درس خارج فقه استاد مقتدایی
95/09/30
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: ولایت فقیه (ادله ولایت فقیه)
گفتیم مرحوم آقای بروجردی برای اثبات ولایت فقیه از طریق غیر روایات وارد شدند و مقدماتی تنظیم کردند و از آن مقدمات نتیجه گرفتند که ما قطع داریم، فقیه عادل از طرف ائمه منصوب شده است با آن قیاس استثنائی که تشکیل دادند که یا اصلا کسی نصب نشده و ائمه این امر ضروری (که لا یرضی الشارع بترکه) را مهمل گذاشتند و یا اینکه باید یک فقیه عادل تعیین شده باشد مقدمه اول که نصب نکرده باشد باطل است و رفع مقدم نتیجه میدهد وضع تالی را پس تالی که تعیین فقیه عادل باشد اثبات میشود و فرمودند مثل روایت مقبوله[1] [2] و خبر ابی خدیجه[3] شاهد بر این مطلب است.
و گفتیم بیان ایشان مطلب مهم و قابل قبولی است با این استدلالاتی که آوردند و مسلم است وقتی بخواهند نصب بکنند غیر فقیه نصب نمیکنند و روایاتی نظیر مقبوله عمر بن حنظله و غیره هم شواهد مطلب میشود.
مناقشه مرحوم منتظری بر کلام بروجردی:
مرحوم آقای منتظری[4] که استدلال میآورد و رد میکند عمده اشکالی که به آقای بروجردی دارد این است که اگر تعیین ولی امر منحصرا از راه نصب از طرف ائمه(ع) باشد این استدلال بروجردی درست است و اشکالی ندارد. ولی احتمال دارد که ائمه احاله به خود مردم کرده باشند البته آن نفری که انتخاب میشود باید شرایطی را واجد باشد و ایشان هم در ادامه مناقشه بر کلام بروجردی میگوید ما در امر رابع مطرح میکنیم این قول را خودش قبول دارد که احتیاجی بر نصب نداریم و دلیلی هم بر اینکه نصب ثابت باشد نداریم و مردم خودشان باید انتخاب کنند و این را هم قبول دارند که اگر نصب باشد آن مقدم است یعنی اگر ثابت شد که ائمه نصب کرده باشند مقدم است و الا به خود مردم احاله میشود که از طریق انتخابات فردی دارای شرائط را انتخاب کنند ایشان میفرماید انتخاب در طول نصب است و اشکال ایشان به آقای بروجردی این است که میگوید کلام ایشان در جایی است که راه منحصر به نصب باشد ولی راه منحصر نیست. ایشان میگوید اصلا نصبی – حتی نصب عام - نشده است و خود مردم وظیفه دارند یک شخص را انتخاب کنند منتهی آن نفر باید شرایطی را که امام گفته و شرایط اسلامی است دارا باشد.
پس عمده فرمایش ایشان این است که بالضرورة زعیم مسلمین باید فقیه عادل باشد اما چنانچه نظر معظم فقهاء همین است اما ما قبول نداریم که فقط امام باید زعیم را نصب کند بنابراین اگر نصب معین باشد اگر نصب معین بود فرمایش شما درست است اما اگر گفتید نصب نمیخواهیم یا ائمه نصب نکردند و یا با دلیلی متقن به ما نرسیده و این روایاتی هم که نقل شده دلالتش بر نصب کامل نیست. پس معلوم میشود احاله به مردم شده است که خودشان یکی را انتخاب کنند منتهی باید واجد شرایط باشد.
جواب مناقشه آقای منتظری بر کلام بروجردی:
در جواب میگوییم خیر نصب مسلم است و در روایات هم آمده که در توقیع[5] مبارک هم خواندیم که امر به مراجعه به فقها و روات احادیث شده (آمده است «فانهم حجتی علیکم و انا حجة الله») پس این حتما دلیل بر نصب ولی فقیه است و استدلالاتی هم که میآورد بحثی نداریم و نصب معین است و مردم باید به او مراجعه کنند و اینکه مجلس خبرگان داریم به این علت است که تعداد فقهاء زیاد است و برای انتخاب و کشف اعلم و افقه است.
بیان برخی شبهات بر مقبوله و تحلیل و جواب آن:
مرحوم امام بعد از اینکه مقبوله را استدلال میکنند میفرمایند در اینجا دو شبهه پیش میآید ایشان دو شبهه را مطرح میکند و جواب میدهند.
شبهه اول: «ثمّ قد تنقدح شبهة في بعض الأذهان: بأنّ أبا عبد اللّه (عليه السّلام) في أيّام إمامته، إذا نصب للأمارة أو القضاء شخصاً أو أشخاصاً، كان أمده إلى زمان إمامته، و بعد وفاته و انتقال الإمامة إلى من بعده يبطل النصب و ينعزل الولاة و القضاة.»[6]
امام صادق(ع) در زمان حیاتشان این حدیث را فرمودند که «انی قد جعلته علیکم حاکما» این فقیه را بر شما حاکم قرار دادم و بدیهی است که علی الرأس و العین دستور امام را پذیرا هستیم اما این نصب تا مادامی است که امام صادق(ع) حیات دارد و بعد از شهادت امام این حاکم منعزل میشود پس چگونه میگویید تا حضور امام زمان(عج) فقیه ولی است. یعنی اینکه میفرماید فقیه را بر شما حاکم قرار دادم و فرد خاصی هم مراد نیست بلکه شامل هر کسی میشود که تحت شرائط باشد.
پاسخ شبهه اول:
اولا: ما معتقد هستیم که امام امام است حیّاً و میتاً قائماً او قاعداً و آن نصبی که کرده هنوز باقی است.
ثانیا: بر فرض که از این حرف هم چشم بپوشیم این نصب بعد از فوت از بین نمیرود و این روش عقلا است و همه مناصب سر جای خودش باقی است بله اگر شخص جدید خواست عزل کند میتواند و الا خود بخود منصوبین از نصب خارج بشوند اینگونه نیست البته تعیین نمایندگان بحث دیگری دارد آن نصب نیست بلکه اختیاراتی به او داده است و این اختیار مادامی است که حیات دارد بنابراین اگر امام صادق(ع) کسی را نصب کرد بعد از امام صادق(ع) این نصب در زمان امامان بعدی هم اعتبار دارد.
برای مثال اگر نخست وزیر وزرایی را تعیین کرد با فوت یکی از وزرا تمام زیر مجموعه او از بین نمیرود.
شبهه دوم: برای فردا انشاءاله.