درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

موضوع: نقصان رکعت / خلل در نماز/-

مسئله 3: «من نسي الركعة الأخيرة مثلا فذكرها بعد التشهد‌قبل‌ التسليم قام و أتى بها، و لو ذكرها بعده قبل فعل ما يبطل سهوا قام و أتم أيضا، و لو ذكرها بعده استأنف الصلاة من رأس من غير فرق بين الرباعية و غيرها، و كذا لو نسي أكثر من ركعة، و كذا يستأنف لو زاد ركعة قبل التسليم بعد التشهد أو قبله».[1]

در مسئله سوم، سه مطلب وجود دارد:

مطلب اول: احکام فروض چهارگانه بود که تمام شد.

اما مطلب دوم: بعضی از خصوصیات فروض اربعه

سیدنا الاستاد می فرمایند: «من غير فرق بين الرباعية و غيرها، و كذا لو نسي أكثر من ركعة».[2]

آنچه که در فروض اربعه گفته شده، فرقی ندارد که تعداد رکعات فراموش شده، یک رکعت باشد یا دو رکعت باشد یا سه رکعت باشد و حکم همه، یک چیز می شود و بنا بر مسلک ما در سه فرض، نماز صحیح است و فقط رکعت یا رکعات فراموش شده را انجام بدهد و در یک فرض نماز باطل است و باید اعاده شود.

و همچنین فرق ندارد رکعت فراموش شده، در نماز صبح باشد یا در نماز ظهر باشد یا در نماز مغرب و... باشد. چون:

اولا: آنچه که علت صحت نماز در سه فرض بود، در تمام نمازها وجود دارد و همچنین این علت در یک رکعت فراموش شده و یا دو رکعت فراموش شده و یا سه رکعت فراموش شده باشد هم وجود دارد. و همچنین آنچه که علت بطلان نماز در فرض چهارم بود، اگر یک رکعت فراموش شده یا دو رکعت فراموش شده یا سه رکعت فراموش شده باشد هم وجود دارد و همچنین در نماز های دو رکعتی و سه رکعتی و چهار رکعتی وجود دارد.

مثلا علت صحت نماز در فرض اول این بود که از یک طرف تشهد سهوی است و به حکم لا تعاد، موجب بطلان نماز نمی شود و از طرف دیگر محل انجام رکعت هنوز باقی است. حال این دو مطلب در نماز صبح هم وجود دارد، در نماز عصر هم وجود دارد، در نماز مغرب هم وجود دارد و... و همچنین این علت صحت هم در فراموشی یک رکعت وجود دارد و هم در فراموشی دو رکعت وجود دارد و هم در فراموشی سه رکعت وجود دارد.

و در فرض دوم صحت نماز به خاطر این بود که از یک طرف تشهد و سلام سهوی است و به حکم لا تعاد، موجب بطلان نماز نمی شود و از طرف دیگر محل انجام رکعت هنوز باقی است. حال این دو مطلب در نماز صبح هم وجود دارد، در نماز عصر هم وجود دارد، در نماز مغرب هم وجود دارد و... و همچنین این علت صحت هم در فراموشی یک رکعت وجود دارد و هم در فراموشی دو رکعت وجود دارد و هم در فراموشی سه رکعت وجود دارد.

و در فرض سوم صحت نماز به خاطر این بود که از یک طرف تشهد و سلام سهوی است و منافی عمدی هم نیامده و به حکم لا تعاد نیاز به اعاده نماز نمی باشد و از طرف دیگر محل انجام رکعت هنوز باقی است. حال این دو مطلب در نماز صبح هم وجود دارد، در نماز عصر هم وجود دارد، در نماز مغرب هم وجود دارد و... و همچنین این علت صحت هم در فراموشی یک رکعت وجود دارد و هم در فراموشی دو رکعت وجود دارد و هم در فراموشی سه رکعت وجود دارد.

در فرض چهارم گفتیم نماز باطل است، چون انجام منافی که سهوا موجب بطلان می شود، آورده است و نماز باطل شده. حال این دو علت در نماز صبح هم وجود دارد، در نماز عصر هم وجود دارد، در نماز مغرب هم وجود دارد و... و همچنین این علت صحت هم در فراموشی یک رکعت وجود دارد و هم در فراموشی دو رکعت وجود دارد و هم در فراموشی سه رکعت وجود دارد.

پس نظریه سیدنا الاستاد تمام می باشد. چون هر جا که علت باشد، معلول هم وجود دارد.

ثانیا: همه فروض در روایات وجود دارد، یعنی نماز صبح در روایات است، نماز مغرب در روایات است، نمازهای چهار رکعتی هم در روایات است.

مثلا در حدیث 1 و 4 و 6 و 18 از باب 6 خلل، نماز صبح ذکر شده است.

یا فراموشی یک رکعت، در حدیث 1 و 5 باب 3 خلل، ذکر شده است.

یا فراموشی دو رکعت، در حدیث 7 و 9 باب 3 آمده و اطلاق دارد.

نکته: اینکه همه فروض در روایات وجود دارد، فقط مخصوص روایات صحت نماز است اما در روایات بطلان، همه فروض ذکر نشده است مثلا بطلان در نمازهای چهار رکعتی و سه رکعتی ذکر نشده است اما با توجه به عمومیت علت بطلان، در این نماز ها هم بطلان جاری است.

البته امکان دارد برای عدم فرق در فرض بطلان هم به روایات استدلال کرد، چون در روایات صحت، دو حکم ذکر شده است یکی صحت است و یکی عمومیت و عدم فرق بین نمازها و حکم به صحت به خاطر عدم حکم فقهاء، برداشته می شود و می ماند عدم الفرق بین نمازهای دو رکعتی یا سه رکعتی یا چهار رکعتی.