درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
90/10/04
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: فرق دوم بین حج افراد و تمتع
نکتة: در ارتباط با فرق اولی که در جلسه قبل بیان شد در باب سیزده، چهار روایت معتبر وجود داشت که مفادشان این بود که فرقی نمی کند که طواف بر وقوفین مقدم شود یا نه در جواب این اطلاق به ح 5و 6و7 و 8 تمسک کردیم خصوصا در حدیث هفتم این مفاد با جمله شرطیه بیان شده است لذا مفهوم این روایت، منطوق سه روایت دیگر را تخصیص می زند و تقدیم فقط در صورت اضطرار اشکال ندارد.
2- دومین فرق حج تمتع و افراد از حیث کیفیت این است که مکان احرام این دو متفاوت می باشد مکان احرام حج تمتع از خود مکه می باشد و محل احرام حج افراد گاهی مکه و گاهی منزل فرد و گاهی مواقیت مشهور می باشد.
به این فرق در جواهر اشاره شده است.
نسبت به محل احرام حج افراد می فرمایند:
جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج18، ص: 77 «و منها أن محل الإحرام بالعمرة للمتمتع من الميقات أو ما في حكمه مطلقا، بخلاف المفرد فإنه انما يجب عليه ذلك لو مر عليها، أما لو كان في الحرم أحرم من ادنى الحل و إن لم يكن من اهله، و لم يجب عليه الخروج إلى الميقات إجماعا على ما قيل»
المصدر ص: 113«و ميقات من منزله أقرب من الميقات منزله بلا خلاف أجده فيه، بل الإجماع بقسميه عليه بل عن المنتهى انه قول أهل العلم كافة إلا مجاهدا»
نسبت به محل احرام حج تمتع می فرمایند:
المصدر ج18، ص: 17 «و الرابع ان يحرم بالحج له من بطن مكة مع الاختيار و التذكر بلا خلاف أجده فيه نصا و فتوى»
دلیل احرام حج افراد از منزلش
روایات:
- وسائل الشيعة، ج11، ص: 333 باب 17 ح 1 «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ كَانَ مَنْزِلُهُ دُونَ الْوَقْتِ إِلَى مَكَّةَ فَلْيُحْرِمْ مِنْ مَنْزِلِه»
- المصدر ص 334 ح 2 «قَالَ وَ قَالَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ إِذَا كَانَ مَنْزِلُهُ دُونَ الْمِيقَاتِ إِلَى مَكَّةَ- فَلْيُحْرِمْ مِنْ دُوَيْرَةِ أَهْلِه»
این روایت موید است زیرا مرسله است.
- المصدر ح 3 «وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ مِسْمَعٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا كَانَ مَنْزِلُ الرَّجُلِ دُونَ ذَاتِ عِرْقٍ إِلَى مَكَّةَ- فَلْيُحْرِمْ مِنْ مَنْزِلِه»
- المصدر ح 4 «وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَمَّنْ كَانَ مَنْزِلُهُ دُونَ الْجُحْفَةِ- إِلَى مَكَّةَ قَالَ يُحْرِمُ مِنْه»
- المصدر ح 5«عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ رِيَاحِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع يَرْوُونَ أَنَّ عَلِيّاً ع قَالَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ حَجِّكَ إِحْرَامَكَ مِنْ دُوَيْرَةِ أَهْلِكَ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ لَوْ كَانَ كَمَا يَقُولُونَ لَمْ يَتَمَتَّعْ رَسُولُ اللَّهِ ص بِثِيَابِهِ إِلَى الشَّجَرَةِ- وَ إِنَّمَا مَعْنَى دُوَيْرَةِ أَهْلِهِ مَنْ كَانَ أَهْلُهُ وَرَاءَ الْمِيقَاتِ إِلَى مَكَّة»
این حدیث موید است قبل از ریاح همه از اجلاء می باشند و اشکال از ناحیه ریاح یا رباح می باشد چه رباح باشد و چه ریاح باشد توثیق نشده است.
- المصدر ص 335 ح 6 «قَالَ وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنْ رَجُلٍ مَنْزِلُهُ خَلْفَ الْجُحْفَةِ- مِنْ أَيْنَ يُحْرِمُ قَالَ مِنْ مَنْزِلِهِ»
این روایت موید است زیرا مرسله می باشد.
- المصدر ح 7 «قَالَ وَ فِي خَبَرٍ آخَرَ مَنْ كَانَ مَنْزِلُهُ دُونَ الْمَوَاقِيتِ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ مَكَّةَ- فَعَلَيْهِ أَنْ يُحْرِمَ مِنْ مَنْزِلِه»
این روایت هم موید است زیرا مرسله است.
- المصدر ح 9 «وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ مِهْرَانَ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَخِيهِ رِيَاحٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا نُرَوَّى أَنَّ عَلِيّاً ع قَالَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ أَنْ يُحْرِمَ الرَّجُلُ مِنْ دُوَيْرَةِ أَهْلِهِ فَقَالَ قَدْ قَالَ ذَلِكَ عَلِيٌّ ع- لِمَنْ كَانَ مَنْزِلُهُ خَلْفَ هَذِهِ الْمَوَاقِيتِ الْحَدِيث»
این روایت از سه جهت اشکال دارد:
- از ناحیه سهل بن زیاد
- از ناحیه مهران بن ابی نصر
- از ناحیه ریاح بن ابی نصر که برادر مهران می باشد و هیچکدام توثیق نشده اند
البته اکثر رواتی که مورد اشکال واقع شدند در کامل الزیارات موجود می باشند لذا محل اختلاف واقع شده است.
مفاد همه این احادیث منزل مطلق نیست بلکه در موردی است که منزل شخص ما دون مواقیت باشد مانند ربذه اگر ربذه قبل از همه مواقیت باشد این روایات در مورد او جاری است اما در ذات عرق جاری نیست زیرا بعد از آن میقات وجود دارد کما اینکه در حدیث پنجم به آن اشاره شده است.
دلیل احرام از احد المواقیت در حج افراد
احرام از احد المواقیت در حج افراد در دو صورت قابل فرض است:
- شخص نائی قصد انجام حج افراد مستحبی یا نذری را داشته باشد.
- منزل شخصی که حج افراد بر او واجب است قبل از جحفه باشد در این صورت اولا با توجه به روایات که می فرمایند احرام از منزل در صورتی که است که منزلش ما دون میقات باشد و ثانیا مستفاد از روایات این است که قبل از میقات حق احرام را ندارد و حق عبور از میقات را بدون احرام ندارد لذا باید این شخص از جحفه محرم شود و حق ندارد از منزلش محرم شود.
تقدم الکلام هر فردی باید از احد المواقیت محرم شود معتمر باشد یا حج باشد که در روایات به آن اشاره شده است
و اما روایات:
منها: وسائل الشيعة، ج11، ص: 307 باب 1 ح 2 «وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى جَمِيعاً عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مِنْ تَمَامِ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ أَنْ تُحْرِمَ مِنَ الْمَوَاقِيتِ الَّتِي وَقَّتَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص لَا تُجَاوِزْهَا إِلَّا وَ أَنْتَ مُحْرِمٌ فَإِنَّهُ...»
این روایت هم حج تمتع را در بر می گیرد و هم حج افراد و عمره تمتع که حج تمتع از عموم این روایت خارج شده است و حج افراد در این روایت باقی خواهد ماند.
دلیل احرام حج تمتع از مکه
- وسائل الشيعة، ج11، ص: 339 باب 21 ح 1 «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا كَانَ يَوْمُ التَّرْوِيَةِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَاغْتَسِلْ ثُمَّ الْبَسْ ثَوْبَيْكَ وَ ادْخُلِ الْمَسْجِدَ إِلَى أَنْ قَالَ ثُمَّ صَلِّ رَكْعَتَيْنِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ ع- أَوْ فِي الْحِجْرِ ثُمَّ أَحْرِمْ بِالْحَجِّ الْحَدِيث»
- المصدر ح 2 « وَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِي أَحْمَدَ عَمْرِو بْنِ حُرَيْثٍ الصَّيْرَفِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مِنْ أَيْنَ أُهِلُّ بِالْحَجِّ فَقَالَ إِنْ شِئْتَ مِنْ رَحْلِكَ وَ إِنْ شِئْتَ مِنَ الْكَعْبَةِ- وَ إِنْ شِئْتَ مِنَ الطَّرِيق»
3- فرق سوم: طواف مستحبی در حج افراد بین احرام و وقوف به عرفات جایز است و اکثر علماء می فرمایند در حج تمتع این کار جایز نیست.
جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج18، ص: 78 «و منها أنه يجوز للمفرد و القارن إذا دخلا مكة أن يطوفا ندبا، و في جوازه للمتمتع بعد الإحرام بالحج قولان، بل قيل ان أشهرهما التحريم»
المصدر ص: 58 «و لو دخل القارن أو المفرد مكة و أرادا الطواف المندوب قبل الوقوف بعرفات جاز لهما بلا خلاف أجده فيه...بل لا يبعد ذلك أيضا في المتمتع إذا أحرم بالحج، و إن قيل إن الأشهر المنع»
دلیل این فرق
1- وسائل الشيعة، ج11، ص: 286 «وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُفْرِدِ لِلْحَجِّ هَلْ يَطُوفُ بِالْبَيْتِ بَعْدَ طَوَافِ الْفَرِيضَةِ قَالَ نَعَمْ مَا شَاءَ وَ يُجَدِّدُ التَّلْبِيَةَ بَعْدَ الرَّكْعَتَيْنِ وَ الْقَارِنُ بِتِلْكَ الْمَنْزِلَةِ يَعْقِدَانِ مَا أَحَلَّا مِنَ الطَّوَافِ بِالتَّلْبِيَة»
صاحب جواهر فرموده است صاحب حدائق برای این فرق به این روایت استدلال کرده است ولی این اخص از مدعی است زیرا فرض این روایت جائی است که شخص طواف حج خود را بر وقوفین مقدم کرده است چنانچه در جلسه قبل اشاره شد که در حج افراد تقدیم طواف جایز است ولو اختیارا.
و فیه: جمله بعد طواف فریضه، در کلام سائل است نه در کلام امام تا بگوییم فرض روایت فقط موردی است که طواف را بر وقوفین مقدم کرده در حالیکه این قید در کلام امام نیست.
جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج18، ص: 58 «و في الحدائق الاستدلال عليه أيضا بحسن معاوية بن عمار عن أبي عبد اللَّه (عليه السلام) سأله «عن المفرد للحج هل يطوف بالبيت بعد طواف الفريضة؟ قال: نعم ما شاء، و يجدد التلبية بعد الركعتين، و القارن بتلك المنزلة، يعقدان ما أحلا من الطواف بالتلبية» و لا بأس به و إن كان خاصا ببعض صور المدعى»
علی ای حال ولو استدلال به این حدیث درست نباشد روایات دیگری نیز در ای زمینه وجود دارد که در جلسه آینده برسی خواهد شد
