درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

موضوع: حکم شک در مترتبین / شک در اصل نماز / شکوک در نماز

مسئله 2: «لو علم أنه صلى العصر و لم يدر أنه صلى الظهر أيضا أم لا‌فالأحوط بل الأقوى وجوب الإتيان بها حتى فيما لو لم يبق من الوقت إلا مقدار الاختصاص بالعصر، نعم لو لم يبق إلا هذا المقدار و علم بعدم الإتيان بالعصر و كان شاكا في الإتيان بالظهر أتى بالعصر و لم يلتفت الى الشك، و أما لو شك في إتيان العصر في الفرض فيأتي به، و الأحوط قضاء الظهر، و كذا الحال فيما مرّ بالنسبة إلى العشاءين».[1]

فرض سوم: شک در نماز عصر و نماز ظهر در وقت اختصاص نماز عصر

سیدنا الاستاد می فرماید: «و أما لو شك في إتيان العصر في الفرض فيأتي به، و الأحوط قضاء الظهر».[2]

مطلب اول: فرق بین فرض سوم با فرض اول و دوم

فرق فرض سوم با دو فرض قبل در این است که مشکوک در دو فرض قبل، فقط نماز ظهر یا مغرب است اما در فرض سوم، دو مشکوک دارم هم نماز ظهر یا مغرب و هم نماز عصر یا عشاء.

مثلا ده دقیقه به غروب خورشید (وقت اختصاصی نماز عصر)، شک می شود که نماز ظهر آورده شده است یا خیر و در همین حال، شک می شود که نماز عصر آورده شده یا خیر.

مطلب دوم: وجوب خواندن نماز عصر

در اینجا خواندن نماز عصر، واجب است، چون وقت باقی است و مقتضای استصحاب و قاعده اشتغال این است که نماز عصر را نیاورده و باید نماز

مطلب سوم: قضاء نماز ظهر

در نماز ظهر، چند قول است:

نظریه اول: مطلقا در سه فرض خواندن قضاء نماز ظهر، واجب نیست.

نظریه دوم: مطلقا در سه فرض خواندن قضاء نماز ظهر، واجب است.

نظریه سوم: در دو فرض اول خواندن قضاء نماز ظهر واجب نیست اما در فرض سوم خواندن قضاء نماز ظهر واجب است.

این سه نظریه از حواشی بر عروه ظاهر می شود.

ظاهرا والله العالم مطلقا قضاء نماز ظهر در هر سه فرض، واجب نمی باشد، به چهار دلیل:

دلیل اول: این فرض، به منزله شک در خارج وقت است که وجه استدلال و رد آن بیان شد.

دلیل دوم: این فرض، این فرض مورد قاعده تجاوز است که وجه استدلال و رد آن بیان شد.

دلیل سوم: در اینجا قاعده حیلوله ایجاب می کند که قضاء واجب نمی باشد. یعنی وقت، حائل است و شک بعد از وقت اعتبار ندارد.

نکته: این دلیل حیلوله، با قاعده تجاوز فرق می کند، به اینکه در قاعده تجاوز قبلیت لازم داریم اما در حیلوله، قبلیت لازم نیست.

دلیل چهارم: در این فرض، نماز ظهر امر فعلی ندارد، چون یا امتثال شده یا منهی عنه است (چون در وقت اختصاصی نماز عصر است) و فقط قضاء نماز ظهر باقی می ماند و چون قضاء با امر جدید آمده است، شک داریم که تکلیف داریم یا خیر و مجرای اصل برائت است. بله احتیاط مستحبی به قضاء نماز ظهر خوب است.

این بهترین وجه است.

مطلب چهارم: حکم شک در نماز مغرب

سیدنا الاستاد بعد از این فروض می فرمایند: «و كذا الحال فيما مرّ بالنسبة إلى العشاءين».[3]

در نماز مغرب و عشاء هم همین بحثها وجود دارد و وقت اختصاصی به نماز مغرب و عشاء وجود دارد، حال اگر در وقت اخصاصی عشاء شک در نماز مغرب کرد، حکم شک در نماز ظهر در وقت اختصاصی نماز عصر را دارد و در هر سه صورت قضاء نماز مغرب واجب نیست.