درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

موضوع: علم اجمالی به ترک واجب در نماز / نقصان رکعت / خلل در نماز

مسئله 3: «من نسي الركعة الأخيرة مثلا فذكرها بعد التشهد‌قبل‌ التسليم قام و أتى بها، و لو ذكرها بعده قبل فعل ما يبطل سهوا قام و أتم أيضا، و لو ذكرها بعده استأنف الصلاة من رأس من غير فرق بين الرباعية و غيرها، و كذا لو نسي أكثر من ركعة، و كذا يستأنف لو زاد ركعة قبل التسليم بعد التشهد أو قبله».[1]

اما مطلب سوم: اضافه کردن رکعت

سیدنا الاستاد می فرمایند: «و كذا يستأنف لو زاد ركعة قبل التسليم بعد التشهد أو قبله».[2]

دلیل بر این مطلب:

دلیل بر این مطلب، بعضی از روایات است:

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ وَ بُكَيْرٍ ابْنَيْ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا اسْتَيْقَنَ أَنَّهُ زَادَ فِي صَلَاتِهِ الْمَكْتُوبَةِ رَكْعَةً لَمْ يَعْتَدَّ بِهَا وَ اسْتَقْبَلَ صَلَاتَهُ اسْتِقْبَالًا إِذَا كَانَ قَدِ اسْتَيْقَنَ يَقِيناً».[3]

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ زَادَ فِي صَلَاتِهِ فَعَلَيْهِ الْإِعَادَةُ».[4]

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ صَلَّى الْعَصْرَ سِتَّ رَكَعَاتٍ أَوْ خَمْسَ رَكَعَاتٍ قَالَ إِنِ اسْتَيْقَنَ أَنَّهُ صَلَّى خَمْساً أَوْ سِتّاً فَلْيُعِدْ الْحَدِيثَ».[5]

به حکم روایات می گوییم اگر کسی یک رکعت اضافه در نماز اضافه کرد، نماز را باید اعاده کند.

برای این مطلب، همین مقدار کافی است، چون در مسئله 1 از خلل بحث اضافه کردن یک رکعت وجود داشت که در آنجا اختلافات زیادی بود، مثل اختلافات روایات و اختلاف فقهاء و اختلاف فروض که این فروض را در آنجا بحث کردیم و سه فرض ذکر کردیم و اینجا این سه فرض را سیدنا الاستاد ذکر کرده اند:

اول: در رکعت آخر نه تشهد آمده و نه جلوس به مقدار تشهد انجام داده و بعد از سجده بلافاصله بلند شد و تسبیحات گفت و رکوع انجام داد و یادش آمد که رکعت پنجم است. این خود فروضی داشت که قبلا گفتیم.

دوم: فرد سر سجده آورده است و به مقدار تشهد نشسته اما ذکری نگفته و فکر کرد یک رکعت دیگر باید انجام بدهد و بلند شد و انجام داد و بعد از رکوع یادش می آید رکعت پنجم بوده است.

سوم: فرد تشهد را خوانده و بعد فکر می کند سه رکعت خوانده و بعد بلند می شود و بعد از رکوع یادش می آید که رکعت پنجم است.

و همچنین در آنجا گفتیم یک بار بحث را علی القاعده مطرح می کنیم و یک بار بنا بر روایات بحث می کنیم و گفتیم قواعد اولیه می گویند نماز در هر سه فرض صحیح است، چون قاعده لا تعاد می گوید این رکعت خارج از نماز است و جزئیت جلسه استراحت و... را بر می دارد.

در نتیجه آنچه که در این فرع اشاره شده این بود که روایات اطلاق دارد و قابل تقیید هم نمی باشد.

مسئله 4: «لو علم إجمالا قبل أن يتلبس بتكبير الركوع على فرض الإتيان به‌و قبل الهوي إلى الركوع على فرض عدمه إما بفوات سجدتين من الركعة السابقة أو القراءة من هذه الركعة يكتفي بالإتيان بالقراءة على الأقوى، و كذا لو حصل له ذلك بعد الشروع في تكبير القنوت أو بعد الشروع فيه أو بعده فيكتفي بالقراءة على الأقوى، لكن لا ينبغي ترك الاحتياط بإعادة الصلاة».[6]

در این مسئله، دو فرض از فروض علم اجمالی بحث می شود:

فرض اول: مصلی به مجرد اینکه سوره را تمام کرد و هنوز تکبیر قنوت یا رکوع را نگفته و یا هنوز هوی به سمت رکوع نرفته، یادش می آید که یا حمد را نخوانده و یا دو سجده رکعت قبل را نیاورده است.

در اینجا علم اجمالی دارد که یکی از دو واجب ترک شده: یا حمد ترک شده و یا دو سجده ترک شده است.

فرض دوم: بعد از تکبیر قنوت یا بعد از شروع قنوت یا بعد از قنوت، علم اجمالی برای فرد حاصل می شود که یا حمد را انجام نداده یا دو سجده را انجام نداده.

در اینجا علم اجمالی دارد که یکی از دو واجب ترک شده: یا حمد ترک شده و یا دو سجده ترک شده است.

در این دو فرض، فرد باید چه کند؟

اما فرض اول: علم اجمالی به عدم اتیان واجب قبل از تکبیر قنوت یا رکوع یا قبل از هوی

در این فرض چند نظریه است:

نظریه اول: فرد باید بنشیند و دو سجده به جا آورده و بعد بلند شود و احتیاطا حمد و سوره را بخواند و نماز صحیح است.

نظریه دوم: فرد برگردد و حمد را بخواند و بعد سوره را بخواند و نماز صحیح است.

این دو نظریه به این بر می گردد که آیا علم اجمالی منحل می شود یا خیر؟

توضیح این دو مبنا جلسه بعد خواهد آمد.