موضوع: نسیان احرام

 در جلسه قبل اشاره شد اگر شخصی در حج احرام را فراموش کرده باشد و بعد از رجوع به شهرش متوجه شود دو نظریه است ولی نظریه صحیح صحت اعمال این شخص است بخاطر صحیحه علی بن جعفر.

 دو نکته

 روایت علی بن جعفر به دو طریق در تهذیب آمده است:

 1- تهذيب الأحكام، ج‌5، ص: 175 ح 32 «مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِيِّ عَنِ الْعَمْرَكِيِّ بْنِ عَلِيٍّ الْخُرَاسَانِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ الْإِحْرَامَ بِالْحَجِّ فَذَكَرَهُ وَ هُوَ بِعَرَفَاتٍ مَا حَالُهُ قَالَ...»

 این حدیث به این طریق صحیحه نیست بلکه یا موثقه است یا حسنه است زیرا در این طریق محمد بن احمد علوی علی احتمال ضعیف ثقة است لوجوه اربعة المذکورة فی الرجال و علی الاقوی ثقه بودن این شخص ثابت نشده است بلکه فقط ثابت شده است که امامی ممدوح می باشد در نتیجه تعبیر به صحیحه نسبت به این روایت به اعتبار سند دیگر این روایت می باشد.

 2- تهذيب الأحكام، ج‌5، ص: 476 ح 324 «عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ كَانَ مُتَمَتِّعاً خَرَجَ إِلَى عَرَفَاتٍ وَ جَهِلَ أَنْ يُحْرِمَ يَوْمَ التَّرْوِيَةِ بِالْحَجِّ حَتَّى رَجَعَ إِلَى بَلَدِهِ مَا حَالُهُ قَالَ إِذَا قَضَى الْمَنَاسِكَ كُلَّهَا فَقَدْ تَمَّ حَجُّهُ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ نَسِيَ الْإِحْرَامَ بِالْحَجِّ فَذَكَرَ وَ هُوَ بِعَرَفَاتٍ مَا حَالُهُ قَالَ يَقُولُ اللَّهُمَّ عَلَى كِتَابِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ فَقَدْ تَمَّ إِحْرَامُهُ»‌

 این طریق کما فی جامع الرواة صحیح است

 نکته دوم: ضعف ما فی الوسائل

 ایشان بعد از نقل روایت فرموده است: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مِثْلَهُ إِلَى قَوْلِهِ فَقَدْ تَمَّ إِحْرَامُه‌» در حالیکه کما نقلناه هر دو جمله در ح 324 تهذیب با این سند موجود است فقط جای صدر و ذیل عوض شده است

 فرض دوم:

 شخص بدون احرام از مسجد شجره عبور کرده است و اعمال عمره را انجام داده است و احرام حج را هم فراموش کرده است و بعد از رجوع به وطنش متوجه شده است که محرم نشده است آیا همانطور که حجش صحیح است عمره اش نیز صحیح است یا نه؟

 مرحوم سید و مرحوم آقای حکیم و سیدنا الاستاذ می فرمایند این حج و و عمره هر دو صحیح است.

 و لاینبغی التامل که هیچ یک از دو روایت علی بن جعفر این فرض را نمی گوید بلکه قرینه بر خلاف در این دو روایت می باشد زیرا سوال از احرام یوم الترویه می باشد و مراد از احرام یوم الترویه احرام حج می باشد یعنی فرد احرام عمره را انجام داده است ولی احرام حج را فراموش کرده است در نتیجه نمی توان به این دو روایت استناد کرد لذا محققین رضوان الله تعالی علیهم در این فرض استدلال به مرسله جمیل کرده اند.

 وسائل الشيعة، ج‌11، ص: 338 باب 20 ح 1 «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا ع فِي رَجُلٍ نَسِيَ أَنْ يُحْرِمَ أَوْ جَهِلَ وَ قَدْ شَهِدَ الْمَنَاسِكَ كُلَّهَا وَ طَافَ وَ سَعَى قَالَ تُجْزِيهِ نِيَّتُهُ إِذَا كَانَ قَدْ نَوَى ذَلِكَ فَقَدْ تَمَّ حَجُّهُ وَ إِنْ لَمْ يُهِلَّ وَ قَالَ فِي مَرِيضٍ أُغْمِيَ عَلَيْهِ حَتَّى أَتَى الْوَقْتَ فَقَالَ يُحْرَمُ عَنْه‌»

 تقریب استدلال به این حدیث از این جهت است که در این حدیث آمده است فقد تم حجه و یا تجزیه، اگر حج صحیح باشد و کفایت از حج تمتع کند، نمی شود عمره تمتع باطل باشد پس همانطور که حج صحیح است عمره نیز صحیح است لذا سید در عروه و سیدنا الاستاذ در تحریر و مرحوم آقای حکیم می فرمایند هر دو عمل صحیح است.

 مستمسك العروة الوثقى، ج‌11، ص: 325 «فالعمدة في الدليل هو المرسلة، بناء على أن ضعف سندها منجبر بالعمل- كما هو غير بعيد- كما تقدم أيضاً في حكم المغمى عليه. فلاحظ نعم مورد الرواية نسيان إحرام الحج، بقرينة قوله (ع): «فقد تمَّ حجه»، فالتعدي إلى نسيان إحرام العمرة غير ظاهر. و في المدارك:

  «لا يخرج عن القياس ..» أقول: لا بأس بدعوى عموم الحكم لحج‌ التمتع، الشامل لعمرته. نعم عمرة الافراد و القران، و مطلق العمرة المفردة لا تصلح الرواية للاستدلال بها فيها، إلا بضميمة عدم القول بالفصل.

 أو بالأولوية»

 اثبات این حکم از دو راه ممکن است:

 و فیه شهرت فتوائیه حجت نیست.

 2- استدلال به روایت جمیل المتقدم

 و فیه: و هو فی غایة الاشکال زیرا این حدیث مرسله می باشد.

 در جواب از این اشکال سه جواب داده شده است:

 و فیه: کونه من الاصحاب الاجماع فقط دلالت دارد که خود فرد ثقه است.

 2- این حدیث از ابن ابی عمیر است و مرسلات ابن ابی عمیر حجت است.

 و فیه: کبرویا و صغرویا اما الصغری: مشهور مرسلات بدون واسطه ابن ابی عمیر را حجت می دانند و در ما نحن فیه با واسطه می باشد لذا این کبری شامل این مورد نمی شود و اما الکبری: لما ذکرنا مرارا دلیلی بر حجیت مرسلات وی نداریم.

 3- مشهور قدماء به این روایت عمل کرده اند لذا بعضی از محققین فرموده اند و علیه شهرة عظیمة وچون عمل قدماء جابر است این حدیث حجیت است

 و فیه: این طریق، طریق خوبی است اما صغرویا اشکال می شود که احراز نشده است که مشهور قدماء به این روایت عمل کرده باشد جهت تشکیک بخاطر دو قرینه است:

 قرینه اولی فرمایشی است که از ابن ادریس نقل شده است که ایشان فرموده است به این روایت غیر شیخ کسی عمل نکرده است اگر چه کلام ایشان با شهرت فتوایی منافاتی ندارد اما ما باید احراز کنیم مشهور که این فتوای را داده اند به این روایت عمل کرده اند لذا گفتیم بعید نیست که سیدنا الاستاذ به شهرت فتوایی استناد کرده باشد.

 قرینه دوم

 قرینه دوم کلام محقق در شرایع می باشد.

 شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، ج‌1، ص: 217«الثالثة لو نسي الإحرام و لم يذكر حتى أكمل مناسكه‌ قيل يقضي إن كان واجبا و قيل يجزيه و هو المروي‌»

 اینکه ایشان هر دو قول را با کلمه قیل بیان کرده اند ظهورش در این است که قائلین به این دو نظریه مساوی هستند حداقل این است که کلام محقق موجب تزلزل اعتقاد به عمل مشهور به روایت خواهد شد و باید در کتب قدماء فحص شود.

 نتیجه اینکه عمل مشهور اگر چه کبرویا تمام است اما صغرویا ثابت نشده است.

 خلاصه مطلب چون دلیل بر صحت نداریم باید به قواعد رجوع کنیم و قواعد می گوید المشروط عدم عند عدم شرطه و الکل منتف عند انتفاء جزئه و باید حکم به بطلان شود یا حداقل بنابر احتیاط واجب حکم به بطلان و وجوب اعاده کنیم.

 این روایت متنا هم ظهور در مدعا ندارد زیرا در روایت قرینه ای ای است که اگر ظهور در احرام حج نداشته باشد موجب اجمال خواهد شد.

 جمله «شهد المناسک کلها» عرفات و منا را می گوید و در حکم شهد المشاعر می باشد و این اختصاص به حج دارد نه عمره، حداقل موجب اجمال می شود پس وقد تم عمره را شامل نمی شود لذا اشکال سندی بیشتر می شود زیرا باید روایت دلالت بر مدعی کند تا بگوییم مشهور به آن عمل کرده اند و ضعف از بین می رود لذا ولو عمل مشهور را هم قبول کنیم روایت مشکل دلالی دارد.