< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

94/10/14

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: نسیان نماز طواف/تذکر در غیر مکه/نماز طواف/افعال عمره
در فرع چهارم که بحث لزوم و عدم لزوم رجوع به مسجد الحرام برای خواندن نماز طواف در صورت خروج از مکه بود، اقوال بیان شد.
قبل از استدلال برای این اقوال، ینبغی ملاحظه روایاتی که در این فرع بالخصوص آمده است.
این روایات بعد ادغام بعضی در بعضی دو طائفه می شوند.
طائفه اولی: روایات دال بر رجوع الی المقام
روایاتی است که دلالت بر وجوب رجوع الی المقام دارد اقل این روایات 5 روایت است که4 روایت صحیحه است.
منها: وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: سُئِلَ عَنْ- رَجُلٍ طَافَ طَوَافَ الْفَرِيضَةِ- وَ لَمْ يُصَلِّ الرَّكْعَتَيْنِ حَتَّى طَافَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- ثُمَّ طَافَ طَوَافَ النِّسَاءِ وَ لَمْ يُصَلِّ لِذَلِكَ الطَّوَافِ- حَتَّى ذَكَرَ وَ هُوَ بِالْأَبْطَحِ قَالَ- يَرْجِعُ إِلَى الْمَقَامِ فَيُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ.[1]
وَ رَوَاهُ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى مِثْلَهُ إِلَى قَوْلِهِ فَيُصَلِّي.
أَقُولُ: الْمُرَادُ أَنَّهُ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ لِكُلِّ طَوَافٍ لِمَا مَضَى وَ يَأْتِي.
منها: وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ‌ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ طَافَ طَوَافَ الْفَرِيضَةِ- وَ لَمْ يُصَلِّ الرَّكْعَتَيْنِ حَتَّى ذَكَرَ وَ هُوَ بِالْأَبْطَحِ- يُصَلِّي أَرْبَعاً قَالَ يَرْجِعُ فَيُصَلِّي عِنْدَ الْمَقَامِ أَرْبَعاً.[2]
منها: وَ رَوَاهُ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ طَافَ طَوَافَ الْفَرِيضَةِ- وَ لَمْ يُصَلِّ الرَّكْعَتَيْنِ حَتَّى طَافَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- ثُمَّ طَافَ طَوَافَ النِّسَاءِ فَلَمْ يُصَلِّ الرَّكْعَتَيْنِ- حَتَّى ذَكَرَ بِالْأَبْطَحِ يُصَلِّي أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ- قَالَ يَرْجِعُ فَيُصَلِّي عِنْدَ الْمَقَامِ أَرْبَعاً.[3]
منها: وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَّالِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ أَنْ يُصَلِّيَ- رَكْعَتَيْ طَوَافِ الْفَرِيضَةِ فَلَمْ يَذْكُرْ حَتَّى أَتَى مِنًى- قَالَ يَرْجِعُ إِلَى مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ فَيُصَلِّيهِمَا.[4]
یک حدیث هم مرسله است که مرحوم طبرسی نقل کرده است.
الْفَضْلُ بْنُ الْحَسَنِ الطَّبْرِسِيُّ فِي مَجْمَعِ الْبَيَانِ عَنِ‌ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ يَطُوفُ بِالْبَيْتِ طَوَافَ الْفَرِيضَةِ وَ نَسِيَ أَنْ يُصَلِّيَ رَكْعَتَيْنِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ- فَقَالَ يُصَلِّيهِمَا وَ لَوْ بَعْدَ أَيَّامٍ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّى‌.[5]
در بعضی از این روایات دو رکعت نماز و در بعض چهار رکعت نماز دارد روایاتی که 4 رکعت نماز دارد دلالت بر نسیان نماز طواف عمره و طواف نساء معا دارد.

