موضوع: جماع قبل از وقوف بعرفات

 حکم دوم در فرض اول: وجوب اتمام حج مذکور در اماکن ثلاثه از ربذه در حج قران و افراد و مکه در حج تمتع و منی در حج تمتع که جامع بین همه جماع قبل از وقوف به عرفات می باشد.

 دلیل:

 اولا: اجماع کما هو الظاهر من المستند.

 «و أمّا وجوب إتمام الحجّ فلم أظفر على تصريح به في خبر، و لكن الظاهر انعقاد الإجماع عليه، فهو الحجّة فيه» [1]

 ثانیا: جملة من الروایات

 « وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ مُحْرِمٍ وَقَعَ عَلَى أَهْلِهِ فَقَالَ إِنْ كَانَ جَاهِلًا فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ جَاهِلًا فَإِنَّ عَلَيْهِ أَنْ يَسُوقَ بَدَنَةً وَ يُفَرَّقُ بَيْنَهُمَا حَتَّى يَقْضِيَا الْمَنَاسِكَ وَ يَرْجِعَا إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي أَصَابَا فِيهِ مَا أَصَابَا وَ عَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِل‌» [2]

 « مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِيسَ فِي آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ نَوَادِرِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ الْبَزَنْطِيِّ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ قُلْتُ لَهُ أَ رَأَيْتَ مَنِ ابْتُلِيَ بِالرَّفَثِ وَ الرَّفَثُ هُوَ الْجِمَاعُ مَا عَلَيْهِ قَالَ يَسُوقُ الْهَدْيَ وَ يُفَرَّقُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ أَهْلِهِ حَتَّى يَقْضِيَا الْمَنَاسِكَ وَ حَتَّى يَعُودَا إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي أَصَابَا فِيهِ مَا أَصَابَا فَقُلْتُ أَ رَأَيْتَ إِنْ أَرَادَا أَنْ يَرْجِعَا فِي غَيْرِ ذَلِكَ الطَّرِيقِ‌ قَالَ فَلْيَجْتَمِعَا إِذَا قَضَيَا الْمَنَاسِك‌ ‌» [3]

 تقریب استدلال به این دو روایت:

 قضی در عبارت« حَتَّى يَقْضِيَا الْمَنَاسِكَ» به معنای انجام مناسک می باشد این عبارت به دلالت التزامی دلالت دارد که اتمام این حج واجب است.

 « وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ مُحْرِمٍ غَشِيَ امْرَأَتَهُ وَ هِيَ مُحْرِمَةٌ قَالَ جَاهِلَيْنِ أَوْ عَالِمَيْنِ قُلْتُ أَجِبْنِي فِي الْوَجْهَيْنِ جَمِيعاً قَالَ إِنْ كَانَا جَاهِلَيْنِ اسْتَغْفَرَا رَبَّهُمَا وَ مَضَيَا عَلَى حَجِّهِمَا وَ لَيْسَ عَلَيْهِمَا شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ كَانَا عَالِمَيْنِ فُرِّقَ بَيْنَهُمَا مِنَ الْمَكَانِ الَّذِي أَحْدَثَا فِيهِ وَ عَلَيْهِمَا بَدَنَةٌ وَ عَلَيْهِمَا الْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ فَإِذَا بَلَغَا الْمَكَانَ الَّذِي أَحْدَثَا فِيهِ فُرِّقَ بَيْنَهُمَا حَتَّى يَقْضِيَا نُسُكَهُمَا وَ يَرْجِعَا إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي أَصَابَا فِيهِ مَا أَصَابَا قُلْتُ فَأَيُّ الْحَجَّتَيْنِ لَهُمَا قَالَ الْأُولَى الَّتِي أَحْدَثَا فِيهَا مَا أَحْدَثَا وَ الْأُخْرَى عَلَيْهِمَا عُقُوبَةٌ» [4]

 تقریب استدلال:

 در این روایت از عبارت« الْأُولَى الَّتِي أَحْدَثَا فِيهَا مَا أَحْدَثَا» استفاده می شود که حج واجب همان حج اول می باشد اگر حج واجب بود واضح است که باید آن را تمام کند و تا اعمال را به اتمام نرساند از احرام خارج نشده است.

 استدلال به این قسمت از روایت منوط بر این است که ما حج اول را حج واجب بدانیم و حج دوم را عقوبت اما استدلال به عبارتی که در دو روایت قبلی به آن اشاره شد اعم است از اینکه حج اول را حج واجب بدانیم یا حج من قابل را.

 نکتة:

 در عبارتی که از مرحوم نراقی نقل کردیم ابتداء می فرمایند که نص خاصی بر اتمام نداریم بعد می فرمایند حکم مساله اتفاقی است و بعد به این روایات مذکور اشاره می کند حال اگر مرادشان از عدم وجود نص، تصریح به اتمام در روایات باشد این مطلب با ذکر روایات تنافی ندارد زیرا روایات نص در اتمام نیستند بلکه ظهور در اتمام دارند اما اگر مرادشان عدم وجود روایت بر اتمام باشد مطلقا صدر و ذیل کلام ایشان با هم تنافی خواهد داشت.

 حکم سوم: وجوب حج من قابل

 دلیل:

 اولا: اجماع

 ثانیا: جملة من الروایات باب 3 از کفارات استماعات (ح 1و 2 و 9 و 10 و 12 )

 منها: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا وَقَعَ الرَّجُلُ بِامْرَأَتِهِ دُونَ مُزْدَلِفَةَ- أَوْ قَبْلَ أَنْ يَأْتِيَ مُزْدَلِفَةَ فَعَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِل‌» [5]

 حکم چهارم: وجوب کفاره و کونها بدنة

 دلیل:

 اولا: اجماع

 ثانیا: جملة من الروایات

 « وَ عَنْهُ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ النَّخَعِيِّ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ مُحْرِمٍ وَقَعَ عَلَى أَهْلِهِ قَالَ عَلَيْهِ بَدَنَةٌ ...» [6]

 « وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ حُكَيْمٍ عَنِ الْحَكَمِ بْنِ مِسْكِينٍ عَنْ خَالِدٍ الْأَصَمِّ قَالَ حَجَجْتُ وَ جَمَاعَةً مِنْ أَصْحَابِنَا وَ كَانَتْ مَعَنَا امْرَأَةٌ فَلَمَّا قَدِمْنَا مَكَّةَ جَاءَنَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَقَالَ يَا هَؤُلَاءِ قَدْ بُلِيتُ قَالُوا بِمَا ذَا قَالَ شَكَزْتُ بِهَذِهِ الْمَرْأَةِ فَاسْأَلُوا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَسَأَلْنَاهُ فَقَالَ عَلَيْهِ بَدَنَةٌ فَقَالَتِ الْمَرْأَةُ اسْأَلُوا لِي أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَإِنِّي قَدِ اشْتَهَيْتُ فَسَأَلْنَاهُ فَقَالَ عَلَيْهَا بَدَنَة» [7]

 «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ وَقَعَ عَلَى امْرَأَتِهِ وَ هُوَ مُحْرِمٌ قَالَ إِنْ كَانَ جَاهِلًا فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ جَاهِلًا فَعَلَيْهِ سَوْقُ بَدَنَةٍ...‌» [8]

 « مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِيسَ فِي آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ نَوَادِرِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ الْبَزَنْطِيِّ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ قُلْتُ لَهُ أَ رَأَيْتَ مَنِ ابْتُلِيَ بِالرَّفَثِ وَ الرَّفَثُ هُوَ الْجِمَاعُ مَا عَلَيْهِ قَالَ يَسُوقُ الْهَدْيَ ...» [9]

 این روایات کالاجماع بوضوح هم دلالت بر کفاره دارد هم دلالت دارد که این کفاره باید بدنه باشد.

 دو توهم:

 1- در ح 15 که صحیحه محمد بن مسلم می باشد یسوق الهدی آمده است نه بدنه و از این عبارت استفاده می شود که ما هو الواجب اهراق دم می باشد چه شاة باشد چه بقرة و چه بدنة

 و فیه: روایاتی که تصریح به بدنه کرده اند این روایت را تقیید می زنند.

 2- ح 13 دلالت بر این دارد که جزور واجب است نه بدنه لذا این روایت با روایات بدنه تعارض دارد.

 « مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ أَنَّهُ سَأَلَ الصَّادِقَ ع عَنْ رَجُلٍ وَاقَعَ امْرَأَتَهُ وَ هُوَ مُحْرِمٌ قَالَ عَلَيْهِ جَزُورٌ كَوْمَاءُ فَقَالَ لَا يَقْدِرُ فَقَالَ يَنْبَغِي لِأَصْحَابِهِ أَنْ يَجْمَعُوا لَهُ وَ لَا يُفْسِدُوا حَجَّه‌» [10]

 و فیه:

 اولا جزور در لغت به معنای بدنه می باشد و بر فرض اینکه در معنای جزور ابهامی وجود داشته باشد روایات بدنه این حدیث را تفسیر می کنند.

 حکم پنجم: جدائی بین زوج و زوجه

 همه فقهاء این حکم پنجم را ذکر کرده اند اما سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه این حکم را ذکر نکرده است و ما هم چون در این حکم طوائف خمسه یا سته از روایات وجود دارد لذا در یک بحث مستقل در آخر مساله دوم بحث خواهیم کرد.

 هذا تمام الکلام در احکام اربعة فرض اول.

 اما فرض دوم: ما اشار الیه سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه بقوله: «و إن كان بعده و قبل الوقوف بالمشعر فكذلك على الأقوى»

 این فرض دوم است که جامع فرض دوم جماع بین وقوف در عرفات و وقوف در مشعر است یعنی هر سه فرض مذکور در فرض اول بعد از عرفه و قبل از مشعر باشد مثل اینکه بعد الظهر روز نهم در عرفات مرتکب جماع شود.

 جهت اینکه سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه این فرض را جدا ذکر کرده است خلاف للفقهاء - که جماع قبل از مشعر یا مزدلفه را ذکر کرده اند- و جهت اینکه فرموده است «علی الاقوی» این است که این مساله ذات قولین می باشد یک قول این است که این فرض دوم هم مانند فرض اول احکام اربعه را دارد کما عن ابن ادریس و ابن حمزه و صدوق قول دیگر این است که جماع در عرفه فقط کفاره دارد نه حج من قابل دارد و نه حج فاسد است کما عن المفید و السلار در مراسم و الحلبی و سید المرتضی رحمة الله علیهم.

 دلیل بر نظریه اولی:

 ادله عامه:

 همه روایات وارده در جماع در حال احرام «من وقع علی اهله و هو محرم» باطلاقها بل بعمومها بر فرض دوم هم صادق است.

 ادله خاصه:

 «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا وَقَعَ الرَّجُلُ بِامْرَأَتِهِ دُونَ مُزْدَلِفَةَ- أَوْ قَبْلَ أَنْ يَأْتِيَ مُزْدَلِفَةَ فَعَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِل‌» [11]

 هر کسی که حج من قابل را قائل شده است بقیه احکام را نیز لازم دانسته است.

 دلیل نظریه دوم: صاحب جواهر رحمة الله علیه به دو روایت اشاره کرده است.

 «خلافا للمحكي عن المفيد و سلار و الحلبي و السيد في الجمل فاعتبروا تقدمه على عرفة لما روي من أن الحج عرفة، و هو مع ضعفه محتمل لكون المراد به أنه أعظم الأركان، و كقوله صلى الله عليه و آله «من وقف في عرفة فقد تم حجه» المحتمل لإرادة أنه قارب التمام، نحو قوله عليه السلام «إذا رفع رأسه من السجدة الأخيرة فقد تمت صلاته» و على كل حال فقصورهما عن معارضة ما عرفت من وجوه واضح، خصوصا بعد ما قيل من موافقتها للمحكي عن العامة من فوات الحج بفوات عرفة مطلقا» [12]

 مفاد این دو روایت این است که با انجام عرفه حج تمام شده است پس اگر جماع بعد از عرفه باشد جماع بعد از حج صورت گرفته است.

 ظاهرا و الله العالم این دو روایت هم سندا مشکل دارند و هم دلالة.

 اما سندا بخاطر اینکه هر دو روایت مرسله می باشند روایت اول را صاحب مستدرک [13] از عوالی اللآَّلِي مرسلا نقل کرده است کما اینکه مرحوم شیخ فرموده است صاحب کتاب عوالی اللآَّلِي در این کتاب روایات صحیح و ضعیف هر دو را آورده است.

 اما دلالة با توجه به اینکه یقین داریم اینگونه نیست که با وقوف در عرفات اعمال حج تمام شده باشد و انجام بقیه اعمال لازم نباشد باید بگوییم مراد از این روایت بر فرض صحتش این است که با وقوف به عرفات معظم حج انجام شده است.