< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

92/06/30

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: محرمات احرام/ حرمت ریاحین
 در رابطه با ریاحین ذکرنا به اینکه سه نظریه وجود دارد:
 نظریه اولی:
  عده ای قائل به حرمت مطلقا هستند که مرحوم صاحب جواهر (ره) این نظریه را به تمام کسانی نسبت داده است که فواکه را استثناء نموده و یا تنها خلوق کعبه را استثناء نموده اند و کیفیت استدلال این است که از عدم استثناء ریاحین استفاده می شود که این افراد قائل به حرمت بوده اند.
 و یا لیت که ایشان به امثال مرحوم مفید که به طور صریح فرموده اند: «و لا يشم شيئا من الرياحين الطيبة و يمسك أنفه من الرائحة الطيبة و لا يمسكه من الرائحة الخبيثة.» [1] اشاره می کردند.
 کیف کان دلیل بر این نظریه چهار روایت است:
 وعن أبي علي الأشعري ، عن محمد بن عبد الجبار ، عن صفوان ، عن عبدالله بن سنان ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : لا تمس ريحانا و أنت محرم ، ولا شيئا فيه زعفران ، ولا تطعم طعاما فيه زعفران [2]
 وعنه ، عن أبيه ، عن حماد ، عن حريز ، عمن اخبره ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : لا يمس المحرم شيئا من الطيب ولا الريحان ولا يتلذذ به ولا بريح طيبة ، ( فمن ابتلي بذلك ) (1) فليتصدق بقدر ما صنع قدر سعته [3] .
 وعنه ، عن عبد الرحمن ، عن عبدالله بن سنان ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : سمعته يقول : لا تمس الريحان وأنت محرم ، ولا تمس شيئا فيه زعفران ، ولا تأكل طعاما فيه زعفران . . . الحديث. [4]
 وعنه ، عن عبد الرحمن ، عن حماد ، عن حريز ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : لا يمس المحرم شيئا من الطيب ولا الريحان ولا يتلذذ به ، فمن ابتلي بشيء من ذلك فليتصدق بقدر ما صنع بقدر شبعه ـ يعني من الطعام ـ. [5]
 نسبت به حدیث 3 -صحیحه عبد الله بن سنان- سندا نه مناقشه ای دارد و نه کسی مناقشه نموده است است.
 نسبت به حدیث 10 هم باید گفت هر چند به دلیل وجود عبد الرحمن مناقشه شده است و لکن این مناقشه نا تمام است چرا که عبد الرحمن هر چند مردد بین شصت و چند نفر است که عده ای مثل عبد الرحمن بن حجاج ، و یا ابن ابی نجران قطعا ثقه بوده اند و جماعتی مثل عبد الرحمن بن قصیر و عبد الرحمن الهاشمی نیز قطعا توثیق نشده اند؛ و لکن به ملاحظه راوی ( موسی بن قاسم) و مروی عنه ( عبد الله بن سنان) تنها کسی که می تواند از این دو روایت داشته باشد ابن ابی نجران است.
 حدیث 11 از سه جهت مناقشه دارد:
  1. از همان جهت مناقشه وارده در روایت ده که مشترک است و لکن جواب آن هم این است که عبد الرحمانی که از حماد نقل روایت دارد ابن ابی نجران است.
  2. نسبت به حماد که مشترک بین یکصد و اندی راوی است که از این میان عده کثیره ای توثیق نشده و عده زیادی هم توثیق شده اند؛ این مناقشه هم واضحه الضعف است چرا که عبد الرحمن بن ابی نجران یا از حماد بن عثمان نقل روایت دارد و یا حماد بن عیسی که هر دو ثقه هستند.
  3. مناقشه اساسی این است که این حدیث را هم کلینی و هم شیخ (ره) نقل فرموده اند و طریق شیخ به حریز مسند و بلا مناقشه است فلذا روایت به طریق شیخ بلا اشکال است و لکن مرحوم کلینی همین روایت را به صورت مرسله نقل شده است یعنی فرموده عن حریز عمن اخبره.
 با توجه به این اشکال ینبغی که روایت 3 و 10 را دلیل و روایت 6 و 11 را مؤید بدانیم.
 از حیث دلالت هم لا ینبغی التأمل در اینکه دال بر حرمت است.
 و مقتضای این روایات به اطلاقه این است که فرقی بین ریاحین نباشد، حال خواه زارعی آنرا کاشته باشد یا خود رو باشد و فارسی باشد و یا غیر فارسی.
 و یؤید ما ذکرنا را کل روایات طیب علی القول بالاعم که کبرائی را مشخص می کند مبنی بر اینکه کل طیب حرام است و کلمات لغویین صغرائی را تشریح می کند مبنی بر اینکه ریحان نبت له رائحه نتیجه این کبری و صغری هم حرمت ریاحین خواهد شد.
 انما قلنا یؤید لاجل اینکه ما در طیب قائل به حرمت مطلقه نشدیم.
 نظریه دوم:
 این نظریه را هم عده ای مثل شیخ طوسی در مبسوط می فرمایند مطلقا استفاده از ریاحین مانعی ندارد، کما اینکه مرحوم آیه الله خوئی هم همین نظریه را پذیرفته اند.
 دلیل بر این نظریه سه مطلب است.
  1. به مقتضای ادله متقدمه حرمت طیب مطلق نبوده بلکه نهایتا به هفت مورد اختصاص دارد و از طرفی هم ریحان طیب است بنابر این ادله ریحان هم تخصیص می خورد.
  2. روایت عمار بن موسی :
 وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُحْرِمِ يَأْكُلُ الْأُتْرُجَّ- قَالَ نَعَمْ قُلْتُ لَهُ لَهُ رَائِحَةٌ طَيِّبَةٌ- قَالَ الْأُتْرُجُّ طَعَامٌ لَيْسَ هُوَ مِنَ الطِّيبِ [6] .
  البته این روایت دارای ادات تعلیل نیست.


[1] المقنعة، شیخ مفید، ص432‌.
[2] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج، ص443، باب 18، ح 3، ط آل البیت.
[3] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج، ص443، باب 18، ح 6، ط آل البیت.
[4] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج، ص445، باب 18، ح 10، ط آل البیت.
[5] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج، ص445، باب 18، ح 11، ط آل البیت.
[6] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج، ص455، باب 26، ح 2، ط آل البیت.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo