درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

موضوع: شک در سلام / شک در افعال / شکوک در نماز

مسئله 4: «لو شك في التسليم لم يلتفت‌إن كان قد دخل فيما هو مترتب على الفراغ من التعقيب و نحوه، أو في بعض المنافيات أو نحو ذلك مما لا يفعله المصلي إلا بعد الفراغ، كما أن المأموم لو شك في التكبير مع اشتغاله بفعل مترتب عليه و لو كان بمثل الإنصات المستحب في الجماعة و نحو ذلك لم يلتفت».[1]

بحث گذشت، بحث از سلام فراموش شده بود که یقین دارد سلام نیامده و بحث ما نحن فیه شک در آمدن سلام است و همچنین ادله هم فرق دارد، مدرک سلام فراموش شده، قاعده لا تعاد است و مدرک سلام مشکوک، قاعده تجاوز است. پس هم موضوعا و هم دلیلا با هم فرق دارند.

در مسئله سلام فراموش شده یقینی گفته شد که مدرک آن قاعده لا تعاد است و در فرع گذشته گفته شده نمازی که سلام آن نیامده است، باطل است و اختلاف است که بطلان نماز بخاطر حدث است یا بخاطر نیامدن سلام، کسانی که می گویند بطلان صلات بخاطر نیامدن سلام است، می توانند قاعده لا تعاد را جاری کنند و کسانی که می گویند بخاطر حدث نماز باطل شده، نمی توانند قاعده لا تعاد را جاری کنند.

یکی از کسانی که می گویند نماز بخاطر نیامدن سلام باطل است، محقق همدانی است، ایشان در جواب اشکالی می فرمایند: «ودعوى ان المبطل هو وقوع المنافي وهو الحدث ونحوه في أثناء الصلاة لا نسيان التسليم كي ينافيه ما دل على عدم بطلان الصلاة بنسيان ما عدى الأركان حيث إنه لا مخرج من الصلاة ما لم يسلم مدفوعة بشهادة العرف بخلو صلاته من التسليم نسيانا لا وقوع الحدث في أثنائها كما هو حال نسيان الجزء الأخير من سائر المركبات الخارجية التدريجية».[2]

در قبال ایشان، مرحوم آقاضیاء عراقی و جماعتی می فرمایند این نماز باطل است بخاطر حدث، مرحوم آقا ضیاء می فرمایند: «بل الأقوى حينئذٍ بطلان الصلاة لاستناده إلى الأفعال المنافية لا فوت السلام، كيف و هو علة لصدق فوت محلّه نفي الرتبة السابقة بصدق وقوعها في الصلاة فيبطل بها قبل وصول النوبة إلى فوت السلام كما لا يخفى هذا».[3]

فرع چهارم: ماموم در نماز جماعت شک می کند که تکبیرة الاحرام گفته است یا خیر؟

فرض اول: این فرد هیچکدام از واجبات جماعت را انجام نداده است، این فرض از محل بحث خارج است و قاعده تجاوز جاری نمی باشد چون هنوز محل تکبیر باقی است.

فرض دوم: این فرد واجبات جماعت را انجام داده است، مثلا در زمان قرائت، بنا بر وجوب گوش دادن، انجام داده است، این فرض از محل بحث خارج است و قاعده تجاوز جاری می باشد، چون از محل تکبیر گذشته و وارد واجب بعدی شده است.

فرض سوم: فرد فقط الفاظ مستحبه را گفته است، مثلا در حال قرائت نماز، شروع به ذکر گفته مستحبی می کند.

نسبت به این فرض، دو قول است:

قول اول: کسانی که می گویند دخول در مستحبات، مثل دخول در واجبات است، قائل هستند که به شک نباید اعتنا کرد و قاعده تجاوز جاری می باشد، چون در قاعده تجاوز، جزء مترتب می خواهیم که در جزء مستحب هم این ترتب ثابت است.

قول دوم: کسانی که می گویند دخول در مستحبات، مثل دخول در واجبات نیست، قائل هستند که به شک باید اعتنا کند و تکبیر را تدارک کند و قاعده تجاوز فقط در جزء مترتب واجب جاری می شود.

ما گفتیم در قاعده تجاوز، محل لازم است و فرق ندارد شرط متاخر وجود داشته باشد یا خیر.