درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
92/09/25
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: محرمات احرام/ فسوق/ معنای فسوق
نسبت به شق و قطع دو طائفه روایت داریم:
طائفه اولی: فقط کلمه شق آمده است کما فی الوسائل
طائفه دوم: فقط کلمه قطع آمده است کما فی المستدرک
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ: إِذَا احْتَاجَ الْمُحْرِمُ إِلَى الْخُفَّيْنِ فَلْيَلْبَسْهُمَا وَ لْيَقْطَعْهُمَا[1]
چند روایت دیگر نیز در جعفریات آمده است.
فعلیه ما ذکرنا بالامس باینکه در روایات فقط شق آمده است صحیح نیست بلکه لفظ قطع هم آمده است.
العاشر- الفسوق، و لا يختص بالكذب، بل يشمل السباب و المفاخرة أيضا، و ليس في الفسوق كفارة، بل يجب التوبة عنه، و يستحب الكفارة بشي‌ء، و الأحسن ذبح بقرة.[2]
دهم از محرمات احرام: فسوق
فسوق دو بُعد دارد:
1- فسوق حرام است چه در حال احرام باشد و چه در غیر حال احرام باشد و این مطلب اتفاقی است.
2- فسوق در حال احرام
محل بحث فقهاء حرمت فسوق من حیث الاحرام می باشد.
و فیه مطالب:
مطلب الاول: حرمت فسوق
دلیل:
اولا: اتفاق امامیه کما فی الحدائق: و قد اجمع العلماء كافة على تحريمه في الحج و غيره[3]
ثانیا: آیه 197 سوره بقرة
الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فيهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى وَ اتَّقُونِ يا أُولِي الْأَلْبابِ
این جملات اگر چه در قرآن شریف بصورت اخبار و نفی آمده است لکن به اتفاق فقهاء و مفسرین مقصود از این نفی، نهی می باشد.
ثالثا: جملة من الروایات
منها: وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ- قَالَ إِتْمَامُهُمَا أَنْ لَا رَفَثَ وَ لَا فُسُوقَ وَ لَا جِدَالَ فِي الْحَج[4]
در این حدیث امام فرموده است فسوق از محرمات در حال احرام است.
مطلب دوم: معنای فسوق
حدود ده[5] معنا گفته شده است:
1- مراد هر فعل حرامی است کما عن ابن عباس و قتاده که مراد خروج از طاعت می باشد.
2- مراد فقط کذب می باشد کما نسب الی المشهور منهم محقق فی الشرایع و صدوق و شیخ و صاحب نافع و مفید و ابن ادریس.
3- مراد فحش و سبّ می باشد کما حکی عن المجاهد.
4- مراد اعم کذب و سبّ و مفاخره می باشد کما عن الجواهر و سیدنا الاستاذ.
5- مراد فقط کذب علی الله می باشد نه مطلق کذب کما عن ابن زهره و جماعة اخری.
6- مراد کذب علی الله و علی الرسول و علی الائمة علیهم السلام می باشد کما عن ابن براج.
7- مراد فقط محرمات در حال احرام می باشد کما حکی عن الشیخ فی التبیان و الراوندی فی الفقه الراوندی.
8- مراد کذب و سب است کما حکی عن الشهید فی الدروس و العلامة.
9- مراد مفاخره و مباهات کردن است.
کلام صاحب حدائق:
و قد اختلف الأصحاب في تفسير الفسوق، فقال الشيخ: الفسوق هو الكذب. و كذا قال الشيخ علي بن بابويه، و ابنه في المقنع.
و قال ابن الجنيد: انه الكذب و السباب. و كذا قال السيد المرتضى (رضي الله عنه). و قال ابن ابي عقيل: انه الكذب و اللفظ القبيح و قال ابن البراج: انه الكذب على الله (تعالى) و على رسوله (صلى الله عليه و آله) و على الأئمة (عليهم السلام).و المشهور الأول، و هو المعتمد[6]
اگر چه همه قائلین به این اقوال به روایات یا آیات قرآن تمسک کرده اند لکن بهتر است که روایات را جدا مطرح کنیم.
فسوق در روایات
روایات سه طائفه می باشد:
طائفه اولی:
روایاتی است که مفاد آنها این است که مراد از فسوق فقط کذب و سبّ می باشد.
منها: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ وَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى كُلِّهِمْ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا أَحْرَمْتَ فَعَلَيْكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ ذِكْرِ اللَّهِ وَ قِلَّةِ الْكَلَامِ إِلَّا بِخَيْرٍ فَإِنَّ تَمَامَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ أَنْ يَحْفَظَ الْمَرْءُ لِسَانَهُ إِلَّا مِنْ خَيْرٍ كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ- فَالرَّفَثُ الْجِمَاعُ وَ الْفُسُوقُ الْكَذِبُ وَ السِّبَابُ وَ الْجِدَالُ قَوْلُ الرَّجُلِ لَا وَ اللَّهِ وَ بَلَى وَ اللَّه[7]
طائفه دوم:
روایاتی که مفاد آنها این است که مراد از فسوق فقط کذب و مفاخره می باشد.
منها: وَ عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَخِي مُوسَى ع عَنِ الرَّفَثِ وَ الْفُسُوقِ وَ الْجِدَالِ مَا هُوَ وَ مَا عَلَى مَنْ فَعَلَهُ فَقَالَ الرَّفَثُ جِمَاعُ النِّسَاءِ وَ الْفُسُوقُ الْكَذِبُ وَ الْمُفَاخَرَةُ وَ الْجِدَالُ قَوْلُ الرَّجُلِ لَا وَ اللَّهِ وَ بَلَى وَ اللَّهِ الْحَدِيث[8]
طائفه سوم:
روایاتی که مفاد آنها این است که مراد از فسوق، فقط کذب است.
منها: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي مَعَانِي الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّفَثِ وَ الْفُسُوقِ وَ الْجِدَالِ قَالَ أَمَّا الرَّفَثُ فَالْجِمَاعُ وَ أَمَّا الْفُسُوقُ فَهُوَ الْكَذِبُ أَ لَا تَسْمَعُ لِقَوْلِهِ تَعَالَى يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ- وَ الْجِدَالُ هُوَ قَوْلُ الرَّجُلِ لَا وَ اللَّهِ وَ بَلَى وَ اللَّهِ وَ سِبَابُ الرَّجُلِ الرَّجُل[9]
نسبت به شق و قطع دو طائفه روایت داریم:
طائفه اولی: فقط کلمه شق آمده است کما فی الوسائل
طائفه دوم: فقط کلمه قطع آمده است کما فی المستدرک
وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ: إِذَا احْتَاجَ الْمُحْرِمُ إِلَى الْخُفَّيْنِ فَلْيَلْبَسْهُمَا وَ لْيَقْطَعْهُمَا[1]
چند روایت دیگر نیز در جعفریات آمده است.
فعلیه ما ذکرنا بالامس باینکه در روایات فقط شق آمده است صحیح نیست بلکه لفظ قطع هم آمده است.
العاشر- الفسوق، و لا يختص بالكذب، بل يشمل السباب و المفاخرة أيضا، و ليس في الفسوق كفارة، بل يجب التوبة عنه، و يستحب الكفارة بشي‌ء، و الأحسن ذبح بقرة.[2]
دهم از محرمات احرام: فسوق
فسوق دو بُعد دارد:
1- فسوق حرام است چه در حال احرام باشد و چه در غیر حال احرام باشد و این مطلب اتفاقی است.
2- فسوق در حال احرام
محل بحث فقهاء حرمت فسوق من حیث الاحرام می باشد.
و فیه مطالب:
مطلب الاول: حرمت فسوق
دلیل:
اولا: اتفاق امامیه کما فی الحدائق: و قد اجمع العلماء كافة على تحريمه في الحج و غيره[3]
ثانیا: آیه 197 سوره بقرة
الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فيهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى وَ اتَّقُونِ يا أُولِي الْأَلْبابِ
این جملات اگر چه در قرآن شریف بصورت اخبار و نفی آمده است لکن به اتفاق فقهاء و مفسرین مقصود از این نفی، نهی می باشد.
ثالثا: جملة من الروایات
منها: وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ- قَالَ إِتْمَامُهُمَا أَنْ لَا رَفَثَ وَ لَا فُسُوقَ وَ لَا جِدَالَ فِي الْحَج[4]
در این حدیث امام فرموده است فسوق از محرمات در حال احرام است.
مطلب دوم: معنای فسوق
حدود ده[5] معنا گفته شده است:
1- مراد هر فعل حرامی است کما عن ابن عباس و قتاده که مراد خروج از طاعت می باشد.
2- مراد فقط کذب می باشد کما نسب الی المشهور منهم محقق فی الشرایع و صدوق و شیخ و صاحب نافع و مفید و ابن ادریس.
3- مراد فحش و سبّ می باشد کما حکی عن المجاهد.
4- مراد اعم کذب و سبّ و مفاخره می باشد کما عن الجواهر و سیدنا الاستاذ.
5- مراد فقط کذب علی الله می باشد نه مطلق کذب کما عن ابن زهره و جماعة اخری.
6- مراد کذب علی الله و علی الرسول و علی الائمة علیهم السلام می باشد کما عن ابن براج.
7- مراد فقط محرمات در حال احرام می باشد کما حکی عن الشیخ فی التبیان و الراوندی فی الفقه الراوندی.
8- مراد کذب و سب است کما حکی عن الشهید فی الدروس و العلامة.
9- مراد مفاخره و مباهات کردن است.
کلام صاحب حدائق:
و قد اختلف الأصحاب في تفسير الفسوق، فقال الشيخ: الفسوق هو الكذب. و كذا قال الشيخ علي بن بابويه، و ابنه في المقنع.
و قال ابن الجنيد: انه الكذب و السباب. و كذا قال السيد المرتضى (رضي الله عنه). و قال ابن ابي عقيل: انه الكذب و اللفظ القبيح و قال ابن البراج: انه الكذب على الله (تعالى) و على رسوله (صلى الله عليه و آله) و على الأئمة (عليهم السلام).و المشهور الأول، و هو المعتمد[6]
اگر چه همه قائلین به این اقوال به روایات یا آیات قرآن تمسک کرده اند لکن بهتر است که روایات را جدا مطرح کنیم.
فسوق در روایات
روایات سه طائفه می باشد:
طائفه اولی:
روایاتی است که مفاد آنها این است که مراد از فسوق فقط کذب و سبّ می باشد.
منها: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ وَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى كُلِّهِمْ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا أَحْرَمْتَ فَعَلَيْكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ ذِكْرِ اللَّهِ وَ قِلَّةِ الْكَلَامِ إِلَّا بِخَيْرٍ فَإِنَّ تَمَامَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ أَنْ يَحْفَظَ الْمَرْءُ لِسَانَهُ إِلَّا مِنْ خَيْرٍ كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ- فَالرَّفَثُ الْجِمَاعُ وَ الْفُسُوقُ الْكَذِبُ وَ السِّبَابُ وَ الْجِدَالُ قَوْلُ الرَّجُلِ لَا وَ اللَّهِ وَ بَلَى وَ اللَّه[7]
طائفه دوم:
روایاتی که مفاد آنها این است که مراد از فسوق فقط کذب و مفاخره می باشد.
منها: وَ عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَخِي مُوسَى ع عَنِ الرَّفَثِ وَ الْفُسُوقِ وَ الْجِدَالِ مَا هُوَ وَ مَا عَلَى مَنْ فَعَلَهُ فَقَالَ الرَّفَثُ جِمَاعُ النِّسَاءِ وَ الْفُسُوقُ الْكَذِبُ وَ الْمُفَاخَرَةُ وَ الْجِدَالُ قَوْلُ الرَّجُلِ لَا وَ اللَّهِ وَ بَلَى وَ اللَّهِ الْحَدِيث[8]
طائفه سوم:
روایاتی که مفاد آنها این است که مراد از فسوق، فقط کذب است.
منها: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي مَعَانِي الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّفَثِ وَ الْفُسُوقِ وَ الْجِدَالِ قَالَ أَمَّا الرَّفَثُ فَالْجِمَاعُ وَ أَمَّا الْفُسُوقُ فَهُوَ الْكَذِبُ أَ لَا تَسْمَعُ لِقَوْلِهِ تَعَالَى يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ- وَ الْجِدَالُ هُوَ قَوْلُ الرَّجُلِ لَا وَ اللَّهِ وَ بَلَى وَ اللَّهِ وَ سِبَابُ الرَّجُلِ الرَّجُل[9]
