< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

99/09/11

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: قسم ششم / قسم پنجم / شکوک صحیحه / شک در رکعت / شکوک در نماز

«الخامسة: الشك بين الأربع و الخمس، و له صورتان: إحداهما بعد رفع الرأس من السجدة الأخيرة، فيبني على الأربع و يتشهد و يسلّم ثم يسجد سجدتي السهو، ثانيتهما حال القيام، و هذه مندرجة تحت الشك بين الثلاث و الأربع حال القيام و لم يدر أنه ثلاثا صلى أو أربعا فيبني على الأربع، و يجب عليه هدم القيام و التشهد و التسليم و صلاة ركعتين جالسا أو ركعة قائما، و كذا الحال في جميع صور الهدم، فإنه لا يوجب انقلاب الشك، بل هو مقدمة للتسليم بعد صدق الشك بين الركعات حال القيام».[1]

نکته هفتم در صورت دوم از قسم پنجم این است که حکم این شک، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نماز احتیاط نشسته است.

این حکم، یک کبرایی دارد و یک صغری.

کبرای این حکم در قسم دوم از شکوک صحیحه که شک بین 3 و 4 بود، گذشت و تردیدی در این نیست.

بحث در صغری است که چگونه این قیام مردد بین 4 و 5 شک بین 3 و 4 می شود؟ این صغری باید اثبات شود، چون این دو از حیث صورت با هم اختلاف دارند، یکی شک بین 4 و 5 است و یکی شک بین 3 و 4 است.

کل مباحث این چند روز که بحث می شود همین بحث است که چگونه شک بین 4 و 5، شک بین 3 و 4 می شود، همه حواشی عروه، مستند، حدائق، جواهر و... همه این را می گویند که این فرد شک بین 3 و 4 دارد.

این قیامی که انجام شده است، در واقع، دو احتمال دارد:

1. این قیام در واقع قیام رکعت چهارم است، در این صورت این قیام رکعت نیست و کالعدم است، چون تا رکن نیاید که رکعت نمی شود، حال که این قیام کالعدم شد، آنچه که آمده، سه رکعت است. پس با توجه به اینکه قیام کالعدم شد، شما شک دارید که آنچه آمده سه رکعت بوده یا نبوده است.

2. این قیام در واقع قیام رکعت پنجم است، در این صورت این قیام رکعت نیست و کالعدم است، پس قبل از قیام، چهار رکعت آمده است و باید بنشیند و نماز را تمام کند.

پس با توجه به این دو احتمال باید گفت در خارج شک داریم که قبل از قیام که کالعدم است، 3 رکعت بوده است یا 4 رکعت بوده است.

پس صغری این می شود که شک بین 3 و 4 است و کبری هم که گفتیم همه قبول دارند و باید حکم شک بین 3 و 4 در شک بین 4 و 5 در صورت دوم آن جاری شود که فرد باید یک رکعت ایستاده یا دو رکعت نشسته بخواند.

حال باید متون فقهیه ملاحظه شود که این مطلب استفاده می شود یا خیر.

سیدنا الاستاد می فرمایند: «و هذه مندرجة تحت الشك بين الثلاث و الأربع حال القيام و لم يدر أنه ثلاثا صلى أو أربعا فيبني على الأربع».[2]

ایشان حکم را بیان می کند و نمی گوید چگونه این اتفاق افتاد که به شک بین 3 و 4 بر می گردد.

مرحوم سید در عروه می فرمایند: «و يرجع شكّه إلى ما بين الثلاث و الأربع».[3]

کل حواشی هم توضیح ندادند که این گونه شک بین 3 و 4 شده است.

سیدنا الاستاد در حاشیه می فرمایند: «في جميع صور الهدم يثبت عمل الشكّ لكونه مندرجاً في الموضوع حال القيام فيجب الهدم للعمل بالشكّ لا لانقلاب».[4]

همه رفتن سراغ انقلاب اما سراق اینکه چگونه شک بین 3 و 4 شده است.

مرحوم آقای حکیم می گوید: «العبارة مقلوبة فإنّ رجوع الشكّ الى ما ذكر هو المسوّغ للهدم و الهدم متفرّع عليه و كذا فيما بعده».[5]

ایشان می گویند انقلاب به دنبال شک بین 3 و 4 است نه اینکه برعکس باشد اما ایشان نگفته است که چگونه شک بین 3 و 4 است.

مرحوم آقای بروجردی به مطلب اشاره کرده است و توضیح نداده است و ایشان بحث را به رکعات تامه و ناقصه کشانده است: «بل هو حال القيام شاكّ بين الثلاث و الأربع بالنسبة إلى الركعات التامّة فلا يدري ثلاثاً صلّى أم أربعاً فلأجل حكم الشرع بالبناء على الأكثر فيها و الإتمام عليه كان كأنّه صلّى أربعاً و وجب عليه هدم القيام لكونه زيادة عليها و لو كان هدمه موجباً لانقلاب شكّه الفعلي إلى آخر لم يكن له موجب و لا مصحّح».[6]

می فرماید اضافه واقع شده شک بین 3 و 4 است اما چگونه شک بین 3 و 4 شده را توضیح کامل نداده است.

حتی جواهر با آن همه توضیحی که داده، نگفته است چگونه شک بین 3 و 4 می شود.

اما نکته ای که جلسه قبل گفتیم و شاید جواهر از مستند اخذ کرده باشد.

مستند می فرمایند: «بل يكون الشكّ حقيقة في أوّل الأمر بين الثلاث و الأربع، إذ الشكّ إنّما هو فيما فعل لا ما لم يفعل، و أمّا ما شرع فيه فلا تصدق عليه الركعة بعد».[7]

شما می گوئید شک بین 3 و 4 است اما چگونه این می شود؟

ایشان می گوید آنچه که آمده را باید لحاظ کرد نه آنچه که نیامده است، چیزی که آمده است سه رکعت است یا چهار رکعت.

اما جواهر، دیروز خیلی مجمل بحث شد که فهرست آن را می گوئیم و خودتان ملاحظه کنید:

1. شک اقل و اکثر، دو صورت دارد: 1. اقل و اکثر در رکعات کامل؛ 2. اقل و اکثر ناقص.

2. آیا این دو صورت دلیل از روایات دارد یا خیر؟ جواهر دنبال این بحث را نمی گوید اما ما گفتیم هر دو دلیل دارد، صورت اول از حدیث حلبی استفاده می شود و صورت دوم از کلمه «لا یدری ثلاثا او اربعا» استفاده می شود.

3. ایشان یک بحث فرضی کرده است که اگر بحث ما فرض شود که دلیل ما منحصر به صورت اول باشد، نسبت به صورت دوم باید گفت مقطوع قبل از آن را باید نگاه کرد و باید قوس نزولی را ملاحظه کرد (یعنی قبیل اقل را باید گرفت) اما اگر بگوئیم دلیل ما منحصر به صورت دوم باشد، حکم صورت اول از صورت دوم فهمیده می شود اما نسبت به قوس صعودی.

عبارت را ملاحظه کنید: «كما أنه يمكن استفادة حكم الصورة الأولى من الثانية لو فرض اختصاصها بالدليل دونها، لكن بالصعود لا بالنزول عكس الأولى، فلو شك في الثنتين و الثلاث كان شاكا في الثالثة و الرابعة، و لو شك في الثلاث و الأربع كان شاكا في الرابعة و الخامسة بناء على أن إكمال الأقل يستلزم الدخول في الأكثر».[8]

می فرمایند اگر دلیل منحصر به صورت سوم شد، ثلاثه و اربعه خارجی را از کجا در بیاوریم؟می فرماید این هم راه دارد به اینکه از طرف اکثر جلو بیاییم و اکثر را که مثلا 4 است، شروع کنیم تا حکم صورت اول در بیاید.

اینکه یکی از شکم دیگری در می آید یا خیر، باعث شده که عبارت جواهر پیچیده شود.

 

قسم ششم: شک بین 3 و 5

«السادسة: الشك بين الثلاث و الخمس حال القيام، و هو مندرج في الشك بين الاثنتين و الأربع، فيجلس و يتمّ الصلاة و يعمل عمل الشك».[9]

این قسم در عروه، [10] [11] قسم هفتم ذکر شده است.

این قسم هم یک کبری دارد و یک صغری که کبرای آن در قسم اول از شکوک صحیحه ذکر شده است.

اما صغری کسی که شک بین سه و 5 کرده است اما در واقع دقیق شویم، شک بین 2 و 4 دارد. به اینکه یک طرف قضیه، رکعت 3 است، این حرکتی که الان کرده است و قائم شده است، هیچ است، چون رکعت به حساب نمی آید، پس ممکن است عندالله دو رکعت فقط آمده باشد، پس در طرف اقل فقط دو رکعت آمده است.

در طرف دیگر شک که 5 باشد، باید قیام الغاء شود، چون قیام به تنهایی که رکعت نیست، پس در خارج چیزی که عندالله است احتمال 4 است.

پس علی تقدیر، آنچه عند الله آمده است یا 2 رکعت است یا 4 رکعت است.

پس این قسم، به قسم اول از شکوک صحیحه بر می گردد، چون این مصلی نمی داند الان 2 رکعت آورده یا 4 رکعت آورده است.

حکم شک بین 2 و 4 را قبلا گفتیم.

باید توجه داشت که هفت نکته ای که در صورت دوم از قسم پنجم ذکر کردیم، در اینجا هم می آید.


[11] «السابع: الشكّ بين الثلاث و الخمس حال القيام، فإنّه يهدم القيام و يرجع شكّه إلى ما بين الاثنتين و الأربع، فيبني على الأربع و يعمل عمله».

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo