درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

موضوع: حکم شک در مترتبین / شک در اصل نماز / شکوک در نماز

مسئله 2: «لو علم أنه صلى العصر و لم يدر أنه صلى الظهر أيضا أم لا‌فالأحوط بل الأقوى وجوب الإتيان بها حتى فيما لو لم يبق من الوقت إلا مقدار الاختصاص بالعصر، نعم لو لم يبق إلا هذا المقدار و علم بعدم الإتيان بالعصر و كان شاكا في الإتيان بالظهر أتى بالعصر و لم يلتفت الى الشك، و أما لو شك في إتيان العصر في الفرض فيأتي به، و الأحوط قضاء الظهر، و كذا الحال فيما مرّ بالنسبة إلى العشاءين».[1]

حاصل مقدمه ای که عرض شد این بود که در وقت اختصاصی نماز ظهر، عصر، مغرب و عشاء، دو احتمال است.

در مراد از وقت اختصاصی هم دو احتمال بود:

اول: در وقت اختصاصی، غیر آن نماز باطل است. مثلا ده دقیقه به غروب، وقت اختصاصی به نماز عصر است، عینی در این وقت غیر از نماز عصر نماز دیگری واقع نمی شود.

این شبیه ماه رمضان است که گفته شده زمان ماه رمضان، صلاحیت برای روزه غیر ماه رمضان را ندارد.

دوم: منظور از وقت اختصاصی، عدم مزاحمت نمازی با نماز عصر می باشد. مثلا ده دقیقه به غروب، وقت اختصاصی به نماز عصر است و یقین دارد نماز ظهر را نخوانده در اینجا نماز ظهر را نمی تواند بخواند چون مزاحم نماز عصر که صاحب وقت است، می باشد.

مشهور قائل به احتمال دوم هستند.

این دو احتمال با هم خیلی فرق دارند، یکی از فرقها این است که اگر ده دقیقه به غروب، شک در اتیان به نماز ظهر کرد، برخی گفتند با اینکه شک در وقت است، اما به این شک اعتنا نکند. مرحوم سید همین مطلب را می فرمایند که باید دو بحث شود، اول اینکه این حکم درست است یا خیر و دوم اینکه دلیل اقوائیت این حرف در اینجا از فرض اول در ناحیه اول چیست.

ایشان می فرمایند: «و كذلك لو لم يبق إلّا مقدار الاختصاص بالعصر... و إن كان احتمال البناء على الإتيان بها و إجراء حكم الشكّ بعد مضيّ الوقت هنا أقوى من السابق».[2]

اما اصل حکم: این حکم بنابر یک تقدیر صحیح است و بنا بر یک تقدیر اشتباه است. اگر زمان قابلیت نداشته باشد، مثل بعد از مغرب می شود و حکم صحیح است و اگر زمان قابلیت دارد و تزاحم است، در این صورت حکم صحیح نیست.

اما وجه اقوائیت: در وقت اختصاصی، عدم وجوب سه دلیل دارد: روایت سرائر؛ قاعده تجاوز؛ شک بعد از وقت. اما در وقت اشتراکی دو دلیل است: روایت سرائر و قاعده تجاوز.

حال حاشیه مرحوم آقای گلپایگانی مشخص می شود که چرا گفته: «الظاهر عدم الفرق بينهما»،[3] چون ایشان قائل است که مراد از وقت اختصاصی، عدم المزاحمه است.

یا حاشیه مرحوم آقای حائری که می گویند: «فيه منع بل إجراء حكم الشكّ قبل مضيّ الوقت لا يخلو عن قوّة كالسابق»،[4] بخاطر قائل شدن ایشان در مراد از وقت اختصاصی، به عدم المزاحمه است.

فرض دوم: شک در نماز ظهر یا مغرب قبل از نماز عصر یا عشاء

ده دقیقه به غروب آفتاب فرد هنوز نماز عصر را نخوانده اما شک دارد که نماز ظهر را خوانده یا خیر؟

سیدنا الاستاد می فرمایند: «نعم لو لم يبق إلا هذا المقدار و علم بعدم الإتيان بالعصر و كان شاكا في الإتيان بالظهر أتى بالعصر و لم يلتفت الى الشك».[5]