درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
92/12/14
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:
محرمات احرام/ محرم پانزدهم/ تدهین
سه روایت در خصوص روغن بنفشه وجود دارد که دلالت دارند که این گیاه دارای روغن می باشد لکن گفته شده است که این گیاه روغن ندارد.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنْ دُهْنِ الْحِنَّاءِ وَ الْبَنَفْسَجِ- أَ نَدَّهِنُ بِهِ إِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُحْرِمَ فَقَالَ نَعَمْ.[1]
این حدیث به دو طریق نقل شده است یکی طریق مرحوم شیخ که ضعیف است زیرا در طریق ایشان به محمد الحلبی، مفضل بن صالح واقع شده است و این فرد ضعیف می باشد و یکی هم به طریق مرحوم صدوق که طریق ایشان به محمد الحلبی صحیح می باشد.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَحْمَسِيِّ قَالَ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع سَعِيدُ بْنُ يَسَارٍ عَنِ الْمُحْرِمِ- تَكُونُ بِهِ الْقَرْحَةُ أَوِ الْبَثْرَةُ أَوِ الدُّمَّلُ- فَقَالَ اجْعَلْ عَلَيْهِ الْبَنَفْسَجَ - وَ أَشْبَاهَهُ مِمَّا لَيْسَ فِيهِ الرِّيحُ الطَّيِّبَةُ.[2]
این حدیث موید می باشد زیرا هم ضعف سندی دارد لمکان ابی الحسن الاحمسی و هم ضعف دلالی دارد بخاطر اینکه روایت در مقام بیان خواص این گیاه است نه اینکه روغن دارد یا نه.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ فِي مُحْرِمٍ كَانَتْ بِهِ قَرْحَةٌ فَدَاوَاهَا بِدُهْنِ بَنَفْسَجٍ- قَالَ إِنْ كَانَ فَعَلَهُ بِجَهَالَةٍ فَعَلَيْهِ طَعَامُ مِسْكِينٍ- وَ إِنْ كَانَ تَعَمَّدَ فَعَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ يُهَرِيقُهُ.[3]
این حدیث، حدیث مسلمی نیست اگر امام فرموده باشد منافات با علم روز ندارد زیرا در اضافه ادنی مناسبت کفایت می کند مثلا همین مقدار که این گیاه را با کنجد مخلوط کنند و روغن کنجد را بگیرند می توان گفت این روغن بنفشه می باشد.
مطلب دوم:
مطلب دوم در باب استعمال دهن ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله:« و لا بأس بالتدهين مع الاضطرار»[4]
بحث در این است که استعمال دهن در مقام معالجه چه حکمی دارد؟
مرحوم نراقی فرموده است اجماعی است که استعمال دهن در این صورت جایز است.
و أمّا الرابع: فهو أيضا موضع وفاق، و في المدارك و غيره: الإجماع عليه، و الأخبار به مستفيضة من الصحاح و غيرها[5]
این فرع دو فرض دارد:
فرض اول: عدم استعمال موجب حرج و ضرر باشد و بدل هم نداشته باشد
در این صورت شکی نیست که استعمال دهن جایز است.
دلیل:
ادله عامه مانند نفی حرج و لا ضرر ولو در اخص فروض که روغنی باشد که بعد از احرام باشد و در آن زعفران وجود داشته باشد.
اطلاق روایات باب 31
منها: وبإسناده عن موسى بن القاسم، عن عبد الرحمن، عن العلاء، عن محمد بن مسلم، عن أحدهما ( عليهما السلام ) قال : سألته عن محرم تشققت يداه ؟ قال : فقال : يدهنهما بزيت أو سمن أو إهالة.[6]
فرض دوم: معالجه ضرورتی ندارد کما اینکه استعمال دهن هم بدل دارد.
طبعا در این فرض ادله عامه شامل این فرض نمی شود زیرا اینجا حرج نیست و ضرر ندارد لکن لایبعد که جایز باشد لاطلاق الروایات و به نظر ما اختصاص به صورت اضطرر ندارد خلافا لسیدنا الاستاذ.
فرع:
آیا از همه ادهان در مقام معالجه می شود استفاده کرد حتی اگر در آن طیب وجود داشته باشد یا فقط از روغنی می توان استفاده کرد که در آن طیب وجود نداشته باشد؟
آنچه در روایات ذکر شده است خصوص فرض دوم می باشد لذا احتیاط در این است که فقط از روغنی استفاده کند که طیب در آن وجود نداشته باشد.
سه روایت در خصوص روغن بنفشه وجود دارد که دلالت دارند که این گیاه دارای روغن می باشد لکن گفته شده است که این گیاه روغن ندارد.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنْ دُهْنِ الْحِنَّاءِ وَ الْبَنَفْسَجِ- أَ نَدَّهِنُ بِهِ إِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُحْرِمَ فَقَالَ نَعَمْ.[1]
این حدیث به دو طریق نقل شده است یکی طریق مرحوم شیخ که ضعیف است زیرا در طریق ایشان به محمد الحلبی، مفضل بن صالح واقع شده است و این فرد ضعیف می باشد و یکی هم به طریق مرحوم صدوق که طریق ایشان به محمد الحلبی صحیح می باشد.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَحْمَسِيِّ قَالَ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع سَعِيدُ بْنُ يَسَارٍ عَنِ الْمُحْرِمِ- تَكُونُ بِهِ الْقَرْحَةُ أَوِ الْبَثْرَةُ أَوِ الدُّمَّلُ- فَقَالَ اجْعَلْ عَلَيْهِ الْبَنَفْسَجَ - وَ أَشْبَاهَهُ مِمَّا لَيْسَ فِيهِ الرِّيحُ الطَّيِّبَةُ.[2]
این حدیث موید می باشد زیرا هم ضعف سندی دارد لمکان ابی الحسن الاحمسی و هم ضعف دلالی دارد بخاطر اینکه روایت در مقام بیان خواص این گیاه است نه اینکه روغن دارد یا نه.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ فِي مُحْرِمٍ كَانَتْ بِهِ قَرْحَةٌ فَدَاوَاهَا بِدُهْنِ بَنَفْسَجٍ- قَالَ إِنْ كَانَ فَعَلَهُ بِجَهَالَةٍ فَعَلَيْهِ طَعَامُ مِسْكِينٍ- وَ إِنْ كَانَ تَعَمَّدَ فَعَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ يُهَرِيقُهُ.[3]
این حدیث، حدیث مسلمی نیست اگر امام فرموده باشد منافات با علم روز ندارد زیرا در اضافه ادنی مناسبت کفایت می کند مثلا همین مقدار که این گیاه را با کنجد مخلوط کنند و روغن کنجد را بگیرند می توان گفت این روغن بنفشه می باشد.
مطلب دوم:
مطلب دوم در باب استعمال دهن ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله:« و لا بأس بالتدهين مع الاضطرار»[4]
بحث در این است که استعمال دهن در مقام معالجه چه حکمی دارد؟
مرحوم نراقی فرموده است اجماعی است که استعمال دهن در این صورت جایز است.
و أمّا الرابع: فهو أيضا موضع وفاق، و في المدارك و غيره: الإجماع عليه، و الأخبار به مستفيضة من الصحاح و غيرها[5]
این فرع دو فرض دارد:
فرض اول: عدم استعمال موجب حرج و ضرر باشد و بدل هم نداشته باشد
در این صورت شکی نیست که استعمال دهن جایز است.
دلیل:
ادله عامه مانند نفی حرج و لا ضرر ولو در اخص فروض که روغنی باشد که بعد از احرام باشد و در آن زعفران وجود داشته باشد.
اطلاق روایات باب 31
منها: وبإسناده عن موسى بن القاسم، عن عبد الرحمن، عن العلاء، عن محمد بن مسلم، عن أحدهما ( عليهما السلام ) قال : سألته عن محرم تشققت يداه ؟ قال : فقال : يدهنهما بزيت أو سمن أو إهالة.[6]
فرض دوم: معالجه ضرورتی ندارد کما اینکه استعمال دهن هم بدل دارد.
طبعا در این فرض ادله عامه شامل این فرض نمی شود زیرا اینجا حرج نیست و ضرر ندارد لکن لایبعد که جایز باشد لاطلاق الروایات و به نظر ما اختصاص به صورت اضطرر ندارد خلافا لسیدنا الاستاذ.
فرع:
آیا از همه ادهان در مقام معالجه می شود استفاده کرد حتی اگر در آن طیب وجود داشته باشد یا فقط از روغنی می توان استفاده کرد که در آن طیب وجود نداشته باشد؟
آنچه در روایات ذکر شده است خصوص فرض دوم می باشد لذا احتیاط در این است که فقط از روغنی استفاده کند که طیب در آن وجود نداشته باشد.
