موضوع: تفکیک بین حج و عمره

 بحث در صحیحه محمد بن مسلم بود که بعضی برای تفکیک بین عمره تمتع و حج تمتع در باب نیابت به آن تمسک کرده اند.

 در رابطه با این صحیحه سیدنا الاستاذ در تعلیقه عروه می فرمایند این حدیث ربطی به ما نحن فیه که نیابت در حج واجب است ندارد این روایت حج مستحبی و یا تشریک در ثواب است.

 علت اینکه ایشان این روایت را حمل بر این معنا می کنند این است که این حدیث شریف با قواعدی که از ائمه علیهم السلام به ما رسیده است سازگاری ندارد زیرا حج مورد بحث در روایت یا حج تمتع است و یا غیر حج تمتع.

 اگر فرض حج تمتع باشد و جمله «المتعة له» را به معنای عمره تمتع بگیریم این نیابت باطل است زیرا عمره این حج انجام نشده است اما اگر غیر حج تمتع باشد باید از میقات محرم شود لذا با توجه به این اشکالات بهتر این است که آن را حمل بر حج مستحبی یا تشریک در ثواب کنیم.

 نتیجه بحث این است که چه معنای سیدنا الاستاذ صحیح باشد یا معنای سید در عروه یا معنای مرحوم مجلسی، این روایت مجهولة المراد است لذا کسی از اصحاب به آن عمل نکرده است در نتیجه با روایت محمد بن مسلم نمی توان صحت بعضی از فروض ثلاثه را ثابت کرد.

روایت دوم

 دومین روایتی که مرحوم مجلسی برای اثبات صحت نیابت واحد عن الاثنین(حج را از طرف یک نفر و عمره را از طرف شخص دیگری) به آن تمسک کرده است روایت حرث بن مغیره می باشد.

 مرحوم مجلسی در روضة المتقین می فرمایند:

  روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، ج‌5، ص: 64 «و يجوز الحج و العمرة لاثنين في عام واحد إذ لا منافاة بينهما كما رواه الشيخ في الصحيح عن الحرث بن المغيرة، عن أبي عبد الله عليه السلام في رجل‌ تمتع عن أمه و أهل بحجة عن أبيه قال: إن ذبح فهو خير له و إن لم يذبح فليس عليه شي‌ء لأنه إنما تمتع عن أمه و أهل بحجة عن أبيه‌»

 به نظر مرحوم مجلسی روایت صحیح است و دلالت این روایت بر صحت تفکیک بین حج و عمره تمتع در نیابت واضح است. در نتیجه اگر کلام مرحوم مجلسی درست باشد یا باید روایت را حمل بر مورد خاص کنیم و یا از آنچه گفته شده دست برداریم و یگوییم تفکیک اشکال ندارد.

 استادنا المحقق نسبت به روایت صحیحه محمد بن مسلم(روایت اول) در حاشیه عروه، استظهار مرحوم سید را رد می کنند و توجیه مرحوم مجلسی را قبول می کنند بعد اشاره به مفاد روایت دوم می کند و چون این حکم با قواعد مخالف است می فرمایند این روایت را منحصر در مورد خودش قرار می دهیم یعنی این کار فقط نسبت به پدر و مادر جایز است و نسبت به غیر این دو جایز نیست.

 نصه: العروة الوثقى (المحشى)، ج‌4، ص: 617 «لا يظهر منه ذلك و الأحوط إن لم يكن أقوى عدم جواز التبعيض نعم لا بأس بالتمتّع عن الامّ و الحجّ عن الأب و لا ذبح فيه للنصّ و لا يتعدّى عن مورده. (الخوئي)».

و فیه: هم کلام مرحوم مجلسی قابل تامل است و هم کلام مرحوم آقای خوئی، زیرا این روایت صحیح السند نیست چرا که صالح بن عقبه را احدی از رجالیین توثیق نکرده است بلکه تضعیف هم شده است ابن غضائری فرموده: «کذاب غال مردود» و تبعه فی ذلک مرحوم علامه.

 در نتیجه این روایت نه صحیحه است و نه معتبره است.

 علت اینکه استادنا المحقق این روایت را صحیح می دانند این است که صالح بن عقبه در سند کامل الزیارات قرار گرفته است.

 مناسب بود آقای خوئی به این نکته هم توجه می کردند که در این روایت فرموده قربانی لازم نیست و ایشان این را قرینه بر این می گرفت که مراد حج تمتع نیست بلکه مراد حج قران و افراد بوده است چرا که در حج قران و افراد قربانی واجب نیست بخلاف حج تمتع که بدون قربانی ممکن نیست.

 نتیجه اینکه این روایت حجت نیست و چون عمره تمتع و حج تمتع با هم مرتبط هستند تفکیک بین این دو صحیح نیست در نتیجه آنچه سیدنا الاستاذ به عنوان شرط پنجم بیان کرده اند صحیح است.