موضوع: لزوم وقوع حج تمتع در اشهر حج

 تحرير الوسيلة، ج‌1، ص: 406 «ثانيها- أن يكون مجموع عمرته و حجه في أشهر الحج، فلو أتى بعمرته أو بعضها في غيرها لم يجز له أن يتمتع بها، و أشهر الحج شوال و ذو القعدة و ذو الحجة بتمامه على الأصح»

 در شرط دوم از شرائط صحت حج تمتع دو مطلب بیان شده است:

حج تمتع من المبدأ و المنتهی باید در اشهر حج واقع شود یعنی اگر پنج ساعت از ماه رمضان باقی مانده است و عمره تمتع انجام شود این عمره باطل است ولو تنها احرام عمره تمتع در رمضان انجام شود.

دلیل:

 1- آیه 197 سوره بقره «الحج اشهر معلومات» واضح است که در این آیه نفس ماه، حج نیست طبعا باید مضافی در تقدیر باشد یعنی در اصل وقت الحج اشهر الحج بوده است و کلمه وقت یا اشهر مثلا حذف شده است در نتیجه مراد از آیه این خواهد بود که ظرف وقوع حج، ماههای خاصی از سال می باشد.

 مفاد این آیه در مقابل کاری است که مشرکین انجام می دانند آنها بنابر مصالح خودشان ماههای انجام حج را عوض می کرند چنانکه در آیه 37 سوره توبه(إِنَّمَا النَّسي‌ءُ زِيادَةٌ فِي الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذينَ كَفَرُوا يُحِلُّونَهُ عاماً وَ يُحَرِّمُونَهُ عاماً لِيُواطِؤُا عِدَّةَ ما حَرَّمَ اللَّهُ فَيُحِلُّوا ما حَرَّمَ اللَّهُ...[1] ) به آن اشاره شده است.

 و با توجه به اینکه عمره تمتع جزء حج تمتع می باشد عمره تمتع هم باید در اشهر حج قرار گیرد.

اجماع کما فی الجواهر: جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج‌18، ص: 12 « و الثاني وقوعه في أشهر الحج بلا خلاف، بل الإجماع بقسميه عليه‌» روایات

منها: وسائل الشيعة، ج‌11، ص: 270 «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ مَنْ حَجَّ مُعْتَمِراً فِي شَوَّالٍ وَ مِنْ نِيَّتِهِ أَنْ يَعْتَمِرَ وَ يَرْجِعَ إِلَى بِلَادِهِ فَلَا بَأْسَ بِذَلِكَ وَ إِنْ هُوَ أَقَامَ إِلَى الْحَجِّ فَهُوَ مُتَمَتِّعٌ لِأَنَّ أَشْهُرَ الْحَجِّ شَوَّالٌ وَ ذُو الْقَعْدَةِ وَ ذُو الْحِجَّةِ- فَمَنِ اعْتَمَرَ فِيهِنَّ وَ أَقَامَ إِلَى الْحَجِّ فَهِيَ مُتْعَة ...»

منها: وسائل الشيعة، ج‌11، ص: 272 «وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ أَحْرَمَ بِالْحَجِّ فِي غَيْرِ أَشْهُرِ الْحَجِّ فَلَا حَجَّ لَهُ وَ مَنْ أَحْرَمَ دُونَ الْمِيقَاتِ فَلَا إِحْرَامَ لَه» الروایة صحیحة و الدلالة واضحة

منها: وسائل الشيعة، ج‌11، ص: 284«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ دَخَلَ مَكَّةَ مُعْتَمِراً مُفْرِداً لِلْعُمْرَةِ فَقَضَى عُمْرَتَهُ فَخَرَجَ كَانَ ذَلِكَ لَهُ وَ إِنْ أَقَامَ إِلَى أَنْ يُدْرِكَهُ الْحَجُّ كَانَتْ عُمْرَتُهُ مُتْعَةً وَ قَالَ لَيْسَ يَكُونُ مُتْعَةً إِلَّا فِي أَشْهُرِ الْحَجِ‌»الروایة صحیحة و الدلالة واضحة

 منها: وسائل الشيعة، ج‌11، ص: 273«مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ فَرَضَ الْحَجَّ فِي غَيْرِ أَشْهُرِ الْحَجِّ قَالَ يَجْعَلُهَا عُمْرَة»

 و یویده: وسائل الشيعة، ج‌11، ص: 272 «وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ شَوَّالٌ وَ ذُو الْقَعْدَةِ وَ ذُو الْحِجَّةِ- لَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يَحُجَّ فِيمَا سِوَاهُن»

 علت اینکه گفتیم موید است نه دلیل، این است که سهل بن زیاد ضعیف است و نسبت به مثنی الحناط نیز اختلاف است آقای خوئی رحمة الله علیه وی را چون در سند کامل الزیارات واقع شده است ثقه می دانند ولی مشهور می فرمایند تنها وقوع وی در کامل الزیارات برای اثبات وثاقتش کافی نیست.

مطلب دوم:

 مراد از اشهر معلومات که ظرف وقوع حج می باشد سه ماه می باشد شوال، ذو القعده و ذو الحجه

 در ماه شوال و ذی العقده اختلافی بین خاصه و عامه نیست و اتفاقی است که این دو ماه ظرف جزء اول حج تمتع می باشند.

 اما در ماه ذی العقده اختلاف است که چه مقدار از این ماه جزء اشهر حج می باشد.

 نزد خاصه در این زمینه پنج بلکه اکثر از پنچ نظریه می باشد و در عامه سه نظریه می باشد.

و اما عند الخاصه:

 نظریه اول: تمام ماه ذی الحجة از اشهر حج می باشد و الیه اشار سیدنا الاستاذ بقوله بکلمه «بتمامه» و کما عن جماعة من التقدمین و المتاخرین.

 نظریه دوم: دهه اول ماه ذی الحجه جزء اشهر حج می باشد. روز دهم ذی الحجه که به پایان رسید اشهر حج به پایان رسیده است.

 نظریه سوم: هشت روز اول ذی الحجه جزء اشهر حج می باشد یعنی از ا ول ذی الحجه تا اذان صبح روز نهم.

 نظریه چهارم: از اول ذی الحجه تا طلوع فجر روز دهم، کما عن ابن همزه و جماعة

 نظریه پنجم : از اول ماه تا طلوع شمس روز دهم جزء اشهر حج می باشد.

 هر یک از این اقوال قائلین متعددی نیز دارد.

و اما عند العامه[2]

 نظریه اول: تمام ماه ذی الحجه جزء ایام حج است و هو قول المالکی.

 نظریه دوم: ده روز اول ماه ذی الحجه جزء ایام حج است و هو قول ابی حنیفه.

 نظریه سوم: نه روز اول ماه ذی الحجه جزء ایام حج است و هو قول الشافعی.

 بعضی مانند صاحب جواهر می فرمایند نزاع لفظی است و ثمره عملی ندارد علی ای حال ظاهرا و الله العالم ما افاده سیدنا الاستاذ رضوان الله تعالی علیه اقرب الی الواقع می باشد.

دلیله:

 اشهر جمع می باشد و اقل جمع ثلاثه می باشد و اراده کمتر از سه ماه از اشهر، اگر چه در قرآن و غیر آن واقع شده است ولی نیاز به قرینه دارد و کلمه شهر هم بر تمام ماه اطلاق می شود و اگر به کمتر از آن اطلاق شود نیاز به قرینه دارد.

 کما اینکه دلیل بر این نظریه روایاتی است در جلسه آینده خواهد آمد.

[1] ترجمه آیه: به تأخيرافكندن ماه‌هاى حرام، افزونى در كفر است و موجب گمراهى كافران. آنان يك سال آن ماه را حلال مى‌شمردند و يك سال حرام، تا با آن شمار كه خدا حرام كرده است توافق يابند. پس آنچه را كه خدا حرام كرده حلال مى‌شمارند.

[2] المسألة الثانية : أجمع المفسرون على أن شوالا وذا القعدة من أشهر الحج واختلفوا في ذي الحجة ، فقال عروة بن الزبير : إنها بكليتها من أشهر الحج وهو قول مالك رحمه الله تعالى ، وقال أبو حنيفة رحمه الله : الشعر الأول من ذي الحجة من أشهر الحج ، وهو قول ابن عباس وابن عمر والنخعي والشعبي ومجاهد والحسن ، وقال الشافعي رضي الله عنه : التسعة الأولى من ذي الحجة من ليلة النحر من أشهر الحج تفسیر فخر رازی ج 5 ص 176 و راجع المغنی ج 3 ص 134 م 2217