شويم
 بحث آيات مربوط به ولايت
 و از اين ميان اياتي از قران را به عنوان اولين و بهترين دليل براي اثبات ولايت عنوان كرديم و گفتيم آيات زيادي است اما در مجموع دو تا ايه تصريح دارد به ولايت كه ايه اول ايه اطاعت بود و مفصل خدا توفيق داد بحث كرديم
 آيه(انما وليكم الله ....)سوره مائده آيه 55
 اما ايه دوم عبارت است از آيه شماره 55 سوره مائده اين ايه هم تصريح دارد به كلمه ولي و معني ولايت قال الله تعالي انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلوه و يوتون الزكاه و هم راكعون اين ايه هم از اياتي است كه تصريح دارد به كلمه ولي اما معناي ولايت ترجمه و شرح و نكات كليدي در اين ايه ترجمه ايه خداوند مي فرمايد كه منحصرا ولي شما خدا پيامبر و ان كساني است كه ايمان اوردند اقامه صلاه و ايتاء زكاه دارند در حال ركوع اين ترجمه ازاد اين ايه بود
 رئوس مطلب در آيه فوق و شرح آن.
 در اين ايه 1. كلمه ولي تصريح شده است 2. در اين ايه ولايت به طور كامل ولايت اصلي و ولايت تبعي بيان شده است 3.انشاء به شكل حصر است كه ولي فقط همين هاست 4.تعيين از سوي خدا صورت گرفته آيه در مقام تعيين ولي هست 5.مخاطب در آيه عموم مردم است ولي در آيه سه تا مصداق دارد مصداق اول ولي اصلي يعني پروردگار عالم مصداق دوم ولي تبعي يعني منصوب از سوي خدا رسول الله الاعظم مورد سوم ولي كه پس از پيامبر مي آيد داراي خصوصيات ويژه اين پنج شش تا نكته اگر در اين ايه به ذهنتان سپرديد رؤس مطلب به دست مي آيد
 نظر عامه و خاصه در تفسير اين ايه و مقام علي (ع)
  اما شرح مسئله در اين رابطه ارباب تفاسير شيعه و سني اين ايه را گفته اند كه شان نزولش مولي اميرالمومنين علي بن ابي طالب عليه السلام هست و منظور از اين ولايت هم ولايتي است كه از سنخ ولايت الرسول و ولايت الله مي باشد مرحوم شيخ طوسي در كتاب تبيان تفسير قران جلد 3 صفحه 558 تا صفحه 564 اين ايه را كامل بحث مي كند بعد از ايشان مفسران اهل بيت تقريبا رؤس مطالبشان هماني است كه در تبيان آمده شيخ طوسي در ابتدا مي فرمايد كه اين ايه بر اساس نقل ابناء عامه و مفسرين كبارشان مثل طبري و غيره مي گويند در شان اميرالمومنين نازل شده است اما پيروان اهل بيت اجماع دارند بدون اختلاف كه اين ايه درباره اميرالمومنين علي بن ابي طالب وارد شده است و نصوصي كه در اين منابع روايي و جوامع معتبر روايي اهل بيت امده است هم دلالت دارند بر اينكه منظور از مورد و منزل آيه اميرالمومنين علي بن ابي طالب است به عنوان نمونه يك روايت صحيح السند اعلايي را براي شما نقل كنيم كه مطلب مستند بشود كتاب اصول كافي جلد 1 كتاب حجت باب ما نص الله عزوجل و رسوله علي الائمه حديث شماره 4 سند اين است علي بن ابراهيم عن ابيه عن ابن ابي عمير عن عمر بن اذينه كه همه از اجلا و ثقات و توثيقات خاص دارند و از مشاهير ثقات هستند عن زراره و فضيل بن يسار و بكير بن اعين و محمد بن مسلم و بريد بن معاويه جميعا از ابي جعفر شايد سندي به اين استحكام اين قوت يا بي نظير يا علي الاقل كم نظير است عن الامام الباقر عليه السلام قال امر الله عزوجل رسوله بولايه علي و انزل عليه انما وليكم الله و رسوله و الذين امنوا الذين يقيمون الصلوه و يوتون الزكاه و هم راكعون در روايت با اين سند امده است كه خداوند امر فرمود پيامبرش را به ولايت علي بن ابي طالب و درباره ولايت اميرالمومنين اين ايه را نازل كرد لذا ما اسم اين ايه را بر اساس اين حديث گذاشته ايم ايه ولايت اين حديث به عنوان نمونه كه دلالتش صريح بسيار روشن سند هم با ان استحكام مي شود منبع معتبري براي انچه مفسرين پيروان اهل بيت مي گويند كه شان نزول ايه اميرالمومنين علي بن ابي طالب هست
 قول شاذ كه آيه در شان عباده بن صامت و عبدالله بن سلام دارد.
  انگاه شيخ طائفه در ادامه مي فرمايد كه گفته مي شود از سوي بعضي از ابناء عامه شايد بعض اندكي براي اينكه در تتبع حقير دوازده تفسير را ديدم از ابناء سنت كه مي گويند اين ايه در شان اميرالمومنين نازل شده است و اما عده قليلي هستند كه مي گويند كه ايه درباره شخص ديگري است به نام عباده بن صامت و يا عبدالله بن سلام بر اساس حكايتي كه شيخ طائفه تعرض مي كند و جوابش را كامل داده است بعد مي فرمايد كه اين آيه از ادله واضحه بر امامت اميرالمومنين است به اين صورت كه مي فرمايد دو تا نكته را در نظر بگيريم بعد از در نظر گرفتن ان دو تا نكته به طور طبيعي ثابت مي شود كه امامت علي و ولايت علي يك انشائي است از سوي كتاب الله نكته اول معناي ولي ولي به معناي اولي و احق اولاي به تصرف احق به تصدي امور نكته دوم مفسرين شيعه و سني تصريح كرده اند كه شان نزول ايه علي بن ابي طالب است اين دو تا نكته را در كنار هم قرار بدهيد دلالت ايه به دست مي آيد كه اميرالمومنين امام ولي الله الاعظم با دستور قرآن از سوي خدا اعلام شده است
 چه دليلي وجود دارد كه ولي در اين جا به معني دوست نيست
  آنگاه مي فرمايد با آسان سازي كه شما چه دليل داريد كه معناي ولي اولي به تصرف احق به تصدي به امور است اين نكته اول كه معناي ولي اولي باشد مي فرمايد ما دليل داريم در استعمالات و در لغت در استعمالات ايه قرآن مريم آيه 4 و 5 كه مي فرمايد فهب لي من لدنك وليا سوره يرثني و يرث من آل يعقوب اين ولي يعني احق به ميراث اولي به تصرف به در ارث به معناي احق و اولي است نه به معناي دوست و اما در لغت شما اگر از لغت نامه ها استفاده مي كنيد معمولا لغت نامه ها اديب هم هستند ولي بعضي از لغويها علامه ادب هستند مثل مبرد و جوهري و خليل و امثال اينها قدم اولشان علامه ادبياتند قدم بعدي مولف لغت مبرد مي گويد الولي و الاولي و الاحق و المولي بمعنا واحد بنابراين لغت نامه اي كه خود علامه ادبيات هست مطلب را به اين شكل و به اين صراحت بيان داشت كه ولي همان اولي و احق است و در احاديث و اصطلاحات فقهايي هم ولي به معناي اولي و احق به كار مي رود مثلا ايما امرئه نكحت بغير اذن وليها فنكاحها باطل نبوي معروف يا ولي العقد يا در اصطلاح فقها ولي غيب و قصر اينها به معناي اولي و احق است در تصرف و تصدي بنابراين شيخ طوسي نكته دوم را مستدل كتابا و لغه و اصطلاحا و سنه و استعمالا ثابت كرد كه ولي به معناي اولي به تصرف و احق به تصدي امور است اين نكته كه به اثبات رسيد قدم اول استوار در ميدان گذاشته شد
 سوال و جواب مبرد نحوي است كه نظرياتش و ارائش بدون ترديد در ادبيات در نهايت اتقان و استحكام است مبرد را سني ها سني مي دانند برايشان هم مورد اعتماد است نكته دوم اين است كه ايه در شان حضرت علي عليه السلام نازل شده باشد
 چه دليلي داريم كه آيه در شان علي (ع)نازل شده باشد
 سوال و جواب اين ايه در نص درباره ولايت است كلمه ولي دارد منتها با اين بحث شيخ مي گويد اين ايه از ادله واضحه بر اثبات ولايت اميرالمومنين است از ايشان تبعيت مي كند مرحوم طبرسي همين مطلب را مي گويد مرحوم زركشي در برهان همين را مي گويد تا علامه طباطبايي است نص در ولايت است بعد مي فرمايد از ديد شيعه و سني به قول مرحوم طبرسي موالف و مخالف گفته اند اين ايه در شان علي بن ابي طالب نازل شده است يعني منظور از الذين امنوا تا و هم راكعون اميرالمومنين پس از انكه منظور از اين جمله طبق تفاسير مشخص شد اين دو تا نكته مطلب را كامل مي كند امامت و ولايت به اثبات مي رسد
 سوال و جواب جوهر و گوهر مجمع، تبيان است انچه در تبيان است تقريبا تفاسير ديگر مخصوصا در اين ايه نكات اصلي در تبيان است شيخ مي فرمايد مفسرين شيعه و سني مي گويند شان نزول علي بن ابي طالب است اين كه كامل شد
 واكاوي اصطلاحات ولي- زكاه المومنون و...
 الان سوالهايي وجود دارد كه شرح بدهيم 1. منظور از زكات چيست 2. در حال ركوع چگونه مي شود اعطاء زكات كرد 3.تعبير جمع آمده 4.معناي ولي متعدد است ولي معناهاي متعددي هم دارد اين چهار تا نكته را شرح بدهيم مطلب كامل مي شود نكته اول از باب اهميت كلمه ولي گفته مي شود كه كلمه ولي به معناي ناصر آمده است ولايت يعني نصرت اين در لغت نامه امده فيومي در مصباح المنير مي گويد و لغت نامه هاي ديگر به معناي نصرت امده به معناي تصدي امور و ولايت الامر هم امده اولي و احق جزء معاني احق است اما اگر معناهاي متعددي داشت تعيين نياز به قرينه دارد مرحوم شيخ طوسي مي فرمايد كه قرينه داريم كه منظور از ولي همين معناست نه به معناي ناصر مي گويد ما رد نمي كنيم كه ولي به معناي ناصر نيست قبول داريم اما در اينجا قطعا به معناي اولي و احق است نه به معناي ناصر براي اينكه در ايه ولايت براي والذين آمنوا براي جمع خاصي اعلام شده است منظور از و الذين آمنوا جمع خاصي است نه همه مومنان چرا خود ايه مي گويد ان جمعي كه زكات را مي هد و هم راكعون و الذين آمنوا و هم راكعون يعني ان جمع خاص از مومنان نه همه و اما ولي به معناي ناصر كه مي گوييم والمومنون و المومنات بعضهم اولياء بعض سوره توبه ايه 72 ان اختصاص به جمع خاص ندارد ان كانما به معناي تعاون فراگير يك مساعدت و همكاري شامل همه مومنين و مومنات اختصاص به جمع خاص ندارد بنابراين اين ايه مي فرمايد و الذين آمنوا با اين خصوصيت كه با جمع خاص و اين جمع خاص ولايتي دارد به معناي احق و اولي است اگر به معناي نصرت بود اختصاص لازم نبود به معناي نصرت اختصاص به جمعي ندارد براي همه است بعد مي فرمايد اما از ديد مخاطب و خطاب مطلب باز هم يك نكته ديگر هم اعلام مي كند و ان اين است كه مخاطبين داريم در اين آيه كه انها ولايت پذيرند و ولي داريم كه انها تعيين شده هستند دو تا مطلب است 1.مخاطبين ولايت پذير مطيعين 2.ولي و اولياء تعيين شده براي مخاطبين بنابراين در ايه مي فرمايد انما وليكم منظور از كم مخاطبين كل مومنين و منظور از تعيين شده ها ولايت الله و لايت الرسول و ولايت اشخاص به خصوص مومنات بالله به طور خاص اين تعيين شده است ولايت پذير هست و ولي دو تا مطلب اگر مي فرمايد كه بگوييم خود همان مومنين كه مخاطبند خود انها ولي هم باشند براي خودشان مي فرمايد امر منتهي مي شود به اينكه مضاف و مضاف اليه يكي باشد جمع بين ضدين و محال است يعني ولايت پذيران ولي هستند خودش ولايت پذير هست و ولي هست جمع بين ضدين است يعني قابل و فاعل يكي باشد مخاطب قابل است و ولي فاعل اگر بگوييم خود مومنين ولي هم هستند كه بعضي ها احتمالات توهمي اعلام مي كند شيخ مي فرمايد كه منتهي مي شود به امر محال كه قابل و فاعل يكي بشود اين مطلب كه تمام شد بنابراين معلوم است كه منظور از اولياء خاصي است كه تعيين شده است با ان خصوصياتي كه هم راكعون است نكته اي را علامه طباطبايي ان اضافه مي كند تفسير الميزان جلد 6 صفحه 12 و 14 مي فرمايد معلوم است كه منظور از اين ولايت ولايت واحدي است يعني همان اولي و احق همان ولايت اللهي است در صفحه 12 مي فرمايد كه پس از اين ايه ايه اي ديگر مي ايد كه مي فرمايد و من يتول الله و رسوله و الذين آمنوا فان حزب الله هم الغالبون نشان مي دهد كه منظور از اين يتول الله و رسوله و الذين آمنوا ارتباط دارد به ولايت پذيري نسبت به ولايت الله و نسبت به ولايت رسول نسبت به ولايت مومنان خاص كه ائمه هستند در اخر مي فرمايد فان حزب الله هم الغالبون همه اينها كه ولايت الله و ولايت الرسول و لايت اميرالمومنين باشد در مجموع مي شود حزب الله يعني تحت يك عنوان در يك سنخ قرار مي گيرند كه همه مي شوند حزب الله با اين ولايت پذيري يك نكته دال بر وحدت ولايت نكته دوم مي فرمايد كه در اين آيه امده است انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا اينها عطف به واو شده است همه اين سه مورد در ارتباط با همان كلمه اول است انما وليكم الله الرسول المومنون الخاص اگر منظور يكي نبود يعني وحدت سياق وحدت موضوع وحدت محمول و قلمرو اگر اختلاف داشت منظور از ولايت الرسول منظور از ولايت مومنون غير از ولايت الله بود بايد تكرار مي كرد ولايت را تا معناي ديگر اعلام مي كرد رفع التباس مي شد چون نمي فهمد كسي كه منظور از ولايت المومنين همان ولايت الله است شرحي كه ندهد التباس مي شود دو تا معنا اگر داشت بايد بيان مي كرد كه بيانش به تكرار بود كه در قران امده است قل اذن خير لكم يومن بالله و يومن برسوله چرا تكرار كرد چون ايمان به خدا معنايي دارد ايمان به رسول معناي ديگري دارد بنابراين ايمان و يومن را تكرار كرده جايي كه دو معنا باشد بايد جدا ذكر كند تا مخاطب بداند هر بياني معنايي دارد اگر با واو عطف كرد مقام التباس هم كه بود قطعا بلاغت قران اقتضا مي كند كه يك معناست بنابراين انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا پيداست كه منظور از ولايت در اين سه مورد به يك معنا خواهد بود معناي ولايت را تا حدودي فهميديم تتمه بحث جلسه بعد

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo