< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

95/07/27

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: وقوف در مشعر/سومین عمل/اعمال حج تمتع

ملاحظه دوم: وقوف حداقلي در مشعر

يكي از شرايط جواز خروج از مشعر تكليفا يا وضعا، چيزي است كه سيدناالاستاذ با اين عبارت اشاره كرده اند: «يجوز الإفاضة من المشعر ليلة العيد بعد وقوف مقدار منها».[1]

دليل بر اينكه وقوف مقداري از شب در مشعر از شرايط جواز، وضعا يا تكليفا است، چند چيز است:

اولا: طوائف شش گانه احاديث كه خوانده شده است، دلالت بر اين وقوف دارد. چون تقريبا در كل اين طوائف، كلمه «افاض» دارد و قبلا بيان شد كه كلمه «افاض» به دلالت مطابقيه دلالت بر حركت و كوچ به مكان ديگر دارد و به دلالت التزاميه، دلالت بر بودن در مكاني دارد و لذا قبلا گفتيم همانطور كه مشعر از قرآن استفاده مي شود، وقوف در عرفه هم از قرآن استفاده مي شود.

در نتيجه روايات مي گويد، حركت جايز است در صورتي كه لحظاتي را حداقل در مشعر وقوف كرده باشد.

ثانيا: دو روايت معتبر در خصوص ما نحن فيه در مورد وقوف في الجمله وجود دارد.

منها: «وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سَعِيدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ مَعَنَا نِسَاءٌ فَأُفِيضُ بِهِنَّ بِلَيْلٍ فَقَالَ نَعَمْ تُرِيدُ أَنْ تَصْنَعَ كَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ ص قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَفِضْ بِهِنَّ بِلَيْلٍ وَ لَا تُفِضْ بِهِنَّ حَتَّى تَقِفَ بِهِنَّ بِجَمْعٍ- ثُمَّ أَفِضْ بِهِنَّ حَتَّى تَأْتِيَ‌ الْجَمْرَةَ الْعُظْمَى فَيَرْمِينَ الْجَمْرَةَ- فَإِنْ لَمْ يَكُنْ عَلَيْهِنَّ ذَبْحٌ فَلْيَأْخُذْنَ مِنْ شُعُورِهِنَّ وَ يُقَصِّرْنَ مِنْ أَظْفَارِهِنَّ وَ يَمْضِينَ إِلَى مَكَّةَ فِي وُجُوهِهِنَّ وَ يَطُفْنَ بِالْبَيْتِ وَ يَسْعَيْنَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- ثُمَّ يَرْجِعْنَ إِلَى الْبَيْتِ وَ يَطُفْنَ أُسْبُوعاً ثُمَّ يَرْجِعْنَ إِلَى مِنًى وَ قَدْ فَرَغْنَ مِنْ حَجِّهِنَّ وَ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَرْسَلَ مَعَهُنَّ أُسَامَةَ».[2]

در اين روايت آمده كه حركت نكنيد، مگر بعد از وقوف در جمع (مشعر). اين روايت صحيحه است و دلالت آن واضح است.

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‌ لَا بَأْسَ بِأَنْ يُقَدَّمَ‌ النِّسَاءُ إِذَا زَالَ اللَّيْلُ فَيَقِفْنَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ سَاعَةً ثُمَّ يُنْطَلَقُ بِهِنَّ إِلَى مِنًى فَيَرْمِينَ الْجَمْرَةَ- ثُمَّ يَصْبِرْنَ سَاعَةً ثُمَّ يُقَصِّرْنَ وَ يَنْطَلِقْنَ إِلَى مَكَّةَ فَيَطُفْنَ إِلَّا أَنْ‌ يَكُنَّ يُرِدْنَ أَنْ يُذْبَحَ عَنْهُنَّ فَإِنَّهُنَّ يُوَكِّلْنَ مَنْ يَذْبَحُ عَنْهُن‌».[3]

خلاصه اینکه سه دلیل بر این مطلب وجود دارد.

اولا: اجماع

ثانیا: کل طوائف روایات

ثالثا: دو روایت معتبرة از ابواب مشعر

لذا سیدنا الاستاذ می فرمایند حرکت از مشعر زمانی جایز است که مقداری از شب را در مشعر وقوف داشته باشد.

ملاحظه سوم: جواز یا صحت افاضه از مشعر مشروط به این است که بعد از نصف شب از مشعر خارج شود و الا اگر قبل از نصف از مشعر خارج شود جایز نیست و حجش هم صحیح نیست.

در این شرط اختلاف است.

نظریه اولی: لازم نیست خروج بعد از نصف شب باشد.

اکثر متقدمین این شرط را ذکر نکرده اند فقط در جامع الشرایع روایت را ذکر کرده است و بعضی هم مانند صاحب جواهر قائل به استحباب شده اند.

عبارت ینابیع: «والرجل الذي يخاف على نفسه أن يفيضا إلى منى قبل طلوع الفجر».[4]

جواهر: «ينبغي للمعذورين ان لا يفيضوا الا بعد انتصاف الليل».[5]

نظریه دوم: خروج باید بعد از نصف لیل باشد ولو به احتیاط وجوبی کما عن سیدنا لاستاذ.

عبارت تحریر: «والأحوط الذي لا يترك أن لا ينفروا قبل نصف الليل».[6]

منشا این اختلاف: صحیحه ابی بصیر

«مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‌ لَا بَأْسَ بِأَنْ يُقَدَّمَ‌ النِّسَاءُ إِذَا زَالَ اللَّيْلُ فَيَقِفْنَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ سَاعَةً ثُمَّ يُنْطَلَقُ بِهِنَّ إِلَى مِنًى فَيَرْمِينَ الْجَمْرَةَ- ثُمَّ يَصْبِرْنَ سَاعَةً ثُمَّ يُقَصِّرْنَ وَ يَنْطَلِقْنَ إِلَى مَكَّةَ فَيَطُفْنَ إِلَّا أَنْ‌ يَكُنَّ يُرِدْنَ أَنْ يُذْبَحَ عَنْهُنَّ فَإِنَّهُنَّ يُوَكِّلْنَ مَنْ يَذْبَحُ عَنْهُن‌».[7]

با توجه به اینکه مراد از زال الیل نصف شب می باشد کما فی الروضة ج5 ص 116 ، مفهوم این جمله شرطیه این است که حرکت قبل از زوال لیل جایز نیست اما وضعا و اما تکلیفا علی الاقوال.

دلیل نظریه دوم: تقدم الکلام که صحیحه ابی بصیر دلالت بر این مطلب دارد.

ظاهرا و الله العالم نظریه اول اقرب الی الواقع می باشد و این صحیحه دلالت بر اعتبار این شرط ندارد.

طرق اول بر عدم اعتبار: ما قطع به عدم خصوصیت نصف اللیل داریم لذا جمله شرطیه مفهوم نخواهد داشت.

و فیه:

این طریق صحیح نیست زیرا این قائل می فرماید آنچه که در ما نحن فیه خصوصیت دارد طلوع فجر است، آنچه که احتمال خصوصیت یا علم به اعتبار خصوصیت داریم طلوع فجر است که اگر قبل از طلوع فجر غیر معذورین بروند حجشان باطل است و اگر معذورین بروند حجشان صحیح است پس تمام مناط، طلوع فجر می باشد وقتی مناط طلوع فجر باشد بقیه ازمنه من النصف اللیل و غیره هیچ خصوصیتی ندارند.

لکن اشکال این کلام این است که خصوصیت طلوع فجر نسبت به حکم تکلیفی صحیح است و طلوع فجر خصوصیت دارد اما نسبت به حکم وضعی صحیح نیست.

ثانیا: علم به عدم خصوصیت نیاز به دلیل متقنی دارد و هو مفقود فی المقام

طریق دوم برای عدم اعتبار: این روایت حداقل اجمال دارد زیرا در هیچ یک از کتب لغت زوال به معنای نصف نیامده است اگر در روز هم حمل بر نصف روز می شود بخاطر وجود قرینه است.

البته روایتی در تهذیب آمده است که فرموده است مراد از زوال لیل، نصف لیل می باشد الا اینکه سند این روایت باید ملاحظه شود.

و بر فرض اینکه مراد از زوال الیلل، نصف اللیل باشد اشکال دیگر این است که این روایت مورد اعراض اصحاب است.

و ثالثا: بر فرض اینکه این روایت مشکلی نداشته باشد این روایت در خصوص نساء وارد شده است و با این روایت نمی توان بقیه صاحبان عذر را تخصیص زد بلکه احداکثر در خصوص نساء باید قائل شویم که خروجشان باید بعد از نصف لیل باشد.

مختار استاد: خروج از مشعر لازم نیست بعد از نصف شب باشد بله این عمل موافق احتیاط استحبابی است.

ملاحظه چهارم: ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله: «ومن له عذر».[8]

آیا حکم جواز افاضه از مشعر در شب عید وضعا یا تکلیفا اختصاص به موارد مذکوره در روایات دارد یا شامل هر صاحب عذری می شود؟

احتمال اول: این حکم اختصاص به موارد مذکوره-نساء، خائف، مدیر، ضعفاء، اطفال- دارد.

دلیل: دلیلی بر اینکه هر صاحب عذری می تواند از مشعر خارج شود نداریم.

احتمال دوم: این حکم شامل هر صاحب عذری می شود.

دلیل: آنچه در روایات آمده است خصوصیت ندارد بلکه عنوان مشیر به صاحب عذر می باشد و به عنوان مثال ذکر شده است.

ظاهرا احتمال دوم اقوی است زیرا خود ذکر تعدد صاحبان عذر قرینه بر این است که هر صاحب عذری می تواند از مشعر خارج شود.

مستند فرموده از اینکه در روایت آمده است اسامه از مشعر خارج شده است فهمیده می شود که این عناوین خصوصیت ندارد و هو کما تری.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo