درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

موضوع: علم اجمالی به ترک دو سجده در نماز / خلل در نماز/-

مسئله 5: «لو علم بعد الفراغ أنه ترك سجدتين و لم يدر أنهما من ركعة أو ركعتين‌فالأحوط أن يأتي بقضاء سجدتين ثم بسجدتي السهو مرتين ثم أعاد الصلاة، و كذا لو كان في الأثناء لكن بعد الدخول في الركوع، و أما لو كان قبل الدخول فيه فله صور لا يسع المجال بذكرها».[1]

در این مسئله، سه فرض از علم اجمالی اشاره شده است:

فرض اول: مصلی بعد از سلام نماز، یقین پیدا می کند که دو سجده در این نماز نیامده است، اما نمی داند آن دو سجده، از یک رکعت بوده است که نماز او باطل است یا از دو رکعت بوده است که نماز او صحیح است و فقط دو سجده قضائی واجب می شود. مثلا یک سجده از رکعت دوم و یک سجده از رکعت سوم بوده.

در این فرض، مصلی علم دارد که یا باید نماز را دوباره بخواند و این در صورتی است که دو سجده از یک رکعت فوت شده است و یا بر این مصلی قضاء دو سجده واجب است و این در صورتی است که یک سجده از یک رکعت و یک سجده از رکعت دیگر انجام نداده باشد.

فرض دوم: این علم اجمالی در اثناء نماز بعد از رکوع حاصل شود.

در این فرض هم یا اعاده نماز بر فرد واجب است یا اتیان به دو سجده قضاء بر او واجب است.

فرض سوم: این علم اجمالی قبل از داخل شدن در رکن حاصل شود، مثلا قبل داخل شدن در رکوع رکعت بعد، یقین پیدا می کند که دو سجده در نماز نیامده است و نمی داند از همین رکعتی است که الان داخل است یا از رکعت قبلی بوده و نمی داند که هر دو از یک رکعت بوده یا هر کدام از یک رکعت بوده است.

اما فرض اول: حصول علم اجمالی بعد از نماز

این فرض بر دو صورت است:

صورت اول: بعد از نماز و قبل از منافی عمدی و سهوی یادش آمده.

صورت دوم: بعد از نماز و بعد از فعل منافی عمدی و سهوی یادش آمده.

فقهائی مثل سید در عروه و سیدنا الاستاد در تحریر، بحث را مطلق بیان کرده اند و این دو صورت را از هم جدا نکرده اند.

نکته1: در این فرض، شاید چهار احتمال باشد:

اول: این فرد باید هم نماز را دوباره بخواند و هم دو سجده منسیه را انجام بدهد و هم دو سجده سهو انجام بدهد.

دوم: در این فرض، فقط اعاده نماز واجب است.

سوم: در این فرض، فقط قضاء دو سجده واجب است.

چهارم: در این فرض، نماز مطلقا صحیح است و در بعضی از فروض اتیان به مشکوک کند (در محل باشد و یا منافی سهوی که نماز را باطل نمی کند آمده باشد).

نکته 2: در این فرض، اصول متعددی بیان شد که در تعلیقات عروه به بعضی اشاره شده است:

اول: تعارض قاعده تجاوز

دوم: استصحاب موضوعی (استصحاب عدم اتیان به سجده در رکعت دوم مثلا) و حکمی (استصحاب صحت نماز در رکعت اول)

سوم: اصالت عدم الاتیان

چهارم: اصالت عدم المبطل

پنجم: قاعده اشتغال

ششم: تمسک به قاعده فراغ

در اینجا باید دید بین این اصول، کدام حاکم است و کدام محکوم است.

حال تمام این حرفها به دنبال این است که آیا علم اجمالی منحل است یا خیر؟