طائفه دوم: روایات دال بر عدم رجوع الی المقام
مفاد این روایات این است که یا می گویند نائب بگیرد و یا می گویند ولی او انجام دهد یا همانجا بخواند که این موارد دلالت بر عدم رجوع می کند.
در این طائفه 9 روایت داریم سه روایت صحیحه است و 6 روایت ضعیف است.
روایات صحیحه
منها: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ أَنْ يُصَلِّيَ الرَّكْعَتَيْنِ- قَالَ يُصَلَّى عَنْهُ.[6]
یصلی عنه دلالت بر عدم وجوب رجوع دارد و کذلک دلالت بر گرفتن نائب می کند.
منها: وَ عَنْهُ عَنِ الطَّاطَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ وَ دُرُسْتَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ أَنْ يُصَلِّيَ الرَّكْعَتَيْنِ رَكْعَتَيِ الْفَرِيضَةِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ- حَتَّى أَتَى مِنًى قَالَ يُصَلِّيهِمَا بِمِنًى.[7]
منها: وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ نَسِيَ الرَّكْعَتَيْنِ- خَلْفَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ ع فَلَمْ يَذْكُرْ حَتَّى ارْتَحَلَ مِنْ مَكَّةَ- قَالَ فَلْيُصَلِّهِمَا حَيْثُ ذَكَرَ- وَ إِنْ ذَكَرَهُمَا وَ هُوَ فِي الْبَلَدِ فَلَا يَبْرَحْ حَتَّى يَقْضِيَهُمَا.[8]
روایات ضیعفه
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْبَرَاءِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِيمَنْ نَسِيَ رَكْعَتَيْ طَوَافِ الْفَرِيضَةِ حَتَّى أَتَى مِنًى- أَنَّهُ رُخِّصَ لَهُ أَنْ يُصَلِّيَهُمَا بِمِنًى[9]
این روایت ضعف است زیرا عمر بن البراء توثیق نشده است لذا نمی تواند شاهد جمع بین روایات باشد کما قال به الفضلاء.
وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هَاشِمِ بْنِ الْمُثَنَّى قَالَ: نَسِيتُ أَنْ أُصَلِّيَ الرَّكْعَتَيْنِ لِلطَّوَافِ خَلْفَ الْمَقَامِ- حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى مِنًى فَرَجَعْتُ إِلَى مَكَّةَ- فَصَلَّيْتُهُمَا ثُمَّ عُدْتُ إِلَى مِنًى- فَذَكَرْنَا ذَلِكَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ- أَ فَلَا صَلَّاهُمَا حَيْثُ مَا ذَكَرَ.[10]
در این روایت امام او را توبیخ می کند که چرا به مکه رفته است.
این حدیث در تهذیب و کافی و وافی و وسائل از هاشم بن مثنی نقل شده است لکن در استبصار از هشام بن مثنی نقل شده است لذا روایت مردد بین ثقه و غیر ثقه است و حجت نیست زیرا هشام بن مثنی توثیق نشده ولی هاشم بن مثنی توثیق شده است.
وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ نَسِيَ أَنْ يُصَلِّيَ رَكْعَتَيْ طَوَافِ الْفَرِيضَةِ- حَتَّى خَرَجَ مِنْ مَكَّةَ فَعَلَيْهِ أَنْ يَقْضِيَ- أَوْ يَقْضِيَ عَنْهُ وَلِيُّهُ أَوْ رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ.[11]
جهت اشکال این روایت:
مرحوم خوئی رحمة الله علیه در تقریر تعبیر به صحیحه عمر بن یزید کرده اند و بعضی از معاصرین نیز تعبیر به صحیحه کرده اند.
لکن این روایت صحیح نیست نه بخاطر سند بلکه بخاطر طریق زیرا مرحوم خوئی می فرمایند: طریق الشیخ الی محمد بن عضافر ضعیف است. شاید علت اینکه این بزرگان تعبیر به صحیحه کرده اند این باشد که عمر بن یزید سه روایت دارد که دو روایت آن صحیحه است و یک روایت آن ضعیفه می باشد لعل که این بزرگان روایت ضعیفه را با صحیحه خلط کرده اند.
منها: وبإسناده عن الحسين بن سعيد، عن محمد بن سنان، عن ابن مسكان قال : حدثني من سأله عن الرجل ينسى ركعتي طواف الفريضة حتى يخرج، فقال: يوكل.[12]
این روایت بخاطر محمد بن سنان ضعیف است.
منها: محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن محمد بن إسماعيل، عن محمد بن الفضيل، عن أبي الصباح الكناني قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن رجل نسي أن يصلي الركعتين عند مقام إبراهيم ( عليه السلام ) في طواف الحج والعمرة، فقال : إن كان بالبلد صلى ركعتين عند مقام إبراهيم ( عليه السلام )، فإن الله عز وجل يقول: واتخذوا من مقام إبراهيم مصلى، وإن كان قد ارتحل فلا آمره أن يرجع.[13]
محمد بن فضیل در این سند معلوم نیست که ثقه باشد البته محمد بن فضیل که از کنانی روایت نقل می کند را بعضی ثقه می دانند.
منها: وعنه، عن أحمد بن محمد، عن محمد بن الحسين زعلان، عن الحسين بن بشار، عن هشام بن المثنى وحنان قالا : طفنا بالبيت طواف النساء ونسينا الركعتين، فلما صرنا بمنى ذكرناهما، فأتينا أبا عبدالله ( عليه السلام ) فسألناه فقال : صلياهما بمنى.[14]
در این سند هشام بن مثنی توثیق نشده است. بر فرض اینکه حنان مشکل را حل کند این روایت بخاطر مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ زَعْلَانَ که در رجال موجود نمی باشد، ضعیف است.
این مقدمه بخاطر سه جهت بیان شد.
1-بررسی بحث رجالی که در این روایات وجود داشت.
2-صاحب ریاض و جواهر این بحث را مطرح فرموده اند که در تعارض بین طائفه اول و دوم، روایات اکثر عددا مقدم است یا اصح سندا مقدم است؟ البته واضح است کثرت اثری ندارد بلکه ملاک صحت سند می باشد.
3-ح1 باب 74 را در این بحث مطرح نکردیم زیرا بحث زیادی در خصوص این روایت وجود دارد که این روایت جزء طائفه اول است یا طائفه دوم.
محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن عمر بن يزيد، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) فيمن نسي ركعتي الطواف حتى ارتحل من مكة، قال: إن كان قد مضى قليلا فليرجع فليصلهما أو يأمر بعض الناس فليصلهما عنه.[15]



BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo