موضوع: كيفيّت شستن دستها در وضوء

 ﴿إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ﴾ [ [1] ]

 درباره «إلی المرافق» دو بحث گذشت و رسيديم به بحث سوم:

 بحث سوم: كيفيت غَسل يد

 آيا به همان كيفيت معمولي و طبيعي است كه از مرفق شروع مي‌شود و به أصابع منتهي مي‌شود ويا اينكه به روشي است كه أهل سنّت وضوء مي‌گيرند يعني منكوسا، يعني از أصابع شروع شود و به مرافق منتهي شود؟

 نظر أهل سنّت: أهل سنّت از نظر علم فقه خودشان، مي‌گويند: «إلی» در اينجا به معناي مع است، يعني دست را بشوي با مرافق، أمّا از كجا بشوي، آيه ساكت است، آنها از نظر علمي مي‌گويند: آيه اطلاق دارد يعني مي‌تواني بصورت طبيعي مثل شيعه بشويي، أمّا از نظر شعاري و عملي براي آنها چون مخالفت با شيعه است كمتر سني ديده مي‌شود كه از اين دو فرض تخيير فرد موافق با شيعه را انتخاب كرده باشد.

 أمّا نظر شيعة: همه غير از دو نفر مي‌گويند واجب است از مرفق شروع شود و به أصابع منتهي شود، ولو إلی به معناي غاية باشد.

 غير از دو نفر كه يكي مرحوم سيّد مرتضی برادر سيّد رضي، در كتاب رسائل شريف مرتضی، ج 1، صفحه 213، مي‌فرمايد: اشكالي ندارد منكوسا شسته شود.

 فقيه ديگر ابن زهرة است كه مي‌فرمايد: باطل نيست اگر منكوسا وضوء گرفته شود.

 فاضل مقداد در كتابش (كنز العرفان) كه متن بحث ما است، مي‌فرمايد: آيه ساكت است از كيفيت غَسل، ولو «إلی» در اينجا به معناي غايت باشد. در حاليكه اگر إلی به معني غاية باشد يعني تا مرفق، پس چگونه است كه همه مي‌گويند: آيه ساكت از كيفيت غسل است؟

 حتّی گفتيم كه علامة طباطبايي سخت اعتراض فرمودند به كسي كه «إلی» را به معني مع مي‌گيرد.

 پس إلی به معناي غاية است، أمّا چرا قائلين به معناي غاية، قائل به غسل منكوس نشده‌اند كه با معناي غايت سازگار است؟

 جواب: آيا غاية براي غسل است يا براي مغسول است؟

 غاية مغسول: مغسول يعني مقدار شسته شده كه يد باشد و در آيه هم لفظ أيديكم آمده است، أمّا تا مچ را يد مي گويند، تا مرفق را نيز يد گويند و حتّی تا بازو ونزديك شانه را هم يد گويند. اين مغسول كه يد است بايد مشخص شود كه چه مقدار آن بايد شسته شود.

 مثال: پليس راهنمايي بگويد وسط خيابان را رنگ بزن، اين دستور نسبت به حدّ رنگ زدن ساكت است، لذا شخص مأمور به رنگ زدن مي‌پرسد تا كجاي خيابان را رنگ بزنم؟

 مثال ديگر: اگر به نقاش گفته شود كه نصف ديوار را رنگ بزن، اين كلام نسبت به حدّ رنگ زدن از پايين به بالا ويا بالعكس ساكت است، لذا نقاش سؤال خواهد كرد كه از نصف ديوار تا پايين يا از نصف تا بالا؟

 در ما نحن فيه نيز همين است، آيه مي‌فرمايد يد را بشوييد تا مرفق يعني اندازه شستن دست تعيين شده است أمّا محل شروع و پايان آن را مشخص نكرده است و نسبت به آن ساكت است. لذا مي‌گوييم إلی حدّ براي مغسول است و نسبت به حدّ غسل يعني حدّ شروع و اتمام، آيه ساكت است.

 اشكال: آيه دلالت ندارد بر ابتداء از أصابع و انتهاء به مرافق و دلالت بر عكس آن نيز ندارد.

 - دليل بر غاية بودن «إلی» براي مغسول:

 1- محقق اردبيلي در كتاب تفسيرشان مي‌فرمايند: ولو ظاهر اين است كه ابتداء از أصابع است، ولي اجماع تمام فقهاء شيعه و سنّي بر اين است كه واجب نيست از أصابع شروع شود و به مرفق ختم شود. همين بيانگر اين است كه «إلی» براي انتهاء غاية مغسول است.

 2- مرحوم سيّد مرتضی علم الهدی كه غسل منكوس را جائز مي‌داند در كتاب رسائل شريف مرتضی مي‌فرمايد: اگر لفظ «إلی» غاية براي غسل باشد واجب است كه كسي كه ابتدا نكرده باشد به أصابع و ختم به مرافق نكرده باشد معصيت كار باشد و مخالف أمر خدا باشد وحال اينكه مسلمين اجماع دارند بر خلاف اين.

 3- حاج آقا رضا همداني در كتاب الطهارة، ج 1، ص 142 [چاپ قديم]، مي‌فرمايد: «لو سلم ظهور الآية في كون الغاية للغسل، فإنّ الإجماع علی عدم وجوب الغسل منكوسا مانع علی الأخذ بالظاهر، فالمرفق بشهادة السنّة والإجماع غاية للمغسول لا للغسل».

 4- عبارت تفسير الميزان، ج 5، ص 221: «أن الأمة أجمعت على صحة وضوء من بدأ في الغسل بالمرافق وانتهى إلى أطراف الأصابع كما في المجمع ، وليس إلا لان الآية تحتمله : وليس إلا لان قوله " إلى المرافق " قيد للأيدي دون الغسل.».

 وصلّی الله علی محمّد وآله الطاهرين.