درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
95/02/11
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: زمان وقوف/وقوف در عرفات/اعمال حج تمتع
جهت چهارم: ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله: و الأحوط كونه من زوال يوم عرفة إلى الغروب الشرعي.[1]
دراین جهت از سه امر بحث می شود.
امر اول: اقول ملاحظه می شود.
امر دوم: ادله این اقوال ملاحظه میشود.
امر سوم: بعض از جزئیات بررسی می شود.
امر اول: اقوال این جهت
از دو حیث بحث می شود.
حیثیت اول: بحث در مبداء وقوف است.
حیثیت دوم: بحث در منتهی وقوف است.
اما حیثیت اول: مبداء وقوف
مبداء وقوف نزد امامیه:
در مبداء وقوف عند الامامیه دو نظریه است.
نظریه اولی: مبداء وقوف زوال شمس است.
نسب الی الاصحاب که می فرمایند: مبداء وقوف زوال شمس است. ابتدای شروع به زوال، ابتدای وقوف در عرفات باید باشد. از جمله از این اصحاب حضرت امام رحمه الله علیه است.
کلام مرحوم شیخ
وقت الوقوف من حين تزول الشمس إلى طلوع الفجر من يوم النحر. و به قال جميع الفقهاء إلا أحمد بن حنبل، فإنه خالف في الأول، فقال: من عند طلوع الفجر من يوم عرفة و وافق في الآخر.و روي في بعض أخبارنا: إلى طلوع الشمس.و في شاذها: إلى الزوال من يوم النحر، و لم يقل به أحد من الفقهاء.[2]
کلام مرحوم صاحب جواهر
قلت: لعل الأظهر و الأحوط وجوب الاستيعاب و إنما كان الركن المسمى منه، و النصوص المزبورة لا دلالة فيها على كفاية المسمى، و انما أقصاها التشاغل عند زوال الشمس بمقدمات الوقوف من الغسل و الجمع بين الصلاتين و نحوهما، لا أنه يجزي المسمى .[3]
نظریه دوم: وجوب وقوف بعد از زوال شمس(مثلا 5 یا 10 دقیقه بعد از زوال) در یوم العرفه.
کلام صاحب حدائق: و قال في المدارك: و اعتبر الأصحاب في النية وقوعها عند تحقق الزوال ليقع الوقوف الواجب- و هو ما بين الزوال و الغروب- بأسره بعد النية.و ما وقفت عليه من الاخبار في هذه المسألة لا يعطى ذلك، بل ربما ظهر‌من بعضها خلافه.[4]
کلام صاحب مستند: بل بمعنى أنّه يجب استيعاب ذلك الوقت عرفا، الحاصل بالاشتغال بمقدّمات الوقوف المستحبّة في حدود عرفة، ثمَّ الوقوف حتى يكون الوقت مستوعبا بهذه الأمور و إن كان قليل من أول الوقت مصروفا في الحدود بالمقدّمات و الصلاة.[5]
حاصل کلام این دو بزرگوار این اس تکه کارهای روز عرفه از اول ظهر انجام شود چه در عرفه باشد و چه در حدود متصل به عرفه باشد. مثلا در نمره باشد.
منظور از کارهای روز عرفه، شروع کارهای عرفه است. (نماز ظهر و عصر و موعظه و غسل روز عرفه و... .)اقلاً این کارها حدود یکساعت طول می کشد. پس اگر عندالزوال تلبیه را قطع کرد و غسل را انجام داد و نماز ظهرو عصر را خواند. بعد به عرفات رفت اشکال ندارد.
مجمع الفائده وقوف بعد از زوال را کافی می داند.
عند العامه در مبدا زمان وقوف سه نظریه است:
نظریه اول: حنابله می گویند طلوع فجر روز نهم
وقت الوقوف من طلوع الفجر یوم العرفه الی طلوع الفجر من یوم النحر[6][7]
نظریه دوم: شافعیه می گویند: زوال روز عرفه
نظریه سوم: حنفی ها می گویند: زوال روز عرفه
اما حیثیت دوم: منتهی وقوف درعرفه
در منتهای زمان وقوف نزد عامه یک نظریه است آنها می گویند منتهای زمان وقوف، طلوع فجر یوم النحر می باشد.
اما عند الخاصه در منتهای وقوف اختلافی است اکثرا می گویند منتهای زمان وقوف غروب شرعی روز عرفه می دانند و عده قلیلی منتهای زمان وقوف را طلوع فجر روز دهم می دانند.
کلام مرحوم شیخ در خلاف:
[في وقت الوقوف]وقت الوقوف من حين تزول الشمس إلى طلوع الفجر من يوم النحر. [8]
امر دوم: ملاحظه اقوال
ما یظهر من الحنابله من المبدا طلوع الفجر واضح البطلان است زیرا؛
اولا: قول منفرد است هیچ کسی قائل به این قول نشده است حتی خود اهل سنت.
ثانیا: دلیلشان این است که ما هو الواجب یوم العرفه می باشد و یوم بر طلوع الفجر هم صادق است و سیره مسلمین هم اگر به ظهر تعلق گرفته است بخاطر این است که می خواهند افضل الافراد را انجام دهند لذا شب هم که زمان وقوف است کسی وقوف نمی کند.
فیه: کلمه یوم العرفه در هیچ روایتی ذکر نشده است بلکه زوال ذکر شده است و این قول خلاف اجماع امامیه است کما فی المستند فلو وقف قبله لم یجز اجماعا[9]
سیاتی در باب 4 و 7 از احکام وقوف در وسائل طوائفی از روایات ذکر شده است که بعضی از این روایات در مورد امیر الحاج است که می گوید امیر الحاج حق ندارد قبل از طلوع فجر از عرفه حرکت کند کل این روایات ما بین الطلوعین را نفی می کند کما اینکه در بعضی از این روایات کراهت خروج قبل از زوال شمس در روز عرفه آمده است.
انما الکلام در این است که ما هو الواجب زوال است یا بعد زوال است
دلیل بر عند الزوال:
روایت صحیحه صریحه بلکه ظاهره هم نداریم دلیل بر این نظریه لایبعد که شهرت فتوائیه عند قدماء الاصحاب باشد
فیه: کلمات قدماء صراحت دراین معنی ندارد و سلمنا که صراحت داشته باشد شهرت حجیت ندارد.
دلیل بر نظریه بعد الزوال:
ظاهر جملة من الروایات سیاتی انشاء الله
جهت چهارم: ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله: و الأحوط كونه من زوال يوم عرفة إلى الغروب الشرعي.[1]
دراین جهت از سه امر بحث می شود.
امر اول: اقول ملاحظه می شود.
امر دوم: ادله این اقوال ملاحظه میشود.
امر سوم: بعض از جزئیات بررسی می شود.
امر اول: اقوال این جهت
از دو حیث بحث می شود.
حیثیت اول: بحث در مبداء وقوف است.
حیثیت دوم: بحث در منتهی وقوف است.
اما حیثیت اول: مبداء وقوف
مبداء وقوف نزد امامیه:
در مبداء وقوف عند الامامیه دو نظریه است.
نظریه اولی: مبداء وقوف زوال شمس است.
نسب الی الاصحاب که می فرمایند: مبداء وقوف زوال شمس است. ابتدای شروع به زوال، ابتدای وقوف در عرفات باید باشد. از جمله از این اصحاب حضرت امام رحمه الله علیه است.
کلام مرحوم شیخ
وقت الوقوف من حين تزول الشمس إلى طلوع الفجر من يوم النحر. و به قال جميع الفقهاء إلا أحمد بن حنبل، فإنه خالف في الأول، فقال: من عند طلوع الفجر من يوم عرفة و وافق في الآخر.و روي في بعض أخبارنا: إلى طلوع الشمس.و في شاذها: إلى الزوال من يوم النحر، و لم يقل به أحد من الفقهاء.[2]
کلام مرحوم صاحب جواهر
قلت: لعل الأظهر و الأحوط وجوب الاستيعاب و إنما كان الركن المسمى منه، و النصوص المزبورة لا دلالة فيها على كفاية المسمى، و انما أقصاها التشاغل عند زوال الشمس بمقدمات الوقوف من الغسل و الجمع بين الصلاتين و نحوهما، لا أنه يجزي المسمى .[3]
نظریه دوم: وجوب وقوف بعد از زوال شمس(مثلا 5 یا 10 دقیقه بعد از زوال) در یوم العرفه.
کلام صاحب حدائق: و قال في المدارك: و اعتبر الأصحاب في النية وقوعها عند تحقق الزوال ليقع الوقوف الواجب- و هو ما بين الزوال و الغروب- بأسره بعد النية.و ما وقفت عليه من الاخبار في هذه المسألة لا يعطى ذلك، بل ربما ظهر‌من بعضها خلافه.[4]
کلام صاحب مستند: بل بمعنى أنّه يجب استيعاب ذلك الوقت عرفا، الحاصل بالاشتغال بمقدّمات الوقوف المستحبّة في حدود عرفة، ثمَّ الوقوف حتى يكون الوقت مستوعبا بهذه الأمور و إن كان قليل من أول الوقت مصروفا في الحدود بالمقدّمات و الصلاة.[5]
حاصل کلام این دو بزرگوار این اس تکه کارهای روز عرفه از اول ظهر انجام شود چه در عرفه باشد و چه در حدود متصل به عرفه باشد. مثلا در نمره باشد.
منظور از کارهای روز عرفه، شروع کارهای عرفه است. (نماز ظهر و عصر و موعظه و غسل روز عرفه و... .)اقلاً این کارها حدود یکساعت طول می کشد. پس اگر عندالزوال تلبیه را قطع کرد و غسل را انجام داد و نماز ظهرو عصر را خواند. بعد به عرفات رفت اشکال ندارد.
مجمع الفائده وقوف بعد از زوال را کافی می داند.
عند العامه در مبدا زمان وقوف سه نظریه است:
نظریه اول: حنابله می گویند طلوع فجر روز نهم
وقت الوقوف من طلوع الفجر یوم العرفه الی طلوع الفجر من یوم النحر[6][7]
نظریه دوم: شافعیه می گویند: زوال روز عرفه
نظریه سوم: حنفی ها می گویند: زوال روز عرفه
اما حیثیت دوم: منتهی وقوف درعرفه
در منتهای زمان وقوف نزد عامه یک نظریه است آنها می گویند منتهای زمان وقوف، طلوع فجر یوم النحر می باشد.
اما عند الخاصه در منتهای وقوف اختلافی است اکثرا می گویند منتهای زمان وقوف غروب شرعی روز عرفه می دانند و عده قلیلی منتهای زمان وقوف را طلوع فجر روز دهم می دانند.
کلام مرحوم شیخ در خلاف:
[في وقت الوقوف]وقت الوقوف من حين تزول الشمس إلى طلوع الفجر من يوم النحر. [8]
امر دوم: ملاحظه اقوال
ما یظهر من الحنابله من المبدا طلوع الفجر واضح البطلان است زیرا؛
اولا: قول منفرد است هیچ کسی قائل به این قول نشده است حتی خود اهل سنت.
ثانیا: دلیلشان این است که ما هو الواجب یوم العرفه می باشد و یوم بر طلوع الفجر هم صادق است و سیره مسلمین هم اگر به ظهر تعلق گرفته است بخاطر این است که می خواهند افضل الافراد را انجام دهند لذا شب هم که زمان وقوف است کسی وقوف نمی کند.
فیه: کلمه یوم العرفه در هیچ روایتی ذکر نشده است بلکه زوال ذکر شده است و این قول خلاف اجماع امامیه است کما فی المستند فلو وقف قبله لم یجز اجماعا[9]
سیاتی در باب 4 و 7 از احکام وقوف در وسائل طوائفی از روایات ذکر شده است که بعضی از این روایات در مورد امیر الحاج است که می گوید امیر الحاج حق ندارد قبل از طلوع فجر از عرفه حرکت کند کل این روایات ما بین الطلوعین را نفی می کند کما اینکه در بعضی از این روایات کراهت خروج قبل از زوال شمس در روز عرفه آمده است.
انما الکلام در این است که ما هو الواجب زوال است یا بعد زوال است
دلیل بر عند الزوال:
روایت صحیحه صریحه بلکه ظاهره هم نداریم دلیل بر این نظریه لایبعد که شهرت فتوائیه عند قدماء الاصحاب باشد
فیه: کلمات قدماء صراحت دراین معنی ندارد و سلمنا که صراحت داشته باشد شهرت حجیت ندارد.
دلیل بر نظریه بعد الزوال:
ظاهر جملة من الروایات سیاتی انشاء الله
