< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

91/12/02

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: قتل زنبور
 مطلب چهارم: ما اشار الیه سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه بقوله: «و الأحوط ترك قتل الزنبور و النحل إن لم يقصدا إيذاءه»
 قتل زنبور دو فرض دارد.
  • محرم از اذیت زنبور خوف دارد.
 در این فرض لاینبغی الاشکال که قتل این زنبور بر محرم جایز است.
 دلیل: جملة من الروایات
 منها: وسائل الشيعة، ج‌12، ص: 547 باب 81 ح 7«وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْعَرْزَمِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ يَقْتُلُ الْمُحْرِمُ كُلَّ مَا خَشِيَهُ عَلَى نَفْسِه‌» صحیحة
 منها: المصدر ص 548 ح 9«وَ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ مُحْرِمٍ قَتَلَ زُنْبُوراً قَالَ إِنْ كَانَ خَطَأً فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ قُلْتُ لَا بَلْ مُتَعَمِّداً قَالَ يُطْعِمُ شَيْئاً مِنْ طَعَامٍ قُلْتُ إِنَّهُ أَرَادَنِي قَالَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ أَرَادَكَ فَاقْتُلْه‌» صحیحة
 منها: المصدر ص 454 ح 1« مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كُلُّ مَا يَخَافُ الْمُحْرِمُ عَلَى نَفْسِهِ مِنَ السِّبَاعِ وَ الْحَيَّاتِ وَ غَيْرِهَا فَلْيَقْتُلْهُ وَ إِنْ لَمْ يُرِدْكَ فَلَا تُرِدْه‌»
 این روایت موید است اگر چه بعضی مانند جواهر و جامع المدارک و بعض الاعاظم از این روایت تعبیر به صحیحه کرده اند زیرا این روایت به دو طریق نقل شده است یکی طریق مرحوم کلینی از حریز که مرسله است و دیگری طریق مرحوم شیخ از حریز که مسند می باشد کسانی که تعبیر به صحیحه کرده اند نظر به طریق مرحوم شیخ دارند ولی ما این روایت را موید قرار دادیم زیرا جدا بعید است که حریز تارة این حدیث را مسندا نقل کند و اخری این حدیث را مرسلة نقل کند چگونی شخص بزرگی مانند حریز یک حدیث را تارة مسند و تارة مرسله نقل می کند اضف الی ذلک در تعارض بین کافی و تهذیب علماء نقل کافی را مقدم می کنند زیرا مرحوم کلینی اضبط از مرحوم شیخ است نتیجه اینکه این روایت مردد بین اسناد و ارسال می باشد لذا بهتر است که این روایت موید باشد.
 نتیجه اینکه در فرض مذکور قتل زنبور و زنبور عسل جایز است و کفاره هم ندارد.
  • فرض دوم این است که محرم یقین دارد این زنبور کاری با وی ندارد.
 از شیخ طوسی حکایت شده است که در این فرض هم قتل زنبور جایز است.
 اما مرحوم نراقی و غیر ایشان می فرمایند جایز نیست.
 دلیل حرمت:
 اولا: ادله عامه من الآیات «حرمت علیکم الصید البر»، «و لاتقتلوا الصید»، والروایات کصحیحه حلبی و معاویة بن عمار «لاتستحلن شیئا»، «لاتقتلوا الدواب»
 ثانیا: موید این اطلاقات ادله خاصه ای است که در این فرض وارد شده است.
 وسائل الشيعة، ج‌13، ص: 21باب 8 ح 1«مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ مُحْرِمٍ قَتَلَ زُنْبُوراً قَالَ إِنْ كَانَ خَطَأً فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ قُلْتُ لَا بَلْ مُتَعَمِّداً قَالَ يُطْعِمُ شَيْئاً مِنْ طَعَامٍ قُلْتُ إِنَّهُ أَرَادَنِي قَالَ إِنْ أَرَادَكَ فَاقْتُلْه‌»
 به قانون تلازم بین کفاره و حرمت، حرمت قتل زنبور در فرض مذکور ثابت می شود.
 المصدر ح2«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ وَ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ مُحْرِمٍ قَتَلَ زُنْبُوراً قَالَ إِنْ كَانَ خَطَأً فَلَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ قُلْتُ بَلْ تَعَمُّداً قَالَ يُطْعِمُ شَيْئاً مِنَ الطَّعَام‌»
 ان قلت:
 با توجه به ادله ای که برای حرمت ذکر شد چرا سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه در این فرض فتوای به حرمت نداده است.
 قلت:
 در مورد زنبور دو طائفه روایت وجود دارد طائفه اولی روایاتی است که در باب 8 آمده است که دلالت بر حرمت قتل زنبور دارد که به آنها اشاره کردیم و طائفه دوم روایاتی است که در باب 81 ح 8 و 12 آمده است.
 المصدر ص: 546 باب 81 ح 8«وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ غِيَاثِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ يَقْتُلُ الْمُحْرِمُ الزُّنْبُورَ وَ النَّسْرَ وَ الْأَسْوَدَ الْغَدِرَ وَ الذِّئْبَ وَ مَا خَافَ أَنْ يَعْدُوَ عَلَيْهِ- وَ قَالَ الْكَلْبُ الْعَقُورُ هُوَ الذِّئْبُ‌»
 المصدر ص: 547 ح 12« عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي الْبَخْتَرِيِّ وَهْبِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ‌ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ يَقْتُلُ الْمُحْرِمُ مَا عَدَا عَلَيْهِ مِنْ سَبُعٍ أَوْ غَيْرِهِ وَ يَقْتُلُ الزُّنْبُورَ وَ الْعَقْرَبَ وَ الْحَيَّةَ وَ النَّسْرَ وَ الذِّئْبَ وَ الْأَسَدَ وَ مَا خَافَ أَنْ يَعْدُوَ عَلَيْهِ مِنَ السِّبَاعِ وَ الْكَلْبَ الْعَقُور»
 مرحوم نراقی نسبت به این دو طائفه فرموده است روایات حلیت اخص است.
 طبعا باید مراد ایشان اخصیت به نسبه با ادله عامه حرمت صید می باشد نه نسبت به روایات باب 8 ولی اشکال این است که چرا مرحوم نراقی ادله مانعه قتل خصوص زنبور را ذکر نکرده است.
 مستند الشيعة في أحكام الشريعة، ج‌11، ص: 347«و الظاهر أنّ تجويز قتل الزنبور و ما بعده أيضا لأجل الخوف لا مطلقا، و إن احتمل الإطلاق في الزنبور لهذه الرواية التي هي أخصّ ممّا دلّ على المنع، و لذا تردّد في الشرائع ، بل و جوّز قتله في المبسوط»
 رفع تعارض بین روایات
  1. روایات طائفه دوم سندا ضعیف می باشند و بین حجت و لا حجت تعارضی نیست زیرا اگر چه از ناحیه سدی بن محمد بر سند روایت 12 اشکالی وارد نیست زیرا مراد از ایشان ابان بن محمد سندی است و وی قطعا ثقه است اما اشکال از ناحیه وهب بن وهب می باشد چرا که مراد از وهب بن وهب ابوالبختری است و وی اکذب البریه می باشد فقط ابن غضائری گفته است که روایاتی که ابوالبختری از امام صادق روایت کرده است حجت است ولی اولا اصل وضعیت کتاب رجال غضائری معلوم نیست که آیا این کتاب واقعا از ابن غضائری است یا نه و ثانیا با تضعیف رجالیون به این کلام اعتنایی نمی شود کما اینکه سند ح 8 هم از ناحیه پدر غیاث که ابراهیم باشد جای بحث دارد.
  2. بر فرض اینکه از بین روایات این طائفه روایت 8 صحیح السند باشد ظاهرا و الله العالم در ح 8 و 12 قرائنی وجود دارد که این دو روایت فرض اول خوف محرم- را می گوید زیرا اولا طبیعت زنبور این است که موذی باشد و ثانیا زنبور در این روایات ردیف موذی ها قرار گرفته است (قرینه سیاق)و ثالثا جمله « مَا خَافَ أَنْ يَعْدُوَ عَلَيْهِ» دلالت دارد که مراد فرض خوف است در نتیجه نسبت به غیر موذی به عمومات حرمت و روایات خاصه(باب 8) مراجعه می کنیم.
 نکته ای که باید توجه شود این است که در تمام ابواب کفارات زنبور حکم استثنایی دارد(باب 1 و 2 و 3 کفارات) زیرا در کفاره بین عالم و جاهل فرقی نیست و بر جاهل هم کفاره واجب است بخلاف زنبور که در صورت جهل کفاره ندارد.
 نتیجه اینکه اگر چه عمومات حرمت و روایات خاصه بر حرمت قتل زنبور در صورت عدم خوف می کنند اما بخاطر روایات باب 81 که دلالت بر جواز قتل زنبور دارند فتوای به حرمت نداده اند بلکه قائل به احتیاط وجوبی شده اند.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo