درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
93/07/27
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: بیستم از
محرمات احرام/ اخراج دم/ جمع بین روایات
روایات در خصوص اخراج الدم تارة بملاحظه اخراج الدم ملاحظه می شود و اخری این روایات در دائره موضوعات مذکور در روایات ملاحظه می شود مثلا روایاتی که در مورد حجامت است مستقلا ملاحظه می شود.
در فرض اول(بملاحظه اخراج الدم) می گوییم این روایات دو طائفه می باشند.
طائفه اولی: روایاتی که می فرمایند اخراج الدم برای محرم حرام است.
در این طائفه روایات صحیحه و ضعیفه داریم که حداقل هفت روایت می باشد که در باب 62 آمده است.
منها: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُحْرِمِ يَحْتَجِمُ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ لَا يَجِدَ بُدّاً فَلْيَحْتَجِمْ وَ لَا يَحْلِقُ مَكَانَ الْمَحَاجِم. صحیحة [1]
موید این روایت، روایات ذیل می باشد.
منها:وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُثَنَّى بْنِ عَبْدِ السَّلَامِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ لَا يَحْتَجِمُ الْمُحْرِمُ إِلَّا أَنْ يَخَافَ عَلَى نَفْسِهِ أَنْ لَا يَسْتَطِيعَ الصَّلَاة[2]
منها: وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ذَرِيحٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُحْرِمِ يَحْتَجِمُ فَقَالَ نَعَمْ إِذَا خَشِيَ الدَّم[3]
این روایت صحیحه می باشد زیرا طریق صدوق به ذریح صحیح است و بمفهومه دلالت بر حرمت دارد زیرا مفهوم روایت این است که بدون ضرورت این کار حرام است.
منها: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُحْرِمِ كَيْفَ يَحُكُّ رَأْسَهُ قَالَ بِأَظَافِيرِهِ مَا لَمْ يُدْمِ أَوْ يَقْطَعِ الشَّعْرَ[4]
منها: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا حَكَكْتَ رَأْسَكَ فَحُكَّهُ حَكّاً رَفِيقاً وَ لَا تَحُكَّنَّ بِالْأَظْفَارِ وَ لَكِنْ بِأَطْرَافِ الْأَصَابِعِ [5]
منها: وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْرِمِ يَكُونُ بِهِ الْجَرَبُ فَيُؤْذِيهِ قَالَ يَحُكُّهُ فَإِنْ سَالَ الدَّمُ فَلَا بَأْسَ[6]
هر چهار حدیث مشکل سندی ندارند.
موید این احادیث ح3 باب 62 می باشد
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مُثَنًّى عَنِ الْحَسَنِ الصَّيْقَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْمُحْرِمِ يَحْتَجِمُ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ يَخَافَ التَّلَفَ وَ لَا يَسْتَطِيعَ الصَّلَاةَ وَ قَالَ إِذَا آذَاهُ الدَّمُ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ يَحْتَجِمُ وَ لَا يَحْلِقُ الشَّعْر[7]
این حدیث موید است اگر مراد از مثنی، مثنی عبد السلام باشد که از حسن بن صیقل روایت دارد، از ناحیه مثنی مشکلی نیست فقط مشکله این سند از ناحیه حسن بن صیقل یا حسن بن زیاد صیقل می باشد این فرد علی التقدیرین توثیق نشده است.
طائفه دوم: روایاتی که ظهور در جواز دارد.
منها: وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا بَأْسَ أَنْ يَحْتَجِمَ الْمُحْرِمُ مَا لَمْ يَحْلِقْ أَوْ يَقْطَعِ الشَّعْر[8] صحیحة
منها: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي الْعِلَلِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ الْمُحْرِمُ يَسْتَاكُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَإِنْ أَدْمَى يَسْتَاكُ قَالَ نَعَمْ هُوَ مِنَ السُّنَّة وسائل الشيعة[9]
این حدیث به دو طریق آمده است یکی بطریق علل در باب 74 و دیگری در باب 92 از تروک احرام آمده است هر دو طریقش صحیح می باشد.
موید این روایت، روایات ذیل می باشد
منها: وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُوسَى عَنْ مِهْرَانَ بْنِ أَبِي نَصْرٍ وَ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَمَّارٍ جَمِيعاً عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ سَأَلْنَاهُ فَقَالَ فِي حَلْقِ الْقَفَا لِلْمُحْرِمِ وَ إِنْ كَانَ أَحَدُكُمْ يَحْتَاجُ إِلَى الْحِجَامَةِ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ إِلَّا فَيَلْزَمُ مَا جَرَى عَلَيْهِ الْمُوسَى إِذَا حَلَقَ[10]
منها: وَ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُقَاتِلِ بْنِ مُقَاتِلٍ قَالَ رَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ- فِي وَقْتِ الزَّوَالِ عَلَى ظَهْرِ الطَّرِيقِ يَحْتَجِمُ وَ هُوَ مُحْرِمٌ[11]
گفتیم این حدیث موید است زیرا این حدیث ضعف سندی دارد بخاطر مقاتل بن مقاتل که دو اشکال دارد یکی اینکه وی واقفی بوده است که لاباس به و اشکال دوم این است که این فرد توثیق نشده است و هو العمده.
منها: وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ نُعَيْمِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع يُحَدِّثُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص احْتَجَمَ وَ هُوَ صَائِمٌ مُحْرِمٌ [12]
گفتیم این روایت موید است لمکان جعفر بن نعیم شاذان که توثیق نشده است.
منها:عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْرِمِ هَلْ يَصْلُحُ لَهُ أَنْ يَحْتَجِمَ قَالَ نَعَمْ وَ لَكِنْ لَا يَحْلِقُ مَكَانَ الْمَحَاجِمِ وَ لَا يَجُزُّه
این روایت هم موید است لمکان عبد الله بن حسن که مورد تامل است.
خلاصه اینکه دو روایت صحیحه داریم یکی ح5 باب 62 و ح1 از باب 92 یا ح4 از باب 71
در نتیجه می توان گفت تعارض بین صحیحه حلبی و صحیحه حریز می باشد.
بر این اساس کثیری از فقهاء لو لم نقل کلها در جمع این دو طائفه دو نظریه را بیان کرده اند.
وجه اول: صحیحه حلبی بر کراهت حمل می شود یعنی اخراج دم حرمت ندارد و الی ذلک اشار النراقی فی المستند
إخراج الدم بفصد أو حجامة أو سواك و حكّ و غيرها. فإنّه مكروه وفاقا للخلاف و المبسوط و ابن حمزة و الشرائع، و نسب في الدروس إلى الصدوق، و في المدارك إلى جمع من الأصحاب، و هو مختار المدارك و الذخيرة و المفاتيح و شرحه... خلافا للمفيد و السيّد و النهاية و الديلمي و القاضي و الحلبي و الحلّي، و نسب إلى ظاهر الإسكافي و إلى ظاهر الصدوق أيضا، فحرّموه[13]
موید این حمل ح4 باب 62 می باشد.
منها: وَ عَنْهُ عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُحْرِمِ يَحْتَجِمُ قَالَ لَا أُحِبُّه[14]
شاهد بون این روایت بنابر احد الاحتمالات الثلاثه در لا احب می باشد در این کلمه در روایات سه احتمال داده شده است.
1.دلالت بر حرمت دارد کما فی الحدائق حیث قال: ان لفظ: «لا أحبه» و ان كان في العرف كما ذكره إلا انه في الاخبار قد استعمل بمعنى التحريم كثيرا، و قد حققنا سابقا ان هذا من جملة الألفاظ المتشابهة في الاخبار التي لا يجوز حملها على أحد المعنيين إلا بالقرينة.[15]
2.دلالت بر کراهت دارد کما فی المدارک.
3.فقط بر نفی حرمت دلالت دارد کما فی الجواهر حیث قال: بل قيل: لا ظهور في قوله: «لا أحبه» في الكراهة نحو «لا ينبغي»[16]
اگر گفتیم لا احب ظهور در کراهت دارد این حدیث شاهد بر جمع خواهد بود ولی مشکل اینجاست که این حدیث ضعف سندی دارد لمکان محسن بن احمد که موسی بن قاسم از او نقل روایت می کند، وی توثیق نشده است اگر چه مرحوم نراقی از این روایت تعبیر به موثقه کرده است.
خلاصه اینکه اثبات کراهت دو طریق دارد:
طریق اول: ادله جواز نص است و ادله حرمت ظاهر است و نص قرینه بر تصرف در ظاهر می باشد.
طریق دوم: ادله حرمت چون جمله خبریه می باشند دلالت بر حرمت ندارند.
وجه دوم(برای جمع بین روایات): روایات جواز حمل بر صورت حاجت می شود کما عن الوسائل و الحدائق و سیاتی توضیحه.
روایات در خصوص اخراج الدم تارة بملاحظه اخراج الدم ملاحظه می شود و اخری این روایات در دائره موضوعات مذکور در روایات ملاحظه می شود مثلا روایاتی که در مورد حجامت است مستقلا ملاحظه می شود.
در فرض اول(بملاحظه اخراج الدم) می گوییم این روایات دو طائفه می باشند.
طائفه اولی: روایاتی که می فرمایند اخراج الدم برای محرم حرام است.
در این طائفه روایات صحیحه و ضعیفه داریم که حداقل هفت روایت می باشد که در باب 62 آمده است.
منها: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُحْرِمِ يَحْتَجِمُ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ لَا يَجِدَ بُدّاً فَلْيَحْتَجِمْ وَ لَا يَحْلِقُ مَكَانَ الْمَحَاجِم. صحیحة [1]
موید این روایت، روایات ذیل می باشد.
منها:وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُثَنَّى بْنِ عَبْدِ السَّلَامِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ لَا يَحْتَجِمُ الْمُحْرِمُ إِلَّا أَنْ يَخَافَ عَلَى نَفْسِهِ أَنْ لَا يَسْتَطِيعَ الصَّلَاة[2]
منها: وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ذَرِيحٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُحْرِمِ يَحْتَجِمُ فَقَالَ نَعَمْ إِذَا خَشِيَ الدَّم[3]
این روایت صحیحه می باشد زیرا طریق صدوق به ذریح صحیح است و بمفهومه دلالت بر حرمت دارد زیرا مفهوم روایت این است که بدون ضرورت این کار حرام است.
منها: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُحْرِمِ كَيْفَ يَحُكُّ رَأْسَهُ قَالَ بِأَظَافِيرِهِ مَا لَمْ يُدْمِ أَوْ يَقْطَعِ الشَّعْرَ[4]
منها: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا حَكَكْتَ رَأْسَكَ فَحُكَّهُ حَكّاً رَفِيقاً وَ لَا تَحُكَّنَّ بِالْأَظْفَارِ وَ لَكِنْ بِأَطْرَافِ الْأَصَابِعِ [5]
منها: وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْرِمِ يَكُونُ بِهِ الْجَرَبُ فَيُؤْذِيهِ قَالَ يَحُكُّهُ فَإِنْ سَالَ الدَّمُ فَلَا بَأْسَ[6]
هر چهار حدیث مشکل سندی ندارند.
موید این احادیث ح3 باب 62 می باشد
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مُثَنًّى عَنِ الْحَسَنِ الصَّيْقَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْمُحْرِمِ يَحْتَجِمُ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ يَخَافَ التَّلَفَ وَ لَا يَسْتَطِيعَ الصَّلَاةَ وَ قَالَ إِذَا آذَاهُ الدَّمُ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ يَحْتَجِمُ وَ لَا يَحْلِقُ الشَّعْر[7]
این حدیث موید است اگر مراد از مثنی، مثنی عبد السلام باشد که از حسن بن صیقل روایت دارد، از ناحیه مثنی مشکلی نیست فقط مشکله این سند از ناحیه حسن بن صیقل یا حسن بن زیاد صیقل می باشد این فرد علی التقدیرین توثیق نشده است.
طائفه دوم: روایاتی که ظهور در جواز دارد.
منها: وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا بَأْسَ أَنْ يَحْتَجِمَ الْمُحْرِمُ مَا لَمْ يَحْلِقْ أَوْ يَقْطَعِ الشَّعْر[8] صحیحة
منها: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي الْعِلَلِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ الْمُحْرِمُ يَسْتَاكُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَإِنْ أَدْمَى يَسْتَاكُ قَالَ نَعَمْ هُوَ مِنَ السُّنَّة وسائل الشيعة[9]
این حدیث به دو طریق آمده است یکی بطریق علل در باب 74 و دیگری در باب 92 از تروک احرام آمده است هر دو طریقش صحیح می باشد.
موید این روایت، روایات ذیل می باشد
منها: وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُوسَى عَنْ مِهْرَانَ بْنِ أَبِي نَصْرٍ وَ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَمَّارٍ جَمِيعاً عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ سَأَلْنَاهُ فَقَالَ فِي حَلْقِ الْقَفَا لِلْمُحْرِمِ وَ إِنْ كَانَ أَحَدُكُمْ يَحْتَاجُ إِلَى الْحِجَامَةِ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ إِلَّا فَيَلْزَمُ مَا جَرَى عَلَيْهِ الْمُوسَى إِذَا حَلَقَ[10]
منها: وَ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُقَاتِلِ بْنِ مُقَاتِلٍ قَالَ رَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ- فِي وَقْتِ الزَّوَالِ عَلَى ظَهْرِ الطَّرِيقِ يَحْتَجِمُ وَ هُوَ مُحْرِمٌ[11]
گفتیم این حدیث موید است زیرا این حدیث ضعف سندی دارد بخاطر مقاتل بن مقاتل که دو اشکال دارد یکی اینکه وی واقفی بوده است که لاباس به و اشکال دوم این است که این فرد توثیق نشده است و هو العمده.
منها: وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ نُعَيْمِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع يُحَدِّثُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص احْتَجَمَ وَ هُوَ صَائِمٌ مُحْرِمٌ [12]
گفتیم این روایت موید است لمکان جعفر بن نعیم شاذان که توثیق نشده است.
منها:عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْرِمِ هَلْ يَصْلُحُ لَهُ أَنْ يَحْتَجِمَ قَالَ نَعَمْ وَ لَكِنْ لَا يَحْلِقُ مَكَانَ الْمَحَاجِمِ وَ لَا يَجُزُّه
این روایت هم موید است لمکان عبد الله بن حسن که مورد تامل است.
خلاصه اینکه دو روایت صحیحه داریم یکی ح5 باب 62 و ح1 از باب 92 یا ح4 از باب 71
در نتیجه می توان گفت تعارض بین صحیحه حلبی و صحیحه حریز می باشد.
بر این اساس کثیری از فقهاء لو لم نقل کلها در جمع این دو طائفه دو نظریه را بیان کرده اند.
وجه اول: صحیحه حلبی بر کراهت حمل می شود یعنی اخراج دم حرمت ندارد و الی ذلک اشار النراقی فی المستند
إخراج الدم بفصد أو حجامة أو سواك و حكّ و غيرها. فإنّه مكروه وفاقا للخلاف و المبسوط و ابن حمزة و الشرائع، و نسب في الدروس إلى الصدوق، و في المدارك إلى جمع من الأصحاب، و هو مختار المدارك و الذخيرة و المفاتيح و شرحه... خلافا للمفيد و السيّد و النهاية و الديلمي و القاضي و الحلبي و الحلّي، و نسب إلى ظاهر الإسكافي و إلى ظاهر الصدوق أيضا، فحرّموه[13]
موید این حمل ح4 باب 62 می باشد.
منها: وَ عَنْهُ عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُحْرِمِ يَحْتَجِمُ قَالَ لَا أُحِبُّه[14]
شاهد بون این روایت بنابر احد الاحتمالات الثلاثه در لا احب می باشد در این کلمه در روایات سه احتمال داده شده است.
1.دلالت بر حرمت دارد کما فی الحدائق حیث قال: ان لفظ: «لا أحبه» و ان كان في العرف كما ذكره إلا انه في الاخبار قد استعمل بمعنى التحريم كثيرا، و قد حققنا سابقا ان هذا من جملة الألفاظ المتشابهة في الاخبار التي لا يجوز حملها على أحد المعنيين إلا بالقرينة.[15]
2.دلالت بر کراهت دارد کما فی المدارک.
3.فقط بر نفی حرمت دلالت دارد کما فی الجواهر حیث قال: بل قيل: لا ظهور في قوله: «لا أحبه» في الكراهة نحو «لا ينبغي»[16]
اگر گفتیم لا احب ظهور در کراهت دارد این حدیث شاهد بر جمع خواهد بود ولی مشکل اینجاست که این حدیث ضعف سندی دارد لمکان محسن بن احمد که موسی بن قاسم از او نقل روایت می کند، وی توثیق نشده است اگر چه مرحوم نراقی از این روایت تعبیر به موثقه کرده است.
خلاصه اینکه اثبات کراهت دو طریق دارد:
طریق اول: ادله جواز نص است و ادله حرمت ظاهر است و نص قرینه بر تصرف در ظاهر می باشد.
طریق دوم: ادله حرمت چون جمله خبریه می باشند دلالت بر حرمت ندارند.
وجه دوم(برای جمع بین روایات): روایات جواز حمل بر صورت حاجت می شود کما عن الوسائل و الحدائق و سیاتی توضیحه.
