درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
92/11/26
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: محرمات احرام/قتل هوام جسد/ قتل پشه
گفتیم در قتل پشه چهار نظریه می باشد
ادله نظریه اول-حرمت قتل- تمسک به سه روایت
منها: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ يَحُكُّ الْمُحْرِمُ رَأْسَهُ أَوْ يَغْتَسِلُ بِالْمَاءِ قَالَ يَحُكُّ رَأْسَهُ مَا لَمْ يَتَعَمَّدْ قَتْلَ دَابَّةٍ الْحَدِيث[1]
منها: وبإسناده عن موسى بن القاسم، عن إبراهيم، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) ـ في حديث ـ قال ثم اتق قتل الدواب كلها إلا الأفعى و العقرب والفأرة.... [2]
منها: و بإسناده عن موسى بن القاسم، عن إبراهيم النخعي، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبدالله (عليه السلام) قال: اتق قتل الدواب كلها.... [3]
قلنا از این روایت تعبیر به صحیحه معاویة بن عمار شده است ولی این تعبیر ناتمام است بخاطر اینکه در این سند ابراهیم بن نخعی است که توثیق نشده است.
تقریب استدالال
اگر پشه را از دواب بدانیم این روایات از قتل دواب نهی کرده است.
دلیل نظریه دوم- عدم حرمت-
1-تمسک به روایات
منها: محمد بن إدريس في ( آخر السرائر ) نقلا من ( نوادر أحمد بن محمد بن أبي نصر البزنطي ) عن جميل قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن المحرم يقتل البقة والبراغيث إذا أذاه ؟ قال : نعم ورواه الكليني كما يأتي.[4]
منها: وعن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر، عن مثنى بن عبد السلام، عن زرراة، عن أحدهما ( عليهما السلام ) قال : سألته عن المحرم يقتل البقة والبرغوث إذا رآه؟ قال : نعم.ورواه ابن إدريس في ( آخر السرائر ) كما مر.[5]
2-تمسک به اصالة الجواز
و فیه:
از ما ذکرنا جواب این دو دلیل روشن شد اما تمسک به این دو روایت، قبلا گفتیم هر دو روایت ضعف سندی دارد، ح7 بملاحظه مجهول بودن طریق سرائر به نوادر بزنطی و ح 3 بملاحظه وجود سهل بن زیاد و غیره در سند این روایت، کما اینکه این حدیث ضعف دلالی هم دارد بخاطر اختلاف در الفاظش.
جواب از اصل هم واضح است زیرا با وجود روایات مانند صحیحه معاویة بن عمار نوبت به تمسک به اصل نمی رسد.
دلیل نظریه سوم- تفصیل بین قتل در حرم و غیر حرم-: تمسک به روایات
منها:محمد بن الحسن بإسناده عن الحسين بن سعيد، عن فضالة بن أيوب، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : لا بأس بقتل النمل والبق في الحرم . [6]
منها: وعنه، عن فضالة، عن معاوية، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال: لا بأس بقتل النمل والبق في الحرم، ولابأس بقتل القملة في الحرم[7].
منها: محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن ابن فضال، عن بعض أصحابنا، عن زرارة، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : لا بأس بقتل البرغوث والقملة والبقة في الحرم[8].
و فیه:
این روایات در مقام بیان احکام و آداب حرم می باشد و مکان جواز را بیان می کند و با احکام محرم کاری دارد در حالیکه موضوع بحث ما محرم می باشد کما اینکه در این روایات آمده است که قتل قمل هم اشکال ندارد درحالیکه ثابت شد که تقل قمل حرام است لذا این قرینه بر این است که که حضرت در مقام بیان احکام محرم نیستند.
ضمن اینکه بعضی از این روایات ضعف سندی هم دارند.
دلیل نظریه چهارم:
منها: محمد بن إدريس في ( آخر السرائر ) نقلا من ( نوادر أحمد بن محمد بن أبي نصر البزنطي ) عن جميل قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن المحرم يقتل البقة والبراغيث إذا أذاه ؟ قال : نعم ورواه الكليني كما يأتي.[9]
منها: وعن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر، عن مثنى بن عبد السلام، عن زرراة، عن أحدهما ( عليهما السلام ) قال : سألته عن المحرم يقتل البقة والبرغوث إذا رآه؟ قال : نعم.ورواه ابن إدريس في ( آخر السرائر ) كما مر.[10]
قبلا گفتیم اگر تحمل اذیت، حرجی باشد نیازی به استدلال به روایات نمی باشد و اگر حرجی نباشد این دو روایت مدعی را ثابت نمی کند.
ظاهرا والله العالم ما افاد سیدنا الاستاذ تبعا للاکثر باینکه قتل پشه بر محرم مطلقا حرام است چه در حرم باشد و چه در غیر حرم باشد، صحیح می باشد.
حکم القاء و اسقاط پشه از بدن محرم
فیه قولان:
قول اول: حرمت کما یظهر من جماعة منهم سیدنا لاستاذ بقوله:«و لا يجوز إلقاؤها من الجسد»[11]بنابر اینکه ضمیر القائها به هوام جسد بر می گردد و پشه هم از هوام جسد می باشد.
دلیل:
محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن ابن أبي نجران، عن عبدالله بن سنان قال : قلت لأبي عبدالله ( عليه السلام ) : أرأيت إن وجدت عليّ قراد أو حملة أطرحهما ؟ قال : نعم وصغار لهما، إنهما رقيا في غير مرقاهما.ورواه الصدوق بإسناده عن عبدالله بن سنان، إلا أنه قال : أطرحهما عني وأنا محرم...[12]
در این روایت سه بحث باید صورت بگیرد:
1-القاء قراد و حملة برای محرم از بدنش حرام است یا نه؟
2-القاء حملة و قراد از شتر شخص محرم جایز است یا نه؟
3-از این روایت استفاده حرمت اسقاط پشه از بدن محرم می شود یا نه؟
فعلا بحث در جهت سوم است.
کیفیت استدلال به این حدیث:
صاحب ریاض می فرمایند:
و ربما يستفاد منه المنع عن إلقاء كل ما يرقىٰ في الجسد من نحو البرغوث[13]
استدلال به این حدیث متوقف است بر فقه الحدیث
مراد از حمله و قراد
بعضی گفته اند قراد حشره ای است که در بدن گوسفند خصوصا میش یافت می شود و حمله حشره ای است که در بدن شتر یافت می شود علی ای حال بعضی بین این دو قائل به فرق شده اند.
مراد از مرقاهما
آیا مراد از مرقا محل تعیش و مرتع می باشد یا مراد خوابگاه و محل زندگی این حشرات می باشد اگر مراد مرتع باشد ممکن است تمسک به عموم علت کنیم و بگوییم القاء پشه جایز نیست زیرا حمله خصوصیت ندارد و پشه هم از بدن انسان تعیش می کند اما اگر مراد خوابگاه باشد دیگر شامل پشه نخواهد شد زیرا محل آرامش پشه در بدن انسان نیست تا بتوان به عموم علت تمسک کرد.
گفتیم در قتل پشه چهار نظریه می باشد
ادله نظریه اول-حرمت قتل- تمسک به سه روایت
منها: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع هَلْ يَحُكُّ الْمُحْرِمُ رَأْسَهُ أَوْ يَغْتَسِلُ بِالْمَاءِ قَالَ يَحُكُّ رَأْسَهُ مَا لَمْ يَتَعَمَّدْ قَتْلَ دَابَّةٍ الْحَدِيث[1]
منها: وبإسناده عن موسى بن القاسم، عن إبراهيم، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) ـ في حديث ـ قال ثم اتق قتل الدواب كلها إلا الأفعى و العقرب والفأرة.... [2]
منها: و بإسناده عن موسى بن القاسم، عن إبراهيم النخعي، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبدالله (عليه السلام) قال: اتق قتل الدواب كلها.... [3]
قلنا از این روایت تعبیر به صحیحه معاویة بن عمار شده است ولی این تعبیر ناتمام است بخاطر اینکه در این سند ابراهیم بن نخعی است که توثیق نشده است.
تقریب استدالال
اگر پشه را از دواب بدانیم این روایات از قتل دواب نهی کرده است.
دلیل نظریه دوم- عدم حرمت-
1-تمسک به روایات
منها: محمد بن إدريس في ( آخر السرائر ) نقلا من ( نوادر أحمد بن محمد بن أبي نصر البزنطي ) عن جميل قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن المحرم يقتل البقة والبراغيث إذا أذاه ؟ قال : نعم ورواه الكليني كما يأتي.[4]
منها: وعن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر، عن مثنى بن عبد السلام، عن زرراة، عن أحدهما ( عليهما السلام ) قال : سألته عن المحرم يقتل البقة والبرغوث إذا رآه؟ قال : نعم.ورواه ابن إدريس في ( آخر السرائر ) كما مر.[5]
2-تمسک به اصالة الجواز
و فیه:
از ما ذکرنا جواب این دو دلیل روشن شد اما تمسک به این دو روایت، قبلا گفتیم هر دو روایت ضعف سندی دارد، ح7 بملاحظه مجهول بودن طریق سرائر به نوادر بزنطی و ح 3 بملاحظه وجود سهل بن زیاد و غیره در سند این روایت، کما اینکه این حدیث ضعف دلالی هم دارد بخاطر اختلاف در الفاظش.
جواب از اصل هم واضح است زیرا با وجود روایات مانند صحیحه معاویة بن عمار نوبت به تمسک به اصل نمی رسد.
دلیل نظریه سوم- تفصیل بین قتل در حرم و غیر حرم-: تمسک به روایات
منها:محمد بن الحسن بإسناده عن الحسين بن سعيد، عن فضالة بن أيوب، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : لا بأس بقتل النمل والبق في الحرم . [6]
منها: وعنه، عن فضالة، عن معاوية، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال: لا بأس بقتل النمل والبق في الحرم، ولابأس بقتل القملة في الحرم[7].
منها: محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن ابن فضال، عن بعض أصحابنا، عن زرارة، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : لا بأس بقتل البرغوث والقملة والبقة في الحرم[8].
و فیه:
این روایات در مقام بیان احکام و آداب حرم می باشد و مکان جواز را بیان می کند و با احکام محرم کاری دارد در حالیکه موضوع بحث ما محرم می باشد کما اینکه در این روایات آمده است که قتل قمل هم اشکال ندارد درحالیکه ثابت شد که تقل قمل حرام است لذا این قرینه بر این است که که حضرت در مقام بیان احکام محرم نیستند.
ضمن اینکه بعضی از این روایات ضعف سندی هم دارند.
دلیل نظریه چهارم:
منها: محمد بن إدريس في ( آخر السرائر ) نقلا من ( نوادر أحمد بن محمد بن أبي نصر البزنطي ) عن جميل قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن المحرم يقتل البقة والبراغيث إذا أذاه ؟ قال : نعم ورواه الكليني كما يأتي.[9]
منها: وعن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر، عن مثنى بن عبد السلام، عن زرراة، عن أحدهما ( عليهما السلام ) قال : سألته عن المحرم يقتل البقة والبرغوث إذا رآه؟ قال : نعم.ورواه ابن إدريس في ( آخر السرائر ) كما مر.[10]
قبلا گفتیم اگر تحمل اذیت، حرجی باشد نیازی به استدلال به روایات نمی باشد و اگر حرجی نباشد این دو روایت مدعی را ثابت نمی کند.
ظاهرا والله العالم ما افاد سیدنا الاستاذ تبعا للاکثر باینکه قتل پشه بر محرم مطلقا حرام است چه در حرم باشد و چه در غیر حرم باشد، صحیح می باشد.
حکم القاء و اسقاط پشه از بدن محرم
فیه قولان:
قول اول: حرمت کما یظهر من جماعة منهم سیدنا لاستاذ بقوله:«و لا يجوز إلقاؤها من الجسد»[11]بنابر اینکه ضمیر القائها به هوام جسد بر می گردد و پشه هم از هوام جسد می باشد.
دلیل:
محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن ابن أبي نجران، عن عبدالله بن سنان قال : قلت لأبي عبدالله ( عليه السلام ) : أرأيت إن وجدت عليّ قراد أو حملة أطرحهما ؟ قال : نعم وصغار لهما، إنهما رقيا في غير مرقاهما.ورواه الصدوق بإسناده عن عبدالله بن سنان، إلا أنه قال : أطرحهما عني وأنا محرم...[12]
در این روایت سه بحث باید صورت بگیرد:
1-القاء قراد و حملة برای محرم از بدنش حرام است یا نه؟
2-القاء حملة و قراد از شتر شخص محرم جایز است یا نه؟
3-از این روایت استفاده حرمت اسقاط پشه از بدن محرم می شود یا نه؟
فعلا بحث در جهت سوم است.
کیفیت استدلال به این حدیث:
صاحب ریاض می فرمایند:
و ربما يستفاد منه المنع عن إلقاء كل ما يرقىٰ في الجسد من نحو البرغوث[13]
استدلال به این حدیث متوقف است بر فقه الحدیث
مراد از حمله و قراد
بعضی گفته اند قراد حشره ای است که در بدن گوسفند خصوصا میش یافت می شود و حمله حشره ای است که در بدن شتر یافت می شود علی ای حال بعضی بین این دو قائل به فرق شده اند.
مراد از مرقاهما
آیا مراد از مرقا محل تعیش و مرتع می باشد یا مراد خوابگاه و محل زندگی این حشرات می باشد اگر مراد مرتع باشد ممکن است تمسک به عموم علت کنیم و بگوییم القاء پشه جایز نیست زیرا حمله خصوصیت ندارد و پشه هم از بدن انسان تعیش می کند اما اگر مراد خوابگاه باشد دیگر شامل پشه نخواهد شد زیرا محل آرامش پشه در بدن انسان نیست تا بتوان به عموم علت تمسک کرد.
