درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
91/07/18
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: تخلف در تعیین نوع حج
تحرير الوسيلة، ج1، ص: 414«مسألة 6 لو وجب عليه نوع من الحج أو العمرة بالأصل فنوى غيره بطل، و لو كان عليه ما وجب بالنذر و شبهه فلا يبطل لو نوى غيره، و لو نوى نوعا و نطق بغيره كان المدار ما نوى، و لو كان في أثناء نوع و شك في أنه نواه أو نوى غيره بنى على أنه نواه»
در این مساله چهار مطلب بیان شده است:
مطلب اول: اگر بر زید نوع خاصی از حج بالاصالة واجب بوده است و آن را ترک کرده است و حج دیگری را انجام داده است در این صورت چهار مطلب باید برسی شود:
1-تکلیفا فعل حرامی انجام شده است یانه؟
2- این حجی که انجام داده است از حجة الاسلام او کفایت می کند یا نه؟
3- این حج از منوب عنه واقع می شود یا نه؟
4- اگر عقد اجاره بوده است آیا این اجاره باطل است یا نه؟
این جهات اربعه را سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه در مساله 65 تحریر بیان کرده است و در این مساله دو جهت را اشاره کرده است.
- این حج از حجة الاسلام زید کفایت می کند یا نه؟
جواب این سوال واضح است که این حج کفایت نمی کند زیرا در احرام، قصد حجة الاسلام واجب است و این فرد حجة الاسلام را قصد نکرده است و از حجة الاسلام کفایت نمی کند.
2-این حج مقصود-حجی که بالفعل انجام داده است- آیا صحیح است یا باطل است مثلا اگر حج نیابی انجام داده است آیا این حج نیابی صحیح است یا نه؟
در این فرع سه قول است:
- مطلقا صحیح است.
- مطلقا باطل است چه نیابی باشد یا مستحبی یا غیرش کما عن سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه.
- اگر آنچه انجام داده است حج نیابی بوده است باطل است و از منوب عنه واقع نمی شود اما اگر حج مستحبی انجام داده است صحیح است.
دلیل بر صحت مطلقا
دلیل بر بطلان فی نفسه نداریم و اطلاقات ادله شامل این فرض نیز می شود.
دلیل بر بطلان مطلقا
- امر به امتثال حجة الاسلام موجب نهی از حج نیابی و مستحبی و عمره مفرده می باشد لان الامر بالشیء یقتضی النهی عن ضده.
- این عملی که انجام شده است امر نداشته است .
- لام لله علی الناس حج البیت لام ملکیت می باشد حج زید در این سال ملک خداوند بوده است و این زید تصرف در ملک غیر بدون اذن کرده است.
- زمان این سال اختصاص به حجة الاسلام داشته است لذا این زمان قابلیت وقوع غیر حجة الاسلام را ندارد مثل اینکه در ماه مبارک روزه نیابی یا مستحبی انجام شود.
- صحیحه سعد بن ابی خلف و صحیحه اعرج دلالت بر بطلان می کند.
- شهرت فتوائیه دلالت بر بطلان می کند.
اهم ادله سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه دلیل پنجم و ششم می باشد.
نتیجه اینکه مراد از کلمه بطلان در تحریر، این است که نه از حجة الاسلام خودش کفایت می کند و نه فی نفسه این حج صحیح است لذا اگر حج نیابی بوده است از منوب عنه واقع نمی شود.
مطلب دوم:
زید نذر کرده بوده است که اگر فرزند او شفا پیدا کند حجی را سال 91 انجام دهد ولی با این حال در این سال به نذرش عمل نکرده است و حجی غیر از حج نذری انجام داده است.
در این فرع هم جهات اربعه ای که در مطلب اول بیان شد نیز جاریست.
در این فرض سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه می فرمایند این حج باطل نمی باشد اگر نیابی بوده است از منوب عنه واقع می شود اگر عمره مفرده بوده است فی نفسه صحیح است.
و الی ذلک اشار سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه بقوله:« بالأصل فنوى غيره بطل و لو كان عليه ما وجب بالنذر و شبهه فلا يبطل لو نوى غيره»
علت اینکه سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه این تفصیل را داده اند در حالیکه کسانی که حکم به بطلان کرده اند مطلقا قائل به بطلان شده اند چیست؟
بیان دو مقدمه:
- در این موارد سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه می فرمایند منذور یا مورد اجاره متصف به وجوب نمی شود مثلا وقتی که می گوییم حج نذری واجب است مراد این است که وفاء به نذر واجب است اما خود حج واجب نیست یا در اجاره وفاء به اجاره واجب است نه خود حج واجب باشد در حجة الاسلام وجوب به خود حج تعلق می گیرد اما در نذر وجوب به وفاء به نذر تعلق می گیرد و این حج مصداق وفاء به نذر قرار گرفته است.
- در عروه مساله 110 ص 478 سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه حاشیه ای دارند که از این حاشیه استفاده می شود که نظر سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه در ادله بطلان به دلیل پنجم و ششم می باشد و بقیه ادله را قبول ندارند چرا که امر بالشیء مقتضی نهی از ضدش نیست و صرف محبوبیت کافی است و امر ترتبی موجود است و اختصاص زمان نیاز به دلیل دارد و قیاس به ماه مبارک فایده ای ندارد زیرا در ماه مبارک دلیل بر اختصاص داریم و لله علی الناس دلالت بر ملکیت ندارد.
نتیجه این دو مقدمه این است که حج نذری واجب نیست و دلیل بطلان روایت و شهرت می باشد لذا علت اینکه اینشان قائل به تفصیل شده اند به خاطر قصور ادله می باشد چرا که شهرت فتوائیه و روایات اختصاص به حجة الاسلام و واجب بالاصالة دارد.
