درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: زکات: فصل اول زکات انعام ثلاثه: شرائط زکات انعام ثلاثه: مضی حول:

ایام ربیع المولود ایام پر خیر و برکتی است این ایام را خدمت همه شما عزیزان تبریک عرض می‌کنیم امیدوارم که با عنایت پروردگار از برکات این ماه شریف و اعیادی که در آن هست بهره‌مند باشیم.

تعطیلی طولانی داشتیم از اول سال تا حالا کم و بیش تعطیلی فراوان و تقریبا تمام شده و رسیدیم به ایام تحصیلی با صحت و سلامتی امیدواریم از این پس ممتد باشد و از خدای متعال توفیق بیشتر برای انجام وظیفه که فعلا تعلیم و تعلم است می‌خواهیم که یکی از عبادت‌های بزرگ است شما عزیزان قدر قطعه‌ای از عمرتان که در این مقطع است را بدانید. روایات فروانی برای تعلیم و تعلم رسیده است که فوق تصور عادی است که چند نمونه را مرور می‌کنیم.

1- «أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِي الْحُسَيْنِ الْفَارِسِيِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ»[1] حضرت امام صادق(ع) فرمود: پیامبر(ص) فرموده است در پی دانش رفتن وظیفه هر مسلمانی است و بعد به نوعی تأکید می‌کنند که خداوند کسانی که طالب علم هستند را دوست دارد و محبوب خداوند هستند.

2- «و قال(ع)‌ من أحب أن‌ ينظر إلى‌ عتقاء الله‌ من النار فلينظر إلى طالب العلم»[2] در روایت دیگر آمده است کسی که می‌خواهد نگاه کند به صورت کسی که آزاد شده از جهنم است و جهنم برای او حرام است به صورت کسانی که دنبال فراگیری علم هستند نگاه کند.

3- در روایت نبوی دیگر آمده است «و قال(ص)‌ من تعلم بابا من‌ العلم‌»[3] اگر دنبال تعلم بابی از ابواب علم هستید «كان أفضل من أن يصلي ألف ركعة تطوعا»[4] بهتر است برای شما از اینکه هزار رکعت مستحبی مقبول بخوانید «عمل به أو لم يعمل»[5] و اگر تعلیم دادید خواه عمل به آن نمایند یا خیر اینجا هم باز ثواب هزار رکعت نماز قبول شده دارد. فرض اگر باب زکات را مثلا فرا گرفتی درس گرفتی مباحثه کردی ملاحظه می‌فرمائید که قید مقبوله با شرائط قبولی را دارد و جالب اینکه در مرحله بعد اگر دیگران را به همین علوم آشنا کردید و تعلیم داید همان پاداش را دارید؛ هزار رکعت پاداش برای تعلم و هزار رکعت پاداش برای تعلیم دارد.

علی ایحال قدر خودتان را بدانید و اهتمام به تعلیم و تعلم داشته باشید امیدواریم برادران که وقتشان در حال صرف شدن است مبادا به بطالت باشد.

بحث فقهی: بحث در کتاب الزکات بود مروری به مباحث گذشته بکنیم.

آنچه مهم بود این بود که زکات به چه چیز و به چند چیز زکات تعلق می‌گیرد. گفتند که زکات به نُه چیز تعلق می‌گیرد بالاجماع و بالنصوص و به غیر این نُه چیز هم تعلق نمی‌گیرد که آن نُه چیز عبارت بود از انعام ثلاثه ابل و بقر و غنم، و نقدین طلا و نقره و غلات اربعه گندم و جو خرما و کشمش.

البته یک بحثی هم بود که در بعضی چیزها زکات مستحب است، مثلا مرحوم امام در تحریر فرمود: در ثمار و میوه‌ها و یا حبوبات و یا مال التجارة. و نیز گفتیم در این‌جا در سه مقام بحث می‌کنیم.

مقام اول در انعام ثلاثه: در وجوب زکات در انعام ثلاثه سه شرط داریم اول حد نصاب بود. شرط دوم سائمه بودن یعنی آن حیوانات زکوی معلوفه نباشند. شرط سوم مضی حول است از زمان مالکیت، در مورد شرط اول و دوم مفصلا بحث کردیم.

در مورد شرط سوم در روایات خواندیم که می‌گفت یک سال بگذرد و مراد از یک سال را هم می‌گفت یازده ماه بگذرد و وارد ماه دوازدهم بشود وجوب زکات می‌آید و این را هم گفتیم این‌گونه نیست که در شرع مقدس سال یازده ماه باشد، بلکه همان دوازده ماه است لکن با شروع ماه دوازدهم حول صدق می‌کند و با صدق حول فقرا شریک در سهم و مقدار زکات می‌شوند و مالک نمی‌تواند مال را بفروشد و حق تصرف در جمیع مال ندارد، چون مال مشترک شده است و اگر قبل از اتمام یازده ماه به هر علت تصادفات یا با اختیار خود مالک شرط حد نصاب یا سائمه بودن از بین برود حول هم ساقط می‌شود و از الان باید مجددا محاسبه کند.

بحث امروز: معیار در انقطاع حول: بحثی امام دارند و در مسئله1 می‌فرمایند «و أما الشهر الأحد عشر فكما ينقطع الحول باختلال أحد الشروط فيه بغير اختيار جاز له التصرف في النصاب بما يوجب اختلالها بأن عاوضها بغير جنسها و إن كان زكويا أو بجنسها كغنم سائمة ستة أشهر بغنم أو بمثلها كالضأن بالضأن أو غير ذلك، بل الظاهر بطلان الحول بذلك و إن فعله فرارا من الزكاة»[6] ماه یازدهم که آخرین ماهی است که باید مال نزد او بماند همانطور که بدون اختیار اگر یکی از شروط در اثناء سال بهم بخورد حول بهم می‌خورد برای مالک هم جایز است که با اختیار شرایط را از بین ببرد و حول ساقط شود. مثل استطاعت که الان مستطیع است اما تا رسیدن موقع حج می‌تواند طوری تصرف کند که از استطاعت بیفتد خلاصه بعد از رسیدن حول حق تصرف ندارد، ولی قبل از رسیدن حول حتی اگر از مقدار نصاب بیفتد می‌تواند هرگونه تصرفی داشته باشد.

جواز و عدم جواز تبدیل مال زکوی قبل از اداء: در دو مورد بین علماء و فقهاء اختلاف شدیدی است یکی قول مشهور و دیگری غیر مشهور که بعضی حتی می‌گویند این هم مشهور است.

مورد اول: محل اشکال است که اگر کسی مال را تبدیل کند به جنس و یا تبدیل به مثل کند مثلاً گوسفند به جنس تبدیل شد یعنی رأس شش ماه چهل گوسفند حاضر را فروخت و چهل گوسفند دیگر خرید و تبدیل به مثل یعنی میش را به میش و یا بزها را به بز و یا بزها را به نر تبدیل کند. آیا این معاوضه موجب سقوط حول است یا خیر؟ فیه اشکال اگر تبدیل به غیر جنس شود یا بفروشد موجب سقوط حول است لکن تبدیل به جنس موجب سقوط حول نمی‌شود زیرا صدق می‌کند که مالک حد نصاب از یک قسم زکات بوده است.

مشهور می‌گویند خیر موجب سقوط حول است و فرقی نمی‌کند که به جنس تبدیل کند یا به غیر جنس تبدیل کند.

مرحوم شیخ در مبسوط و خلاف می‌گوید موجب سقوط حول نیست و فخرالمحققین هم در شرح ارشاد می‌گوید موجب سقوط حول نیست.