< فهرست دروس

درس تفسیراستاد مروارید

89/12/18

بسم الله الرحمن الرحیم

 صحبت در آیاتی بود که بر ما فی الجمله وجوب نفقه واجب می شود یعنی انفاق بر زوج
 آیه اولی که صحبت شد که «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَي النِّسَاءِ بما فَضَّلَ اللهُ بَعضَهُم عَلَي بعضٍ و بما أنَفُقوا مِن أموَالِهِم فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلغَيبِ بِمَا حَفِظَ اللهُ و اللاتي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهجُرُوهُنَّ فِي المَضَاجِعِ وَ اضرِبُوهُنَّ فَإن أطَعنَكُم فَلا تَبغُوا عَلَيهِنَّ سَبِيلاً إنَّ اللهَ كَانَ عليًّا كبيراً »(النساء: 34) که فرموده است مردها بر زنها و همسرانشان قیمومیتی دارند ولایت دارند به دوجهت یکی جهات تکوینی که فضّل الله بعضهم علی بعض یکی هم جهات تشریعی به لحاظ نفقه و این دو جهت سبب قیمومیت شده است انفقوا من اموالهم که به قول بعضی یک سیره است که شارع هم امضاء کرده که اگر سیره نباشد از خود آیه استفاده می شود که یک نوع تشریعی است و حقی برای زوجه به لحاظ انفاق قرار داده البته صراحت ندارد اما یک اشاره دارد.
 فعلا چون بحث مادر توابع نکاح جهت اول مهری بود جهت دوم انفاق است آیه دیگر که در باره وجوب نفقه رسیده آیه سوره طلاق است که مربوط به زن مطلقه است که اگر زنی طلاق بگیرد و طلاق آن رجعی باشد در ایام عده نفقه او بر زوج واجب است . درحکم زوجه می باشد پس اصل وجوب نفقه ممکن است استفاده شود آیه این است . اول سوره مبارکه طلاق "قال الله تعالى في سورة الطلاق: "يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لا تُخْرِجُوهُنَّ مِن بُيُوتِهِنَّ وَلا يَخْرُجْنَ إِلا أَن يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ زنها را که طلاق می دهید یک جوری طلاق بدهید که بعد عده نگه دارند این جور تفسیر کرده اند که در حال طهر باشند چون سه طهر است در این ایام طلاق بدهید که بعد طلاق وارد طهر بشوند بعد اینها رااز خانه خارج نکنید در همان خانه که هستندساکن باشند.
 فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِنْكُمْ وَأَقِيمُوا الشَّهَادَةَ لِلَّهِ ذَلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِوَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا این آیه هم مورد شاهد نیست وقتی مدت آنها منقضی شد شما می توانید آنها را نگه دارید به معروف و خوبی و جهات متعارف یعنی ازدواج کنید با آنها او فارقوهن بمعروف یا ولش کنید .
 بعد ذَلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِوَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا این هم مورد شاهد نیست بعد آیات در باره یائسه است وَاللائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِنْ نِسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللائِي لَمْ يَحِضْنَ وَأُولاتُ الأحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا
 در آیه بعد اقسام عده را اشاره کردند زنی که در سن من محیض باشد و لاتحیض سه ماه عده نگه می دارد بعد وَأُولاتُ الأحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ
 اشاره می کند به عده زن حامله که عده آن وضع حمل است . وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا (٤)ذَلِكَ أَمْرُ اللَّهِ أَنْزَلَهُ إِلَيْكُمْ وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا آیات احکامی که در قرآن است آمیخته به تقوا است مورد اشاره ما در بحث نفقه این دو آیه 6 و 7 سوره طلاق است
 أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنْتُمْ مِنْ وُجْدِكُمْ وَلا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَإِنْ كُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ وَإِنْ تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى (٦)لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَمَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا (٧)
 آیه شش و هفت سوره طلاق از آیاتی است که در باره وجوب نفقه در فقه به آن استدلال شده است ،مورد آیات کریمه همانطور که مشخص است راجع به مطلقه است البته مطلقه رجعیه ، و همان طور که عرض کردیم از این آیات می شود استفاده کرد که اصل نفقه زوجه یک اصل مسلم است که بعد طلاق هماگر مطلقه رجعی باشد این ادامه دارد، ولو مورد آیه مربوط به مطلقه رجعی است می شود استدلال کرد بعضی از روایات معتبره که در تفسیر آیه رسیده از آن استفاده اطلاق می شود، یعنی امام (ع) همین جمله و من قدر علیه رزقه فلینفقوا ما اتاه الله را مطرح فرمودند و بعد یک مطلب کلی در باره آن دارد و آن اینکه در تفسیر علی ابن ابراهیم نقل کرده از احمد ابن ادریس عن احمد ابن محمد که عن حسین ابن سعید ظاهرا احتمال قوی می دهم این روایت در کافی هم هست و اگر در کافی نباشد این سند سند معتبری است .
