بررسی احکام اطعمه و اشربه در آیات.

 بحث اطعمه و اشربه در کتب فقهی گاهی تحت این عنوان که آیا در باب مطعومات و مشروبات حلیت است یا منع و حذر مطرح گردیده ؟

 و گاهی بحث تحت این عنوان است که آیا در شریعت اسلام حلیت اطعمه و اشربه اصل است به این دلیل که حرمت احتیاج به دلیل دارد یا اینکه نه در هر موردی مشکوکی دلیل بر حلیت لازم است.

 بصورت کلی گاهی بحث در اصل تشریع است. یعنی بحث در این است که آیا حلیت احتیاج به دلیل دارد یا حرمت؟ اکثر فقهاء قائلند که اصل در اشیائ حلیت است. ان الله سکت عن اشیاء... سکت، یعنی جعل نکرده. بنابراین حلیت و تحلیل احتیاج به جعل ندارد الا اینکه شک در موردی باشد که در شرایع گذشته حرام بود که در این صورت حلیت احتیاج به دلیل دارد؟

 و گاهی بحث در این است که اگر شارع جعلی نمود اما بر ما مخفی ماند در صورت شک در مورد می توانیم اصل برائت جاری نماییم یا خیر؟

 حال بحث ما در این است که علی فرض اینکه اصل در اشیاء حذر باشد آیا می توانیم از آیات شریفه استفاده کنیم که اصل در مطعومات و مشروبات حلیت است؟ یعنی در صورت شک آیا در آیات و روایات عمومات و اطلاقاتی وجود دارد که بتوانیم به آنها تمسک نماییم یا خیر؟

 در این مقام در بعض کلمات ادعا شده که بله عمومات و اطلاقاتی وجود دارد. از جمله:

 يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ (بقره_172)

 الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ .... (مائده_5)

 وَ كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلالاً طَيِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ (مائده_88)

 يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَليمٌ (مومنون_51)

 و چندین آیه دیگر...

 در این آیات کریمه حکم بر روی طیب رفته.

 طیب به چه معناست؟ طیب به معنای حلال است.

 اما در بعض این آیات شریفه نمی توان گفت مراد از طیب حلال است، زیرا حکم نمی تواند بر موضوع خودش بار شود. مانند: الیوم احل لکم الطیبات...

 یا: کلوا مما رزقکم الله حلالاً طیباً...

 و...

 مرحوم فاضل مقداد در کنز العرفان و مرحوم شهید در مسالک توضیحی در این رابطه دارند. مرحوم صاحب جواهر هم از مرحوم شهید در جواهر نقل می نم

 و آن اینکه برای طیب معانی مختلفی وجود دارد:

 اول طیب مستلذ در مقابل خبیث است. یعنی آنچه را طبع می پسندد. فاضل مقداد ادعا می کنند معنای اولی که از طیب به ذهن خطور می کند همین معنا است.

 دوم: طیب به معنای پاکیزه و نظیف است.

 سوم: ما خلا عن الاذا فی النفس و البدن. چیزهای بی ضرر و بی خطر.

 و...

 علی کل حال شاید اظهر معانی همان معنای است که در کنز العرفان گفته شده که طیب در مقابل معنای خبیث است.

 مرحوم محقق اردبیلی هم در زبده همین معنا را انتخاب نموده اند [1]

 

 .

 اگر بتوانیم این معنا را از آیه استظهار نماییم ممکن است بتوانیم بگوییم اصل کلی اولی به عنوان یک عام مطلق، این است که هر آنچه که نوع عقلاء آن را می پسندند و خباثتی در آن نیست حلال می باشد.

 بعد شارع مقدس برای این عموم، حدود و قیود در آیات و روایات مطرح نموده. مثلاً در ارتباط با گوسفند که به یقین طیب است شارع مقدس در ذبحش شرائطی را قرار داده که در حقیقت این شرائط به منزله تخصیص عمومات است. که اگر کسی این شرائط را رعایت ننماید گوسفند از موضوع طیب عرفی خارج نمی شود، لکن شارع مقدس به لحاظ حِکَم و مصالحی، قانون جعل نموده که باید یکسری شرائط و قیود، رعایت گردد. و اگر این حدود و شرائط رعایت نگردد، به منزله میته می باشد. پس این حدود و شرائط به منزله تخصیص خواهد بود.

 فلذا اگر در موردی مخصصی وجود نداشت می توان به عمومات تمسک نمود و حلیت آن را اثبات کرد. و هذا اصل لفظی للحلیة العمومات.

 اما اینکه در تشخیص طیب وخبیث چه عرفی ملاک است، فیه بحث.

 این یک نظریه است که در ارتباط با مأکولات و مشروبات مطرح است.