< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

90/09/28

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: فرق بین حج تمتع و افراد
 «مسألة 8 صورة حج الافراد كحج التمتع إلا في شي‌ء واحد، و هو أن الهدي واجب في حج التمتع و مستحب في الافراد»
 در این مساله اعمال حج تمتع با حج افراد مقایسه شده است.
 توضیح ذلک:
 این مقایسه تارة از حیث صورت است یعنی افعال حج تمتع چندتا است و افعال حج افراد چه مقدار می باشد و اخری این مقایسه بملاحظه کیفیت عمل می باشد.
 در مقایسه اولی که سیدنا الاستاذ به آن اشاره کرده است حاصلش این است که حج افراد که بر حاضر واجب است دوازده فعل دارد و حج تمتع که بر نائی واجب است- بدون در نظر گرفتن عمره تمتع -سیزده فعل دارد اگر چه در تعداد اعمال حج تمتع اقوال دیگری مانند 18 و 21 و 24 نیز گفته شده است.
 اعمال مشترک عبارتند از:
  1. احرام حج
  2. وقوف به عرفات
  3. وقوف به مشعر
  4. رمی جمره عقبه
  5. حلق یا تقصیر
  6. طواف زیارت
  7. نماز این طواف
  8. سعی بین صفا و مروه
  9. طواف النساء
  10. نماز طواف النساء
  11. مبیت در لیالی تشریق
  12. رمی جمارات ثلاثة در ایام تشریق
 در این دوازده فعل، این دو حج مشترک هستند و اختلافشان در قربانی می باشد در حج تمتع قربانی واجب است و در حج افراد قربانی واجب نیست.
 اشار الی ذلک سیدنا الاستاذ بقوله: «إلا في شي‌ء واحد، و هو أن الهدي»
 سیدنا الاستاذ دو ادعا را مطرح کرده است:
  1. قربانی در حج تمتع واجب می باشد.
  2. قربانی در حج افراد واجب نیست.
 در نتیجه بحث در دو جهت باید صورت گیرد: اولا دلیل وجوب قربانی در حج تمتع و ثانیا دلیل عدم وجوب قربانی در حج افراد.
 به این دو جهت در اغلب متون فقهیه اشاره شده است.
 جواهر الکلام ج 19 ص 114 «الاول فی الهدی و هو واجب علی المتمتع جواهر فرموده بلاخلاف اجده فیه بل الاجماع بقسمیه علیه»
 نسبت به مرحله دوم که عدم وجوب قربانی در حج افراد باشد نیز صاحب جواهر می فرمایند:
 جواهر الکلام ج 18 ص 96 «و يسقط الهدي أي هدي التمتع عن القارن و المفرد وجوبا بلا خلاف أجده، بل الإجماع بقسميه عليه، مضافا إلى النصوص منطوقا و مفهوما»
 دلیل قربانی در حج تمتع:
  1. اجماع
  2. آیه 196 سوره بقره « فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ....ذلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرامِ»
 این آیه ظهور در وجوب هدی بر نائی دارد و حج واجب بر نائی هم حج تمتع می باشد.
  • جملة من الروایات
 منها: وسائل الشيعة، ج‌14، ص: 79 باب 1 ح 1 «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُتَمَتِّعِ كَمْ يُجْزِيهِ قَالَ شَاة»
 الروایة صحیحة
 منها: المصدر ص 82 ح 13 « مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِيسَ فِي آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ نَوَادِرِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ الْبَزَنْطِيِّ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنِ الْمُتَمَتِّعِ كَمْ يُجْزِيهِ قَالَ شَاة»
 الروایة صحیحة
 منها: المصدر ح 11 « وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سَعِيدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ تَمَتَّعَ فِي أَشْهُرِ الْحَجِّ- ثُمَّ أَقَامَ بِمَكَّةَ حَتَّى يَحْضُرَ الْحَجَّ (مِنْ قَابِلٍ) فَعَلَيْهِ شَاة...»
 منها: المصدر ج‌11، ص: 255 باب 5 ح 3 «عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع ...وَ مَا الْمُتْعَةُ فَقَالَ يُهِلُّ بِالْحَجِّ فِي أَشْهُرِ الْحَجِّ... وَ عَلَيْهِ الْهَدْيُ»
 الروایة صحیحة
 دلیل عدم وجوب قربانی در حج افراد بالاصالة
  1. اصل عدم وجوب کما یشعر به آیه 196 سوره بقره که هدی را به حج تمتع اختصاص داده است.
  2. جملة من الروایات
 منها: المصدر ج‌14، ص: 80 باب 1 ح 4« عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمُفْرِدِ قَالَ لَيْسَ عَلَيْهِ هَدْيٌ وَ لَا أُضْحِيَّة»
 الروایة صحیحة و الدلالة واضحة
 منها: المصدر ص 81 ح 11« وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سَعِيدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ تَمَتَّعَ فِي أَشْهُرِ الْحَجِّ- ثُمَّ أَقَامَ بِمَكَّةَ حَتَّى يَحْضُرَ الْحَجَّ (مِنْ قَابِلٍ) فَعَلَيْهِ شَاةٌ وَ مَنْ تَمَتَّعَ فِي غَيْرِ أَشْهُرِ الْحَجِّ ثُمَّ جَاوَرَ (بِمَكَّةَ)- حَتَّى يَحْضُرَ الْحَجَّ فَلَيْسَ عَلَيْهِ دَمٌ إِنَّمَا هِيَ حَجَّةٌ مُفْرَدَةٌ وَ إِنَّمَا الْأَضْحَى عَلَى أَهْلِ الْأَمْصَار»
 حضرت می فرمایند علت اینکه هدی بر او واجب نیست این است که این حج افراد است « فَلَيْسَ عَلَيْهِ دَمٌ إِنَّمَا هِيَ حَجَّةٌ مُفْرَدَةٌ»
 منها: المصدر ج‌11، ص: 300 باب 21 ح 14 «عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ‌ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنِ الْمَرْأَةِ تَدْخُلُ مَكَّةَ- مُتَمَتِّعَةً فَتَحِيضُ ...فَقَالَ- إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ ذَهَبَتِ الْمُتْعَةُ فَقُلْتُ فَهِيَ عَلَى إِحْرَامِهَا أَوْ تُجَدِّدُ إِحْرَامَهَا لِلْحَجِّ فَقَالَ لَا هِيَ عَلَى إِحْرَامِهَا قُلْتُ فَعَلَيْهَا هَدْيٌ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ تُحِبَّ أَنْ تَطَوَّعَ»
 الروایة صحیحة
 منها: المصدر ص: 252 باب 4 ح 20 « وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِيهِ سَهْلٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الْمُعْتَمِرِ بِمَكَّةَ- يُجَرِّدُ الْحَجَّ أَوْ يَتَمَتَّعُ مَرَّةً أُخْرَى فَقَالَ يَتَمَتَّعُ أَحَبُّ إِلَيَّ وَ لْيَكُنْ إِحْرَامُهُ مِنْ مَسِيرَةِ لَيْلَةٍ أَوْ لَيْلَتَيْن‌»
 این روایت که از تهذیب نقل شده است ذیلی هم دارد.
 تهذيب الأحكام، ج‌5، ص: 200 « مُوسَى بْنُ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الْمُقِيمِ بِمَكَّةَ يُجَرِّدُ الْحَجَّ أَوْ يَتَمَتَّعُ مَرَّةً أُخْرَى فَقَالَ يَتَمَتَّعُ أَحَبُّ إِلَيَّ وَ لْيَكُنْ إِحْرَامُهُ مِنْ مَسِيرَةِ لَيْلَةٍ أَوْ لَيْلَتَيْنِ فَإِنِ اقْتَصَرَ عَلَى عُمْرَتِهِ فِي رَجَبٍ لَمْ يَكُنْ مُتَمَتِّعاً وَ إِذَا لَمْ يَكُنْ مُتَمَتِّعاً لَا يَجِبُ عَلَيْهِ الْهَدْي‌»
 البته این روایت موید است اگر چه دلالتش تمام است بخاطر اینکه محمد بن سهل و پدرش که سهل است توثیق نشده اند این سهل غیر سهل بن زیاد است و علی کلام بخاطر اسحاق بن عبدالله که مردد بین نه نفر است که هشت نفر از این نه نفر است توثیق نشده اند مگر یک اسحاق که اسحاق بن عبدالله اشعری یا اسحاق بن عبدالله قمی یا اسحاق بن عبدالله مالک اشتری که پدر احمد بن اسحاق است اگر چه این اشکال تام نیست زیرا آن هشت نفر که توثیق نشده اند یا از اصحاب امام سجاد علیه السلام می باشند و یا از اصحاب امام صادق علیه السلام یا از اصحاب امام باقر علیه السلام می باشند و هیچ یک از امام موسی بن جعفر علیه السلام روایت ندارند فقط اسحاق بن عبد الله اشعری از امام موسی بن جعفر علیه السلام روایت دارد اگر مراد از اباالحسن موسی بن جعفر علیه السلام باشد.
 نتیجه اینکه ما افاد سیدنا الاستاذ صحیح است.
 در بعضی از مناسک فرمودند حج تمتع و افراد از حیث اعمال مشترک می باشند و بعدا فرموده اند قربانی در حج افراد واجب نیست و بیان مساله به این شکل مناسب نیست که اولا بگوییم که در همه اعمال مشترک هستند و بعدا در تبصره ها بگوییم که حج افراد هدی ندارد بلکه احسن کلام سیدنا الاستاذ در تحریر می باشد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo