درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: زکات: چیزهائی که زکات به آن تعلق می‌گیرد: فصل اول: زکات انعام ثلاثه، نصاب زکات شتر(ابل)

بحث سال قبل ما در مورد ولایت فقیه بود و بعد از اتمام آن در اواسط سال تحصیلی و پس از مشورت با دوستان پیشنهاد اکثریت بر موضوع بحث زکات بود لذا، بحث زکات را براساس تحریرالوسیله حضرت امام(ره) شروع کردیم.

برخی از مباحث در سال گذشته بحث شد؛ مرحوم امام(ره) در تحریر، ابتدا کلیاتی را در مورد زکات مطرح کردند که سال گذشته خواندیم، اکنون بطور اجمال عرض می‌کنیم.

بحث اول معنای لغوی[1] و اصطلاحی[2] زکات بود.

بحث دوم این بود که زکات یکی از ارکان مهم اسلام است و منکر زکات کافر است[3] و زکات در اسلام فضیلت زیادی دارد.

بحث سوم در مورد کسانی بود که زکات بر آن‌ها واجب است که آن را نیز بیان کردیم که شش شرط داشت، 1-بلوغ؛ 2-عقل؛ 3-حریت؛ 4-مالکیت؛ 5-تمامیت تمکن از تصرف؛ 6-بلوغ النصاب.[4]

بحث چهارم در مورد تعلق زکات بود که فرمودند بالاتفاق زکات به نُه چیز تعلق می‌گیرد. انعام ثلاثه، نقدین، غلات اربعه. و در غیر این‌ها هم بالاتفاق فرمودند زکات واجب نیست. منتهی بعضی گفتند در برخی موارد مانند مال التجاره و ثمار و حبوبات[5] زکات مستحب است.

شرائط متعلق زکات: اکنون بحث حاضر در شرائط مال متعلق زکات است. مرحوم امام(ره) در ذیل مسئله 1 می‌فرماید: «و الكلام في التسعة المزبورة التي تجب فيها الزكاة يقع في ثلاثة فصول»[6] آن نه چیزی که زکات در آن واجب است در سه فصل بیان می‌شود فصل اول انعام ثلاثه و فصل دوم نقدین و فصل سوم در غلات اربعه.

فصل اول: شرائط وجوب زکات انعام ثلاثه[7] :بحث اول: زکات ابل: شرط اول نصاب شتر: مرحوم امام(ره) می‌فرماید: شرائط تعلق زکات به انعام ثلاثه چهار شرط می‌باشد، «الأول في زكاة الأنعام و شرائط وجوبها مضافا إلى الشرائط العامة السابقة أربعة: النصاب و السؤم و الحول و أن لا تكون عوامل»[8] فصل اول در زکات انعام ثلاثه است و شرائط وجوب زکات انعام ثلاثه علاوه بر شرائط عامه چهار چیز می‌باشد، شرط اول حد نصاب است شرط دوم سائمه بودن است یعنی به چرا بروند و فقط علوفه نخورند و شرط سوم اینکه یک سال باید بگذارد و شرط چهارم اینکه حیوان باربر نباشد.

شرط اول نصاب تعلق زکات انعام ثلاثه شتر(ابل)الف نصاب؛ ابل 12 حد نصاب دارد و این شرائط مورد اتفاق شیعه و سنی است.

نصاب اول: پنج شتر: وقتی تعداد شترها به پنج رسید زکات آن یک گوسفند است.

نصاب دوم: ده شتر: وقتی تعداد شترها به ده رسید زکات آن دو گوسفند است.

نصاب سوم: پانزده شتر: وقتی تعداد شترها به 15 رسید زکات آن سه گوسفند است.

نصاب چهارم: 20 شتر: وقتی تعداد شترها به 20 رسید زکات آن چهار گوسفند است.

نصاب پنجم: 25 شتر: وقتی تعداد شترها به 25 رسید زکات آن پنج گوسفند است.

نصاب ششم: 26 شتر: وقتی تعداد شترها به 26 رسید زکات آن یک شتر بنت مخاض[9] است.

نصاب هفتم: 36 شتر: وقتی تعداد شترها به 36 رسید زکات آن یک شتر بنت لبون[10] است.

نصاب هشتم: 46 شتر: وقتی تعداد شترها به 46 رسید زکات آن یک حقه[11] است.

نصاب نهم: 61 شتر: وقتی تعداد شترها به 61 رسید زکات آن یک جزعه[12] است.

نصاب دهم: 76 شتر: وقتی تعداد شترها به 76 رسید زکات آن دو بنت لبون است.

نصاب یازدهم: 91 شتر: وقتی تعداد شترها به 91 رسید زکات آن دو حقه است.

نصاب دوازدهم: 121 شتر: وقتی تعداد شترها به 121 رسید، در مورد زکات آن عدد خاصی گفته نشده است بلکه یک قاعده کلی گفته شده که اگر عدد شترها 121 به بالا باشد زکات آن را باید بشمارد یا 50 تا 50 تا بشمارد و هر 50 تا یک حقه بدهد و یا 40 تا 40 تا بشمارد و هر 40 تا یک بنت لبون بدهد.

مرحوم امام می‌فرماید: «القول في النصاب مسألة 1 في الإبل اثني عشر نصابا»[13] در شتر 12 نصاب است.

صاحب جواهر می‌فرماید: «بلا خلاف أجده بيننا، بل الإجماع بقسميه عليه، و النصوص إن لم تكن متواترة فيه فمستفيضة »[14]

مرحوم حکیم در مستمسک و بعد از نقل کلام صاحب عروه می‌فرماید: «فصل في زكاة الأنعام إجماعاً، كما عن الخلاف و الغنية و الانتصار، بل عن غير واحد دعوى إجماع المسلمين عليه»[15]

روایاتی هم در این باب وجود دارد، که برای بعد انشاءلله.

وصلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.