< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

99/09/17

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: قسم هشتم / شکوک صحیحه / شک در رکعت / شکوک در نماز

«الثامنة: الشك بين الخمس و الست حال القيام، و هو راجع.الى الشك بين الأربع و الخمس، فيجلس و يتم و يسجد سجدتي السهو مرتين: مرة وجوبا للشك المزبور، و مرة احتياطا لزيادة القيام، و إن كان عدم وجوبها لزيادته لا يخلو من قوة، و الأحوط في الصور الأربع المتأخرة استئناف الصلاة مع ذلك».[1]

در تحریر نسبت به قسم هشتم می فرمایند: «و هو راجع.الى الشك بين الأربع و الخمس، فيجلس و يتم و يسجد سجدتي السهو مرتين».[2]

در عروه نسبت به قسم نهم می فرمایند: «التاسع: الشكّ بين الخمس و الستّ حال القيام، فإنّه يهدم القيام فيرجع شكّه إلى ما بين الأربع و الخمس، فيتمّ و يسجد سجدتي السهو مرّتين».[3]

اصل مطلب گذشت که چگونه شک بین 4 و 5 می شود و لکن این جمله توضیحی می خواهد و آن توضیح این است که مراد از شک بین 4 و 5 کدامیک از صور قسم پنجم است یا کدام صورت از صورت پنج یا شش عروه است؟

ظاهرا و الله العالم لا ینبغی التامل به اینکه مراد از شک بین 4 و 5 صورت اول از قسم پنجم است به سه قرینه:

قرینه اول: وجوب سجده سهو که در مواردی است، اختصاص به صورت اول از قسم خامسه دارد.

قبلا گفتیم در صورت اول از قسم پنجم، فقط سجده سهو است و با توجه به اینکه در هر دو عبارت تحریر و عروه آمده است که سجده سهو بخواند، معلوم است منظور صورت اول از قسم پنجم است که شک بین 4 و 5 در حال جلوس بود.

پس باید چند مطلب را در ذهن داشت و بعد معنا کرد:

1. قسم پنجم دو صورت دارد.

2. در صورت اول قسم پنجم فقط سجده سهو است و در صورت دوم سجده سهو وجود ندارد.

پس با توجه به این، مراد ایشان از الحاق به شک 4 و 5، منظور صورت اول از قسم پنجم است و الا باید به جای سجده سهو باید نماز احتیاط ذکر می شود.

قرینه دوم: یکی از موارد وجوب سجده سهو، شک بین 4 و 5 است، این مورد در عروه ذکر شده است.

در نتیجه به قرینه وجوب سجده سهو می فهمیم که مراد از شک بین 4 و 5، صورت اول از آن است و همچنین تصریح فقهاء بر اینکه یکی از موارد وجوب سجده سهو، شک بین 4 و 5 بعد از تکمیل سجدتین است، موید است که مراد صورت اول است.

قرینه سوم: ارجاع به منصوص در جایی است که صورت اول مراد باشد و الا صورت دوم منصوصه نیست.

با این سه قرینه می گوئیم مراد از این رجوع شک به شک 4 و 5، صورت اول آن است.

اگر این خوب روشن شد، عبارتی در جواهر است که باید تامل در آن شود، ایشان بحث کرده است که یکی از موجبات سجده سهو، شک بین 4 و 5 است و یک صفحه وارد جزئیات شده است که این سجده سهو که در مورد شک بین 4 و 5 است، کجای آن است، شک در حال رکوع است یا شک بعد از رکوع یا شک در جلوس است یا شک در قیام است و... بعد به این جمله می رسد: «لو كان شكه بين الخامسة و السادسة قبل الركوع بأن يهدم و يرجع شكه إلى ما بين الأربع و الخمس، و يجب عليه حينئذ سجودان للسهو، لزيادة القيام حينئذ».[4]

ایشان می گوید در این صورت سجده سهو واجب است در صورتی که این صورت دوم است و نماز احتیاط دارد.

ایشان قبلش فرموده است: «لكن بالعلاج في إرجاعه للشك بين‌ الثلاث و الأربع بأن يهدم قيامه».[5]

ما گفتیم شک بین 5 و 6، به شک صورت اول بین 4 و 5 بر می گردد.

قرینه سوم را دقت داشته باشید که ما می خواستیم صورت دوم از قسم پنجم و شش و هفتم و هشتم تحریر و قسم ششم و هفتم و هشتم و نهم عروه را می خواهیم به شکوک منصوصه برگردانیم.

حال اگر مراد به ارجاع به 4 و 5، صورت اول باشد، این منصوصه است و در باب 14 خلل ح 1 صحیحه ابن سنان و ح 3 روایت ابو بصیر و ح 4 صحیحه حلبی، حکم شک بین 4 و 5 در حال جلوس را بیان می کنند و باید این شک، جزء منصوصات است.

اما صورت دوم از قسم پنجم، غیر منصوص است و به شک بین 3 و 4 برگردانیم.

پس از یک طرف باید این شکوک غیر منصوصه را به شکوک منصوصه برگردانیم و از طرف دیگر صورت دوم از قسم پنجم را به شک بین 3 و 4 بر گرداندیم تا جزء شکوک منصوصه شود.

پس اینکه گفته اند شک بین 5 و 6 به شک در 4 و 5 بر می گردد، مراد صورت اول از قسم پنجم تحریر است یا قسم ششم از عروه است که شک بین 4 و 5 در حال جلوس است.

در نتیجه آنچه که جواهر فرموده است که شک بین 5 و 6 در حال قیام هم سجده سهو دارد، صحیح نیست و باید گفت در اینجا سجده سهو واجب نیست.

حال به اصل بحث بر می گردیم که مرحوم امام می فرمایند در اینجا سجده سهو دو بار باید انجام شود، این دوبار از کجا آمده است؟

یک جای آن که معلوم است که بخاطر سجده سهو در صورت اول از قسم پنجم (4 و 5 در حال جلوس) است که روایت حلبی و ابن سنان و ابوبصیر این را می گوید.

حال بحث به سجده دوم سهو می رسد که این از کجا آمده است؟

این سجده دوم مورد اختلاف است:

نظریه اول: مرحوم آقای حکیم و جماعتی می گویند سجده سهو دوم واجب نیست.

نظریه دوم: بعضی می گویند این سجده دوم واجب است.

نظریه سوم: اکثر فقهاء می گویند سجده دوم احتیاط وجوبی دارد.

حال کسانی که می گویند سجده دوم سهو لازم است، بخاطر قیامی که در محلش نبوده است (که بعد هدم شده است)، می باشد.

نکته: در چهار صورت این قیام وجود داشت اما فقط در اینجا گفته اند سجده سهو واجب است و در بقیه صور نگفته اند. دلیل این است که در ان صور، یقین به زیادی ندارد اما در این صورت، یقین به زیادی دارد، چون اگر رکعت پنجم باشد، این قیام زائد است و اگر رکعت ششم است، قیام زائد است اما در آنجا زیادی نیست.

حال مهم در اینجا این است که سجده دوم به دنبال این است که یکی از موارد وجوب سجده، قیام در مورد قعود و قعود در مورد قیام است که در ما نحن فیه قیام در مورد قعود بوده است و باید سجده سهو کند.

در این مورد اختلاف است و سه قول بالا ذکر شده است.

مرحوم در تحریر در دو جا ملاحظه کنید، هم قسم هشتم و هم موارد سجده سهو.

ایشان در قسم هشتم می فرمایند: «و يسجد سجدتي السهو مرتين: مرة وجوبا للشك المزبور، و مرة احتياطا لزيادة القيام، و إن كان عدم وجوبها لزيادته لا يخلو من قوة».[6]

ایشان می فرمایند یک سجده سهو بخاطر شک بین 4 و 5 در حال ایستاده و یک سجده بخاطر زیادی قیام و البته این سجده سهو، معلوم نیست واجب باشد و عدم وجوب آن خالی از قوت نیست.

مرحوم آقای حکیم [7] [8] می گویند قیام به جای قعود سجده سهو ندارد و در اینجا یک سجده کافی است.

بعد سیدنا الاستاد می فرمایند: «و الأحوط في الصور الأربع المتأخرة استئناف الصلاة مع ذلك».[9]

این احتیاط در اینجا، احتیاط وجوبی نیست، چون در صور اربعه گفتیم نماز صحیح است، حال این احتیاط اگر بخاطر وجوه خمسه که می گفت نماز باطل است، این احتیاط خوب است.

و همچنین اگر وجوه خمسه رد شد اما احتمال نیم درصد می دهیم که نماز باطل بوده است و احتیاط مستحب این است که نماز دوباره خوانده شود.

با این بحث، شکوک صحیحه هم تمام می شود.

در تحریر برای شکوک باطله هشت قسم ذکر شده بود و برای شکوک صحیحه هشت قسم ذکر شده بود اما در عروه برای شکوک باطله هشت قسم ذکر شده بود و برای شکوک صحیحه نه قسم ذکر شده بود.

و للکلام تتمة فردا خواهد آمد ان شاء الله تعالی.


[8] «بل مرّة واحدة للجميع في جميع الصور كما سيأتي».

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo