درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
92/10/22
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: محرمات
احرام/ جدال/ معنای
جدال در حج
بحث در اثبات نظریه سوم و رد نظریه اولی و ثانیه بود.
دلیل بر این مطلب جملة من الروایات بود.
منها: و عن أبي علي الإشعري ، عن محمد بن عبد الجبار ، عن صفوان ، عن عبدالله بن مسكان ، عن أبي بصير ـ يعني ليث بن البختري ـ قال : سألته عن المحرم يريد أن يعمل العمل فيقول له صاحبه : والله لا تعمله ، فيقول : والله لأعملنه ، فيخالفه مرارا ، يلزمه ما يلزم الجدال ؟ قال : لا ، إنما أراد بهذا إكرام أخيه إنما كان ذلك ما كان فيه معصية...[1]
این روایت اگر چه مضمره می باشد ولی مضمِر آن ابو بصیر می باشد که از اجلاء است و از غیر امام علیه السلام سوال نمی کند.
در این حدیث دو مطلب نفیی و یک مطلب اثباتی وجود دارد اما نفیی: اولا در این روایت از مخاصمه کلامی بمیان نیامده است و مشاجره ای در کار نیست و ثانیا در این حدیث کلمه لاوالله و بلی والله نیامده است. و اما مطلب اثبات این است که در روایت فرموده است شخصی که چند بار قسم خورده است قصد اکرام صاحب خودش را داشته است و می خواسته کار او را انجام بدهد.
با توجه به این مطالب تارة استدلال به این حدیث برای اثبات نظریه دوم شده است و اخری به این حدیث استدلال برای نظریه سوم شده است.
تقریب استدلال به این حدیث
برای اینکه بگوییم کاری که در این روایت نقل شده است جدال نبوده است سه طریق وجود دارد:
1- جدال به معنای مخاصمه می باشد و در اینجا مخاصمه صورت نگرفته است و اگر مانند مرحوم خونساری مخاصمه را جزء جدال هم بگیریم باز هم جدال محقق نشده است زیرا یک جزء جدال وجود ندارد.
2- جدال نیست زیرا در این مورد لا و الله و بلی و الله نیامده است.
3-آنچه حرام است فعل مرجوح می باشد اما اکرام حرام نیست و در این روایت فعل مرجوحی صورت نگرفته است.
حال با توجه به اینکه امام برای نفی جدال نفرموده است مخاصمه ای صورت نگرفته است بلکه فرموده است امر مرجوحی صورت نگرفته است و قصد اکرام بوده است فهمیده می شود که مخاصمه نه تمام موضوع جدال است و نه جزء موضوع جدال می باشد و الا امام علیه السلام برای اینکه این کار جدال نیست می فرمودند: جدال نیست؛ چون مخاصمه ای صورت نگرفته است.
این مطلب به عنوان تایید خوب است زیرا باید ببینیم جدال در جائی است که یک طرف یا هر دو طرف عصبانی باشند یا جدال به صرف اختلاف هم محقق می شود اگر امر دوم باشد در اینجا جدال محقق شده است.
مطلب سوم
اختلافی بین فقهاء می باشد باینکه جدال شرعی صیغه خاصی دارد یا مطلق یمین می باشد؟
اگثر علماء می فرمایند آنچه بر محرم حرام است اتیان به دو کلمه لا و الله یا بلی و الله می باشد کما اشار الیه فی الریاض[2][3].
محقق اردبیلی می فرمایند:
والظاهر ان الجدال المذكور في هذا الباب ما (مالا خ) يتحقق الا بقول: لا والله وبلى والله لا بسائر الايمان، للاصل[4].
نظریه دوم این است که جدال حرام، بمطلق قسم محقق می شود.
این نظریه را جماعتی از محققین منهم علامه در ارشاد و جامع المدارک و الشهید و صاحب الریاض و الحدائق و المستند و سیدنا الاستاذ فرموده اند.
عبارت مستند:
أقول: لا يخفى أن المستفاد من تلك الأخبار بكلّيتها: أنّ الجدال هنا هو اليمين، فلا محيص عن القول به و رفض قول من جعل الجدال مطلق الخصومة على ما هو مقتضى اللغة و إن لم ينقل به قائل[5].
بحث در اثبات نظریه سوم و رد نظریه اولی و ثانیه بود.
دلیل بر این مطلب جملة من الروایات بود.
منها: و عن أبي علي الإشعري ، عن محمد بن عبد الجبار ، عن صفوان ، عن عبدالله بن مسكان ، عن أبي بصير ـ يعني ليث بن البختري ـ قال : سألته عن المحرم يريد أن يعمل العمل فيقول له صاحبه : والله لا تعمله ، فيقول : والله لأعملنه ، فيخالفه مرارا ، يلزمه ما يلزم الجدال ؟ قال : لا ، إنما أراد بهذا إكرام أخيه إنما كان ذلك ما كان فيه معصية...[1]
این روایت اگر چه مضمره می باشد ولی مضمِر آن ابو بصیر می باشد که از اجلاء است و از غیر امام علیه السلام سوال نمی کند.
در این حدیث دو مطلب نفیی و یک مطلب اثباتی وجود دارد اما نفیی: اولا در این روایت از مخاصمه کلامی بمیان نیامده است و مشاجره ای در کار نیست و ثانیا در این حدیث کلمه لاوالله و بلی والله نیامده است. و اما مطلب اثبات این است که در روایت فرموده است شخصی که چند بار قسم خورده است قصد اکرام صاحب خودش را داشته است و می خواسته کار او را انجام بدهد.
با توجه به این مطالب تارة استدلال به این حدیث برای اثبات نظریه دوم شده است و اخری به این حدیث استدلال برای نظریه سوم شده است.
تقریب استدلال به این حدیث
برای اینکه بگوییم کاری که در این روایت نقل شده است جدال نبوده است سه طریق وجود دارد:
1- جدال به معنای مخاصمه می باشد و در اینجا مخاصمه صورت نگرفته است و اگر مانند مرحوم خونساری مخاصمه را جزء جدال هم بگیریم باز هم جدال محقق نشده است زیرا یک جزء جدال وجود ندارد.
2- جدال نیست زیرا در این مورد لا و الله و بلی و الله نیامده است.
3-آنچه حرام است فعل مرجوح می باشد اما اکرام حرام نیست و در این روایت فعل مرجوحی صورت نگرفته است.
حال با توجه به اینکه امام برای نفی جدال نفرموده است مخاصمه ای صورت نگرفته است بلکه فرموده است امر مرجوحی صورت نگرفته است و قصد اکرام بوده است فهمیده می شود که مخاصمه نه تمام موضوع جدال است و نه جزء موضوع جدال می باشد و الا امام علیه السلام برای اینکه این کار جدال نیست می فرمودند: جدال نیست؛ چون مخاصمه ای صورت نگرفته است.
این مطلب به عنوان تایید خوب است زیرا باید ببینیم جدال در جائی است که یک طرف یا هر دو طرف عصبانی باشند یا جدال به صرف اختلاف هم محقق می شود اگر امر دوم باشد در اینجا جدال محقق شده است.
مطلب سوم
اختلافی بین فقهاء می باشد باینکه جدال شرعی صیغه خاصی دارد یا مطلق یمین می باشد؟
اگثر علماء می فرمایند آنچه بر محرم حرام است اتیان به دو کلمه لا و الله یا بلی و الله می باشد کما اشار الیه فی الریاض[2][3].
محقق اردبیلی می فرمایند:
والظاهر ان الجدال المذكور في هذا الباب ما (مالا خ) يتحقق الا بقول: لا والله وبلى والله لا بسائر الايمان، للاصل[4].
نظریه دوم این است که جدال حرام، بمطلق قسم محقق می شود.
این نظریه را جماعتی از محققین منهم علامه در ارشاد و جامع المدارک و الشهید و صاحب الریاض و الحدائق و المستند و سیدنا الاستاذ فرموده اند.
عبارت مستند:
أقول: لا يخفى أن المستفاد من تلك الأخبار بكلّيتها: أنّ الجدال هنا هو اليمين، فلا محيص عن القول به و رفض قول من جعل الجدال مطلق الخصومة على ما هو مقتضى اللغة و إن لم ينقل به قائل[5].
