درس تفسیر استاد مروارید
88/07/08
بحث ربا
جلسه:اول
كلام در فقره (أحلّ الله البيع و حرّم الربا)بود. همانطور كه در جاي خود ثابت است، أحلّ هم دلالت دارد بر حكم تكليفي بيع (حلّيّت بيع) و هم بر حكم وضعي بيع (صحّت ومؤثّريّت بيع)؛ چرا كه حلّيّت بدون أثر وضعي ( صحّت)، مستلزم لغويّت خواهد بود و لازمه حلّيّت، تأثير بيع در نقل و انتقال مال است. وأمّا(فمن جاءه موعظة من ربّه فانتهي فله ما سلف وأمره إلي الله ...)كه گفته شده ابهام مطروحه در آيه در خصوص وضعيت چنين شخصي نزد خداوند، بدين هدف است كه فرد رباخوار بين خوف و رجاء بماند و از اين طريق بر توبه و استغفار و پشيماني از عمل گذشته مستمراً باقي بماند.
البته برخي معناي ديگري در نظر گرفته اند: (فله ما سلف)يعني آنچه مصرف كرده و خورده، نسبت به آنها عقوبتي ندارد، (وأمره إلي الله) هم اشاره دارد به اينكه در خصوص ضمان يا عدم ضمان اين شخص، خداوند است كه تصميم ميگيرد و حكمش را معلوم ميكند به بيان ديگر احكامي كه خداوند در خصوص ضمان و عدم ضمان اين فرد نسبت به رباي گذشتهاش دارد.
در برخي روايات آمده: اگر فردي از روي جهالت ربا بخورد، ضامن آن ربايي كه در حال جهل خورده نيست. دربرخي تفاسير هم «موعظة» به معناي توبه گرفته شده؛ از باب جانشيني سبب مكان مسبب.
از جمله روايات صحيحه «هشام بن سالم»[1] است مبني بر اينكه: كسي ربا ميخورد و توجهي به حرمت آن ندارد، حضرت ميفرمايند: اين ربا ضرري به حال او ندارد و اگر متعمدا خورد توعيدها و تهديدها شامل او ميشود.
و نيز صحيحه «محمد بن مسلم»[2] مبني بر اينكه: فردي خراساني رباي زيادي گرفته بود و مالش كثير شده بود و از فقهاي عامّه سؤال كرده بود و آنها گفته بودند هيچ عملي از تو پذيرفته نيست مگر اينكه اين أموال را به صاحبانش برگرداني، بعد به محضر حضرت صادق - عليه السلام - آمده بود كه ايشان فرموده بودند:
راه خلاصي تو را قرآن نشان ميدهد و بعد اشاره ميفرمايند به فقره فوق از قرآن و در انتها هم اضافه شده: الموعظة التوبه.
برگرداني، بعد به محضر حضرت صادق - عليه السلام - آمده بود كه ايشان فرموده بودند:
راه خلاصي تو را قرآن نشان ميدهد و بعد اشاره ميفرمايند به فقره فوق از قرآن و در انتها هم اضافه شده: الموعظة التوبه.
[1] - وسائل ج 18 ص 130.
2] - همان (باب 5 از ابواب ربا)