< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

95/06/27

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: منتهاي وقوف در مشعر/وقوف در مشعر/سومین عمل/اعمال حج تمتع

بحث سوم: منتتهای وقوف در مشعر

کما ذکرنا دو نظریه در این زمینه وجود دارد:

    1. اکثر علماء منهم مرحوم نراقی، محقق در نافع، سیدنا الاستاذ می فرمایند منتهای وقوف در مشعر، طلوع شمس می باشد یعنی باید از طلوع فجر تا طلوع شمس، تمام این زمان را در مشعر باشد.

کلام محقق: «و وقت الوقوف ما بين طلوع الفجر، إلى طلوع الشمس، للمضطر إلى الزوال».[1]

جامع المدارک: «و وقت الوقوف الاختياري ما بين طلوع الفجر إلى طلوع الشّمس».[2]

سیدنا الاستاذ نیز می فرمایند: «يجب الوقوف بالمشعر من طلوع الفجر من يوم العيد إلى طلوع الشمس».[3]

    2. جماعتی دیگر از علماء منهم ابن ادریس و صاحب جواهر می فرمایند استیعاب بین الحدین لازم نیست در نتیجه لازم نیست تا طلوع فجر در مشعر باشد.

ینابیع: «وملازمة الموضع إلى طلوع الشمس مندوب غير واجب».[4]

این عبارت تصریح به این مطلب است که اگر قبل از طلوع شمس از مشعر خارج شود اشکال ندارد.

جواهر: «وهو صريح في عدم وجوب الاستيعاب كظاهر المتن وغيره و لعله الاقوی».[5]

 

دلیل قول دوم:

استدلال به روایات باب 23 از ابواب مشعر؛ مضمون این روایات - که اغلب معتبره هستند- این است که اگر قبل از طلوع شمس وارد مشعر شود حجش صحیح است اگرچه استیعاب صورت نگرفته است. یعنی اگر مقداری از زمان را درک کند کافی است چه از ابتدا باشد و چه از وسط باشد یا از انتها باشد.

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ مُفْرِدٍ لِلْحَجِّ- فَاتَهُ الْمَوْقِفَانِ جَمِيعاً- فَقَالَ لَهُ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ يَوْمَ النَّحْرِ- فَإِنْ طَلَعَتِ الشَّمْسُ مِنْ يَوْمِ النَّحْرِ فَلَيْسَ لَهُ حَجٌّ- وَ يَجْعَلُهَا عُمْرَةً وَ عَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ».[6]

دلیل قول اول:

استدلال به حديث اول از باب 11 به ضمیمه حديث 5 از باب 15.

حديث اول: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَصْبِحْ عَلَى طُهْرٍ بَعْدَ مَا تُصَلِّي الْفَجْرَ فَقِفْ‌ إِنْ شِئْتَ قَرِيباً مِنَ الْجَبَلِ وَ إِنْ شِئْتَ حَيْثُ شِئْتَ فَإِذَا وَقَفْتَ فَاحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَثْنِ عَلَيْهِ وَ اذْكُرْ مِنْ آلَائِهِ وَ بَلَائِهِ مَا قَدَرْتَ عَلَيْهِ وَ صَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ص ثُمَّ لْيَكُنْ مِنْ قَوْلِكَ اللَّهُمَّ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ فُكَّ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ- وَ أَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلَالِ وَ ادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ اللَّهُمَ‌ أَنْتَ خَيْرُ مَطْلُوبٍ إِلَيْهِ وَ خَيْرُ مَدْعُوٍّ وَ خَيْرُ مَسْئُولٍ وَ لِكُلِّ وَافِدٍ جَائِزَةٌ فَاجْعَلْ جَائِزَتِي فِي مَوْطِنِي هَذَا أَنْ تُقِيلَنِي عَثْرَتِي وَ تَقْبَلَ مَعْذِرَتِي وَ أَنْ تَجَاوَزَ عَنْ خَطِيئَتِي ثُمَّ اجْعَلِ التَّقْوَى مِنَ الدُّنْيَا زَادِي ثُمَّ أَفِضْ حَيْثُ يُشْرِقُ لَكَ ثَبِيرٌ وَ تَرَى‌ الْإِبِلُ‌ مَوَاضِعَ‌ أَخْفَافِهَا».[7]

در «یشرق لک الثبیر» دو احتمال است:

احتمال اول: حضرت می فرمایند هر گاه خورشید بر کوه ثبیر تابید می توانید از مشعر خارج شوید پس باید خورشید طلوع کند تا بتوان از مشعر خارج شد.

احتمال دوم: با روشن شدن فضا و دیدن جای پای شتر می توان از مشعر خارج شد. روشنایی هوا اقلا نیم ساعت قبل از طلوع فجر محقق می شود. حتی تری الابل مواضع اخفافها قرینه بر این است که مراد از یشرق-ولو بالاصاله به معنای طلوع فجر باشد- به معنای طلوع آفتاب نیست.

استدلال به این حدیث به تنهایی برای اینکه منتهای وجوب، طلوع شمس است در غایت اشکال است لکن به ضمیمه حدیث 5 استدلال به این حدیث برای اثبات طلوع شمس واضح است.

روايت دوم: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الْأَسَدِيِّ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ثُمَّ أَفِضْ حَيْثُ يُشْرِفُ‌ لَكَ ثَبِيرٌ- وَ تَرَى الْإِبِلُ مَوَاضِعَ أَخْفَافِهَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع كَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ أَشْرِفْ ثَبِيرُ كَيْمَا نُغِيرَ وَ إِنَّمَا أَفَاضَ رَسُولُ اللَّهِ ص خِلَافَ أَهْلِ الْجَاهِلِيَّةِ- كَانُوا يُفِيضُونَ بِإِيجَافِ الْخَيْلِ وَ إِيضَاعِ الْإِبِلِ فَأَفَاضَ رَسُولُ اللَّهِ ص خِلَافَ ذَلِكَ بِالسَّكِينَةِ وَ الْوَقَارِ وَ الدَّعَةِ فَأَفِضْ بِذِكْرِ اللَّهِ وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ حَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ الْحَدِيث‌».[8]

البته جمله یعنون به الشمس که محل شاهد ماست در وسائل نیست اما در تهذیب این جمله وجود دارد کما اینکه در وسائل یشرف آمده است اما در تهذیب یشرق آمده است: «مُوسَى بْنُ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الْأَسَدِيِّ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ثُمَّ أَفِضْ حِينَ يُشْرِقُ لَكَ ثَبِيرٌ وَ تَرَى الْإِبِلُ مَوَاضِعَ أَخْفَافِهَا قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع كَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ أَشْرِقْ ثَبِيرُ يَعْنُونَ الشَّمْسَ كَيْمَا نُغِيرَ وَ إِنَّمَا أَفَاضَ رَسُولُ اللَّهِ ص خِلَافَ أَهْلِ الْجَاهِلِيَّةِ كَانُوا يُفِيضُونَ بِإِيجَافِ الْخَيْلِ وَ إِيضَاعِ الْإِبِلِ فَأَفَاضَ رَسُولُ اللَّهِ ص خِلَافَ ذَلِكَ بِالسَّكِينَةِ وَ الْوَقَارِ وَ الدَّعَةِ فَأَفِضْ بِذِكْرِ اللَّهِ وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ حَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ فَإِذَا مَرَرْتَ بِوَادِي مُحَسِّرٍ وَ هُوَ وَادٍ عَظِيمٌ بَيْنَ جَمْعٍ وَ مِنًى وَ هُوَ إِلَى مِنًى أَقْرَبُ فَاسْعَ فِيهِ حَتَّى تُجَاوِزَهُ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص حَرَّكَ نَاقَتَهُ وَ هُوَ يَقُولُ اللَّهُمَّ سَلِّمْ عَهْدِي وَ اقْبَلْ تَوْبَتِي وَ أَجِبْ دَعْوَتِي وَ اخْلُفْنِي فِيمَنْ تَرَكْتُ بَعْدِي».[9]

در این روایت تصریح به این است که مراد از یشرق طلوع شمس می باشد.

 

ذکر دو موید بر این مطلب:

    1. در بعضی از کتب لغوی آمده است که شرق الجبل یعنی خورشید بر جبل تابید.

    2. در فقه الرضا آمده است: «و ایاک ان تفیض منها قبل طلوع الشمس» و «فاذا طلعت الشمس علی جبل ثبیر».

بررسی دلیل قول اول:

این روایات خصوصا حدیث پنجم ضعف سندی دارد زیرا ابراهیم اسدی ضعیف می باشد.

از این اشکال دو جواب داده شده است.

    1. مرحوم آقای خوئی و تبعه فی ذلک بعض الاعاظم من المعاصرین رحمة الله علیهم باینکه مراد از ابراهیم اسدی، ابراهیم بن صالح انماطی اسدی است. و ابراهیم بن صالح انماطی و ابراهیم بن صالح انماطی اسدی هر دو ثقه هستند.

و فیه: در سند ابراهیم اسدی آمده است و اضافه کردن صالح انماطی نیاز به قرینه دارد کما اینکه موسی بن قاسم از این دو نفر (صالح، انماطی)روایت ندارد و ایضا این دو نفر از معاویة بن عمار ندارند بلکه اسدی مطلق از ایشان روایت دارد.

مرحوم خوانساری در جامع المدارک[10] می فرمایند مراد از یشرق، طلوع شمس می باشد لکن متعرض ضعف سندی ح 5 نشده است.

    2. صاحب وسائل در باب 5 بعد از ذکر این حدیث می فرمایند و رواه علل و این سند صحیح می باشد.

«حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ فَضَالَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ أَشْرِقْ ثَبِيرُ يَعْنُونَ الشَّمْسَ كَيْمَا نُغِيرَ وَ إِنَّمَا أَفَاضَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنَ الْمَشْعَرِ لِأَنَّهُمْ كَانُوا يُفِيضُونَ بِإِيجَافِ الْخَيْلِ وَ إِيضَاعِ الْإِبِلِ فَأَفَاضَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِالسَّكِينَةِ وَ الْوَقَارِ وَ الدَّعَةِ وَ أَفَاضَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَعَالَى وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ حَرَكَةِ لِسَانِهِ».[11]

نتیجه اینکه این روایت بطریق شیخ ضعیف است لکن بطریق مرحوم صدوق صحیح است.

اشکال طریق اولی و مویدین در جلسه بعد اشاره خواهد شد.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo