موضوع: هدي/ اعمال مني/پنجمين عمل/اعمال حج تمتع

مطلب دوم: جاموس جزء كدام نوع حيوان است؟

سيدنا الاستاذ مي فرمايند: «والجاموس بقر».[1]

ملاحظه بعدي در اين مطلب كلمات فقها است:

جواهر مي فرمايد: «وفي البقر الذي منه الجاموس بلا خلاف».[2]

لمعه مي فرمايد: «تجب الزكاة بشرطها في الأنعام الثلاثة الإبل والبقر والغنم بأنواعها، من عراب وبخاتي وبقر، وجاموس، ومعز، وضأن».[3]

این لفظ در ابواب مختلفه فقه آمده است بیشتر در بحث زکاة آمده است این دو عبارت هم از کتاب زکاة خوانده شد اغلب محققین می فرمایند البقر و الجاموس من جنس واحد

اما روایات

منها: صحيحه حريز: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ فِي الْجَوَامِيسِ شَيْ‌ءٌ قَالَ مِثْلُ‌ مَا فِي‌ الْبَقَرِ».[4]

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الرَّيَّانِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الثَّالِثِ ع قَالَ: كَتَبْتُ إِلَيْهِ أَسْأَلُهُ عَنِ‌ الْجَامُوسِ‌ عَنْ كَمْ يُجْزِي فِي الضَّحِيَّةِ فَجَاءَ فِي الْجَوَابِ إِنْ كَانَ ذَكَراً فَعَنْ وَاحِدٍ وَ إِنْ كَانَ أُنْثَى فَعَنْ سَبْعَةٍ».[5]

فعلیه لاشبهة باینکه الجاموس کالبقر در اکتفاء به ذبح آن در روز عید قربان عن الهدی.

مهم روایت اولی است ولو بعضی از معاصرین به این روایت دوم هم استدلال کرده اند ولکن دلالت این روایات علی المدعی دو اشکال دارد اگر چه این روایت معتبرة است؛ طریق شیخ الی سعد بن عبد الله فی المشیخة و التهذیب صحیحه است ریان بن صلت نیز توسط مرحوم نجاشی توثیق شده است ولکن دلالت این روایت علی المدعی از دو جهت قابل تامل است.

    1. اولا این روایت مکاتبه است(لکن هر مکاتبه ای حجت نیست بله امثال زراره از غیر امام سوال نمی کند اما مثل ریان معلوم نیست از غیر امام سوال نکند اگر چه ثقه است)ظاهرا مراد استاد اشکال در اصل مکاتبه بودن است نه مضمره بودن زیرا خود راوی تصریح به ابالحسن ثالث کرده است.

    2. ثانیا این روایت در خصوص اضحیه است نه هدی

توضیح ذلک: ما دو باب داریم باب الهدی و باب الاضحیة، کلمه اضحیه به سه شکل تلفظ شده است: به فتح همزه و به ضم همزه و ضحیه بر وزن فعیله و من جانب آخر در روایات هدی از این مبدا اشتقاق زیاد استفاده شده است اضحیه گفته شده است و هدی اراده شده است ولی با این حال این کلمه ظهور در هدی ندارد خیلی مماشات کنیم اطلاقی بدست خواهیم آورد باینکه اضحیه گاهی به معنای هدی است و گاهی به معنای قربانیِ در بلاد غیر مکه و گاهی به معنای قربانی در مکه توسط کسانی که هدی بر آنها واجب نبوده است نتیجة اگر ضحیه در این روایت اطلاقی داشته باشد که اعم از هدی و قربانی در منی و قربانی در بلاد دیگر باشد لکن این اطلاق مناقشه دارد زیرا مسلم است که بر هر حاجی یک قربانی واجب است انجام بدهد دو نفر نمی توانند یک قربانی انجام دهند مگر در صورت اضطرار. با توجه به این مطلب نمی توان به این روایت استدلال کرد زیرا در این روایت فرموده است یک ضحیه از چند نفر کفایت می کند.

اما استدلال به صحیحه حریز اشکالی ندارد.

سیدنا الاستاذ می فرمایند: «و الافضل الابل».[6]

مي فرمايند: در هدی افضل شتر است.

دلیل بر افضلیت:

صحیحه زراره: «وَ عَنْهُ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع‌ فِي الْمُتَمَتِّعِ قَالَ وَ عَلَيْهِ الْهَدْيُ قُلْتُ وَ مَا الْهَدْيُ فَقَالَ أَفْضَلُهُ بَدَنَةٌ وَ أَوْسَطُهُ بَقَرَةٌ وَ آخِرُهُ‌ شَاة».[7]

مطلب سوم: ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله: «فلا يجوز من سائر الحيوانات».[8]

دلیل بر انحصار

اولا: صحیحه زراره كه در بالا ذكر شد.

سوال در این روایت از جنس است امام علیه السلام در مقام جواب فقط سه مصداق را ذکر می کند لذا این روایت دلالت بر حصر دارد فقط شبهه شده است که حضرت در مقام بیان افضلیت بوده اند نه کفایت لکن این توهم صحیح نیست زیرا با سوال سازگاری ندارد زیرا سائل از جنس سوال کرده است لکن امام هم جنس را بیان کرده است و هم افضلیت را بیان کرده است و اگر فقط افضلیت را ذکر کرده باشد جواب سوال سائل داده نشده است.

ثانیا: اضافه بهیمه به انعام در آیه دلالت بر انحصار دارد.

ثالثا: مناسبت حکم و موضوع دلالت بر انحصار دارد موضوع هدی می باشد و احکامش ذبح و اکل و اطعام و تقسیم...می باشد لذا حرام گوشت ها خارج هستند چون قابل اکل نیستند کما اینکه سیره مسلمین این بوده است که کسی غیر این سه را قربانی نکرده است و عدم وجود و تنفر هم در مثل اسب و الاغ نیز بر این مدعی دلالت دارد.

رابعا: قاعده اشتغال

با شک در کفایت غیر انعام ثلاثه قاعده اشتغال حکم می کند که فقط به انعام ثلاثه اکتفا شود.