 عن نظر ابن سویر عن قاسم ابن حمید عن ابی بصیر روایت به حسب اصطلاح صحیحه است عن ابی عبدالله فی قول الله و من قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله حضرت در باره این کلام خدا فرمودند قال ان انفق الرجل علی امرئه ما یقیم بحرها مع الکسوه و الا سلم بینهما که اگر مرد بر زن خودش انفاق کرد به مقداری که بتواند زندگی کند مع الکسوه باپوشش فبها والا اگر خود داری از انفاق کرد بر حاکم شرع است بین اینها جدائی بیندازد این روایت ظهور در این مطلب دارد با ینکه ظهور آیه بر حسب سیاق در رابطه با زن مطلقه است ولی حضرت از این آیه استفاده کردند یک مطلب کلی را .
 خوب بریم صدر آیه أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنْتُمْ مِنْ وُجْدِكُمْ این زنهای مطلقه را در جایی ساکن کنید که خودتان هستید یعنی مسکن آنها را تامین کنید من وجدکم یعنی مقدار تمکن می توانید انفاق کنید .
 وَلا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ به آنها ضرر نزنید به این که در امر سکنا و نفقه ضرر بزنید یا سخت بگیرید تا اینکه ضعیف بشوند و تحت فشار از آن خانه بیرون بیایند، به طور متعارف همان طور که تا حالا جمع می کردید همان طور ادامه بدهید ، ضرر به آنها نزنید به منظور اینکه آنها را تحت فشار قرار دهید وَإِنْ كُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ )) اگر اینها حامله هستند بر آنها انفاق کنید تا وقتی که وضع حمل کنند حد انفاق زن حامله را مشخص کردند بعد که وضع حمل کردند و لو که علقه زوجیت مرتفع می شود فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ که اگر خود این زنها قادرندمسئله ارضاء ولد را به عهده بگیرند و فرزندان شمارا شیر بدهند شما باید اجرت شیر دادن آنهارا بدهید یعنی انفاق واجب نیست ولی مزد شیر دادن آنها را بدهید .
 وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ این را معنا کردند به معنا تشابه و مشاوره گفته اند در امر ولد با مشاوره بین خودتان وارد شوید یعنی اجرت چه قدر است که نه مرد ضرر ببیند و نه زن اجرت زیادی بگیرد تا به نتیجه معروفی برسید تا هیچ کدام در مضیقه قرار نگیرند وَإِنْ تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى و اگر به مشقت افتادید یعنی تناضع شد مثلا زن یک اجرت زیادی می خواهد که تناسب ندارد برای شوهر خوب یک زن دیگری را بگیرد به عنوان مرضع خوب این آیه ششم .
 حالاآیه هفتم : لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ باید انفاق کند آن شوهری که امکان دارد و توسعه دارد عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ
 وَمَنْ قُدِر اما خوب گاهی شوهر دست و بالش تنگ است نمی تواند انفاق کند باز انفاق از او ساقط نیست از همان مقدار که خداوند به او داده انفاق کند لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلا مَا آتَاهَا این هم اشاره به امر کلی است که تکلیف به اندازه ای است که خداوند به او داده البته یک بحث فقهی است که اگر شوهری در مضیقه است خوب به لحاظ تکلیفی به اندازه وسعش انفاق کند خوب به لحاظ فقهی آنچه را نمی تواند به عنوان دین و اشتغال بر ذمه اش می ماند ؟ یعنی زن طلبکار است مثل طلبکاری که بدهکار او تمکن ادای دین را ندارد خوب می گویند آن اندازه که می تواند ادا کند الآن تمکن ندارد به ادای دین و طلبکار نمی تواند بدهکار را مجبور کند خوب دین بر ذمه است که اگر فوت کرد باید از ماترکش پرداخت شود خوب در این جا اگر شوهری امکان پرداخت کل را ندارد آن مقدار که نمی تواند بر ذمه است ظاهر اینست که مدیون است و بر ذمه اش می ماند .
 ولی نفقه فرزند و پدر و مادر می گویندوجوب تکلیفی است تکلیفا پدر باید نفقه فرزند را بدهد به شرط فقر و اگر فرزند مال دارد واجب نیست پدر نفقه آن را بدهد یعنی اگر پدر مال داشت و خرج فرزندرانداد کفار ثلاث کرده فرزند می تواند برود شکایت کند تا حاکم شرع او را مجبور کند به دادن نفقه و خرجی یا خودش می تواند تقاس کند ولی بعد از تمام این حرفها معصیت کرد و نداد این یک حکم تکلیفی است و چیزی بر ذمه اش نمی ماند . این فرقی است که در فقه بین این دو انفاق یعنی نفقه زن بانفقه فرزند می گذارند . که این خودش استظهار از ادله و روایات است که بحث خودش را دارد . آن مقدار که در این صورت از آیه کریمه استفاده می شود کسی که روزی آن تنگ است به لحاظ حکم تکلیفی تکلیف ندارد که اداره بکند چرا چون
 لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا (٧) خداوند بعد از عسر یسر و سهولت قرار خواهد داد حالا این مقدار که داشت انفاق کرد تکلیفا ساقط است آیاوضعا هم از او ساقط است یا نه ؟ که می فرمایند نه وضعا ساقط نیست بلکه دین بر ذمه او هست .

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo