درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

موضوع: شک در صحت اجزاء صلات / شک در افعال / شکوک در نماز

مسئله 3: «لو شك في صحة ما وقع و فساده لا في أصل لم يلتفت و إن كان في المحل، و إن كان الاحتياط في هذه الصورة بإعادة القراءة و الذكر بنية القربة، و في الركن بإتمام الصلاة ثم الإعادة مطلوبا».[1]

در جمله «و إن كان الاحتياط في هذه الصورة بإعادة القراءة و الذكر بنية القربة، و في الركن بإتمام الصلاة ثم الإعادة مطلوبا»[2] سه مطلب وجود داشت:

مطلب اول: این احتیاط مستحبی در کدامیک از مبانی ثلاثه باید پیاده شود.

مطلب دوم: دلیل بر حسن این احتیاط با اینکه فتوا بر عدم عود است، چیست.

مطلب سوم: کیفیت احتیاط به چه نحو می باشد.

دو مطلب اول را جلسه قبل بیان کردیم.

اما مطلب سوم از این قرار است که شک در صحت موجود، گاهی در اقوال است، گاهی در اذکار است، گاهی در افعال است و گاهی در ارکان است، حال در غیر ارکان احتیاط به این است که دوباره عمل را تکرار کند که اگر عمل اشتباه آمده بود، دوباره انجام داده و صحیح هم انجام داده اما نباید قصد وجوب کند، چون فتوا بر عدم وجوب است و باید قصد قربت مطلقه کند.

نسبت به ارکان، فقهاء دو تعبیر دارند:

تعبیر اول: کیفیت احتیاط به این است که نماز را تمام کند و بعد نماز دیگری به جای آورد. مثلا شک در صحت رکوع قبل ورود به سجده می کند، در اینجا گفته شده نماز صحیح است و اگر این فرد می خواهد احتیاط کند، باید نماز را تمام کند و بعد یک نماز دیگر به جای آورد. مرحوم امام همین کیفیت را ذکر کرده اند.

تعبیر دوم: کیفیت احتیاط به این است که مثلا رکوع را دوباره انجام بدهد و بعد از نماز، نماز را دوباره بخواهد. این تعبیر از حاشیه مرحوم نائینی استفاده می شود: «بل الأقوى الالتفات و التدارك مطلقاً لكن الأحوط في الذكر و القراءة الإتيان بهما بنيّة القربة المطلقة و في الركوع و السجود يجب العود إذا شكّ في تحقّق ما هو الركن فيهما و لا يجوز فيما عدا ذلك و لو مع العلم بخلل في واجباتهما‌ فضلًا عمّا إذا شكّ في ذلك».[3]

نکته: این مثالی که ما زدیم در جایی بود که هنوز وارد غیر نشده است اما اگر از محل تجاوز کرده باشد، کلام محقق نائینی نا تمام است، چون برگشت در صورت شک در اصل وجود هم باشد، معنا ندارد چه برسد به شک در صحت.

مسئله 4: «لو شك في التسليم لم يلتفت‌إن كان قد دخل فيما هو مترتب على الفراغ من التعقيب و نحوه، أو في بعض المنافيات أو نحو ذلك مما لا يفعله المصلي إلا بعد الفراغ، كما أن المأموم لو شك في التكبير مع اشتغاله بفعل مترتب عليه و لو كان بمثل الإنصات المستحب في الجماعة و نحو ذلك لم يلتفت».[4]

در این مسئله، چهار فرع عنوان شده است که سه فرع آن، نسبت به شک در سلام نماز می باشد و یک فرع مربوط به نماز جماعت است که هر چهار فرع، تطبیق قاعده تجاوز است که آیا این فروع، از مصادیق قاعده تجاوز است یا خیر.

فرع اول: فردی مشغول تعقیبات نماز است و شک می کند که آیا سلام نماز را انجام داده است یا خیر.

فرع دوم: فردی مشغول نماز دیگری شده است و شک می کند که آیا سلام نماز قبلی را داده است یا خیر.

فرع سوم: فردی بعد از اتیان به منافیات نماز، شک می کند که آیا سلام نماز را داده است یا خیر.

حال شک در سلام، سه صورت دارد"

صورت اول: یکبار شک در صحت موجود است که بحث آن گذشت و یکی از مبانی سه گانه جلسات قبل باید پیاده شود.

صورت دوم: یکبار شک در اصل وجود سلام قبل از انجام مبطلات صلات و غیر است. در این صورت هم جای تردید نیست که بخاطر قاعده اشتغال و استصحاب باید برگردد و دوباره سلام بدهد.

صورت سوم: یکبار شک در اصل وجود سلام بعد از دخول در غیر که یا منافی صلات است و یا منافی صلات نیست، شک در اصل سلام می کند.

در این صورت، دو قول است:

قول اول: این فرد باید برگردد و سلام را تدارک کند. مرحوم آقای خویی می فرمایند: «الأحوط الالتفات في هذه الصورة (الخوئي)، و فيه حاشية اخرى منه: الأقوى».[5]

قول دوم: نماز این فرد صحیح است و نیازی به تدارک نیست. سیدنا الاستاد در تحریر قائل به همین قول می باشند.

ادله این دو قول قبلا ذکر شده و جلسه بعد هم تکرار خواهد شد.