< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد مقتدایی

91/11/09

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: كتاب الديات (دیه اعضاء جنین)
 مسأله7: «دية أعضاء الجنين وجراحاته بنسبة ديته أي من حساب المأة، ففي يده خمسون دينارا، وفي يديه مأة، وفي الجراحات والشجاج على النسبة، هذا فيما لم تلجه الروح، وإلا فكغيره، من الأحياء.»
 بحث در دیه خود جنین بود که مراحلی داشت و برای هرکدام دیهای تعیین شد و اگر روح در آن دمیده میشد دیه کامل داشت.
 بحث امروز در مورد دیه اعضای جنین و جراحاتی است که به آن وارد میشود.
 در مورد دیه اعضاء جنین در سه بخش صحبت میشود:
 بخش اول: دیه جنین کامل دارای روح: اگر پس از کامل شدن جنین و دمیده شدن روح در آن، جنایتی بر جنین یا اعضای آن وارد شود دیه خود جنین دیه یک انسان یعنی 1000 دینار کامل است و دیه اعضای آن هم مثل دیه اعضای یک انسان کامل است و اعضائی که دو تا و جفت است یک دیه و هر کدام نصف دیه دارد و اگر تک عضو است دیه کامل دارد. در جراحات نظیر موضحه، حارثه و غیره نیز همین است.
 بخش دوم: دیه جنین کامل الاعضاء بدون روح: اگر پس از کامل شدن اعضای جنین و تمام شدن خلقت آن و قبل از دمیده شدن روح جنایتی بر جنین یا اعضاء آن وارد شود دیه خود جنین کامل بدون روح 100 دینار میباشد در نتیجه اعضای آن هم نظیر چشم و پا و غیره اگر جفت باشد یا تک باشد یا موضحه و حارثه و غیره همین است و بر اساس این دیه 100 دینار به نسبت محاسبه میکنند.
 بخش سوم: دیه جنین قبل از کامل شدن اعضاء و روح دار شدن: اگر در مرحله نطفه یا علقه یا مضغه یا عظام که هنوز اعضاء جنین کامل نشده و نیز روح ندارد بر جنین یا اعضای احتمالی آن جنایتی وارد شود مسأله به صورت زیر قابل تصور است:
 فرض میشود در مرحله نطفه یا علقه یا مضغه یا عظام اگر یک ضربهای بر مادر وارد شود که در اثر آن ضربه یکی از اعضای جنین در مرحله تکمیل ناقص بماند هرچند تشخیص ارتباط برخی ضربات بر مادر با ناقص العضو شدن جنین ممکن است در برخی موارد مشکل یا متعذر باشد و هر جا شبهه باشد اصل عدم دیه است اما در صورتی که یا قبل از تولد یا بعد از تولد علم حاصل شود که نقص جنین یا برخی اعضای آن با ضربات وارده قبلی در ارتباط است مسأله جزء مما لا تقدیر له شرعا خواهد بود و ارش ثابت است.
 دیه ممانعت از ورود نطفه در رحم با افزاع عمدی زوج [1] :
 مسأله8: «من أفزع مجامعا فعزل فعلى المفزع عشرة دنانير ضياع النطفة.»
 صورت مسأله این است که اگر زوج در حال جماع به طور ناگهانی با ورود انسانی به خلوت خود مواجه شوند و حالت فزع ایجاد شده در زوج برهنه در حال جماع با دیدن شخص ثالث سبب عزل و ریخته شدن منی در خارج رحم گردد امام در تحریر میفرماید «فعلی المفزع عشرة دنانیر».
 انسانی که با ورود به خلوت زوج باعث ایجاد دلهره در مرد در حال جماع شده و سبب شد که مرد در حال جماع آلت خود را بی اختیار از فرج بیرون بکشد و منی در خارج رحم بریزد این انسان مفزع و ایجاد کننده چنین وضعی ده دینار باید دیه بپردازد.
 دلیل مسأله:
 1- اجماع: مرحوم صاحب جواهر [2] میفرماید «بلا خلاف اجده» بلکه بعضی از فقهاء مانند سید مرتضی در انتصار [3] و شیخ در خلاف [4] و ابن زهره در غنیه [5] ادعای اجماع کردهاند.
 2- روایت: کتاب ظریف [6] «افتی علیه السلام فی منی الرجل یفزع عن عرسه فیعزل عنها الماء ولم یرد ذلک نصف خمس المئة عشرة دنانیر»
 مرحوم کلینی [7] روایتی به کتاب ظریف مستند کرده است که در بحث دیه جنین توضیحات مفصلی دارد و در ذیل میفرماید: امیرالمؤمنین علیه السلام در مورد انسانی که باعث فزع مردی که در حال جماع بود شد و در نتیجه زوج مجامع نتوانست آب منی را در داخل رحم بریزد فتوی داده است که آن انسان مفزع نصف یک پنجم صد دینار یعنی نصف بیست دینار که ده دینار میشود به عنوان دیه بدهکار است.
 مستحقین دیه منی عزل شده بر اثر افزاع: بحثی را مرحوم آقای خویی [8] آوردند و فرمودند حال که بالاجماع ثابت شد دیه عزل بر اثر افزاع ده دینار است این دیه ثابت شده به چه کسی تعلق می گیرد؟ خود ایشان فرمود فیه قولان:
 قول اول: تعلق دیه به زوج: مشهور قائل هستند که باید به زوج داده شود و خود مرحوم آقای خویی [9] نظر مشهور را میپذیرد و میفرماید «اظهرهما انها للزوج».
 دلیل مسأله: گفتهاند روایاتی داریم که میگوید «الماء للرجل یصرفه حیث یشاء» [10] منی مال زوج است پس در هر کجا که بخواهد میتواند بریزد چه در داخل رحم باشد یا در خارج رحم پس وقتی حق برای زوج است در نتیجه دیه هم برای زوج است.
 قول دوم: تعلق دیه به زوجه: مرحوم شیخ در خلاف [11] میفرماید دیه به زوجه تعلق میگیرد.
 دلیل مسأله: مرحوم شیخ میفرماید «إن الدیة حق للزوجه فإن لها حق الالتذاذ من الجماع» با عزل منی و ریختن در خارج رحم حق زوجه تضییع شده است زیرا زوجه در ریخته شدن منی در رحم حق التذاذ دارد و فرض این است که در حین التذاذ حق او بهم خورد و به التذاذ نرسید پس دیه حق اوست.
 مناقشه در دلیل قول دوم:
 اولا: در صغری میگوییم معلوم نیست که لذت زوجه با ریخته شدن منی زوج به نهایت برسد. بلکه اوج لذت زوجه از انزال خاصی است که به صورت شبیه کف در رحم انجام میشود بنابراین ثابت شده نیست که انزال زوج باعث لذت نهائی زن شود و چه بسا زوج انزال میکند در حالیکه زن هنوز ارضاع نشده است.
 ثانیا: در کبری میگوییم اینکه التذاذ از مجامعت بصورت حق باشد فیه اشکال بلکه میتوان گفت بر فرض التذاذ باشد مجرد التذاذ حق نیست.
 ثالثا: اینکه ممکن است گفته شود انزال در خارج رحم در حالت عادی به اجازه زوجه دائم نیاز دارد پس انزال در رحم حق زوجه است قابل جواب است که اصل نیاز به اجازه محل کلام است که در جای خود بحث میشود.
 عزل منی از رحم توسط زوج در حال اختیار: مرحوم صاحب جواهر [12] به تناسب بحث عزل بر اثر افزاع بحث اختیار زوج در عزل منی از رحم را آورده است که مناسب کتاب النکاح است که اساسا آیا رجل میتواند اختیارا منی را از همسر خودش عزل کند و در حال جماع هنگام انزال خود را بیرون بکشد و منی را در خارج رحم بریزد یا خیر؟
 مرحوم محقق [13] و مرحوم آقای خوئی [14] نیز مفصل به تناسب عزل بر اثر افزاع بحث اختیاری را مطرح کردهاند. گرچه مرحوم امام در بحث عزل بر اثر افزاع بحث عزل اختیاری را مطرح نکردهاند اما به نظر میرسد بی تناسب نیست بحث عزل اختیاری را با همین تناسب در ادامه بحث عزل بر اثر افزاع مطرح کنیم.
 وصلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین.


[1] محل بحث آنجایی است که یک کسی عمدا وارد محدوده خلوت زوج در حال جماع شود و او را افزاع کند و باعث انزال قهری منی در خارج رحم گردد.
[2] جواهر الکلام 43: 374، دارالکتب الاسلامیة.
[3] الانتصار : 533، جماعة المدرسین.
[4] الخلاف 5: 293، جماعة المدرسین.
[5] غنیة النزوع : 415، مؤسسه امام صادق علیه السلام.
[6] وسائل الشیعة 29: 312، کتاب الدیات، ابواب دیات الاعضاء، باب19، ح1، آل البیت.
[7] الکافی 7: 342، ح1، دارالکتب الاسلامیة.
[8] مبانی تکملة المنهاج 2: 412، العلمیة.
[9] مبانی تکملة المنهاج 2: 412، العلمیة.
[10] من لا یحضره الفقیه 3: 432، جماعة المدرسین.
[11] الخلاف 5: 293، جماعة المدرسین.
[12] جواهر الکلام 43: 376، دارالکتب الاسلامیة.
[13] شرایع الاسلام 4: 1047، استقلال طهران.
[14] مبانی تکملة المنهاج 2: 413، العلمیة.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo