موضوع: كتاب الديات (دیه جنایت بر یکی از دو بیضه‌ها)

شانزدهمین عضو از اعضای بدن انسان خصیتان است و از اعضایی است که در بدن دوتا است و آن روایات عام شامل این مورد می‌ دارد. این خصیتان از مصادیق همان کلی است. در ثبوت دیه کامله برای از بین رفتن هر دو خصیة اختلافی وجود ندارد بلکه اتفاقی است و اجماع بقسمیه ثابت است و دلیل عام دارد «ما فی بدن الانسان اثنان ففیهما الدیة»[1] و روایت خاص هم دارد که می‌«فی البیضتین الف دینار»[2]

اما اگر یکی از آنها دچار جنایت بشود در مورد حکمش اقوالی است.

قول اول: نصف دیه: در هر کدام از بیضتین به تنهایی نصف دیه ثابت است و کل دیه بر دو بیضه به طور مساوی تقسیم می‌

مرحوم محقق در شرایع[3] فرمود «وفی کل واحده منهما نصف الدیة» و کثیری از علماء نیز قول اول را پذیرفته‌[4] می‌«المشهور بین الاصحاب» در ریاض[5] فرمود «علیه کافة المتاخرین».

دلیل مسأله:

1- دلیل عام: یعنی همان روایاتی که می گوید «ما فی بدن الانسان اثنان ففیهما الدیة»[6] هر عضو جفت در بدن انسان دیه کامله دارد در نتیجه یکی از دو تا نصف دیه دارد.

2- دلیل خاص: بعضی از بزرگان از کتاب ظریف نقل می‌(ع) «وفی خصیة الرجل خمس ماة دینار» این را در تهذیب[7] مرحوم شیخ نقل می‌

قول دوم: تفاوت در دیه دو بیضه: جمعی از بزرگان مثل مرحوم شیخ صدوق در کتاب هدایه[8] ، مرحوم شیخ در خلاف[9] ، قاضی ابن براج در مهذب[10] ، مرحوم علامه در مختلف[11] گفته‌[12] بعد از استدلال می‌«وعلی کل حال فهو الاقوی» مرحوم امام هم در متن تحریر الوسیله می‌«الاوجه الثانی»

دلیل مسأله:

1- صحیحه[13] عبدالله بن سنان[14] عن ابی عبدالله قال «ما کان فی الجسد منه اثنان» هر عضوی که در بدن انسان دو تا است «ففی الواحد نصف الدیة» در یکی از آن جفت نصف دیه ثابت است «مثل الیدین والرجلین» امام مثال می‌«قال قلت رجل فقئت عینه» راوی می‌«قال نصف الدیة قلت الرجل قطعت یده»

ملاحظه بفرمایید به پرسش راوی اگر دقت شود برای به دست آوردن حکم بسیار کارساز است گاهی برخی روات که فقیه نیز بوده‌

اگر این مرد دستش قطع شد؟ «قال فیه نصف الدیة» امام فرمود نصف دیه «قلت فرجل ذهبت احدی بیضتیه قال ان کانت الیسار ففیها ثلثی الدیة»

مجدد پرسش را رها نمی‌

انسانی یکی از دو بیضه‌نصف دیه دارد امام برای بیضه چپ حکم به دو ثلث دیه داد سائل همینجا اعتراض می‌«قال قلت ولم الیس قلت ما کان فی الجسد منه اثنان ففیه نصف الدیة» چرا باید چنین باشد وقتی یک دست یا یک گوش یا یک پا و غیره از جفت‌«فقال لان الولد من البیضة الیسری» امام فرمود این یک عضو فائده مهمتری دارد زیرا ولد از بیضه یسری به دست می‌

2- مرفوعه[15] ابی یحیی واسطی[16] «رفعه الی ابی عبدالله قال الولد من البیضه الیسری فاذا قطعت ففیها ثلثی الدیة و فی الیمنی ثلث الدیة»[17]

روایت را از این جهت مرفوعه می‌و مستقیما از امام نقل می‌(ع). در مرفوعه ابی یحیی نیز همین‌گونه است که می‌(ع) فرمود چون نطفه در بیضه چپ قرار دارد لذا اگر بر اثر جنایت از بین برود دو ثلث دیه ثابت است البته روایات مرفوعه خیلی اعتباری ندارد مگر اینکه رافع شرائط خاصی داشته باشد.

نکته: در دلیل اول (صحیحه عبدالله بن سنان) حکم بیضه یمنی نیامده است ولی ظاهرش این است که وقتی یکی از بیضه‌اما تصریح ندارد. اما در روایت دوم یعنی مرفوعه ابی یحیی تصریح به یک ثلث برای بیضه راست کرده است جهت بیان این است که در اخذ نتیجه دخیل است.

مرحوم صاحب جواهر[18] به یک نکته اعتباری تمسک می‌

مناقشه در دلیل قول دوم:

ایراد اول: مرحوم محقق در شرایع[19] قول اول را قبول کرده لذا به این روایت اشکال می‌«وان کانت حسنة لکن تتضمن عدولا عن عموم الروایات» متضمن این است که ما دست برداریم از آن روایات که می‌

اقول: ولی ایراد مرحوم محقق قابل دفع است زیرا؛

اولا: هر خاصی همین‌گونه است و هر مخصصی موجب عدول از عام می‌

ثانیا: در روایت خود امام تخصیص زده‌«ان کانت الیسار ففیها ثلث الدیة» و در نهایت وقتی اعتراضی شد چرا تخصیص زدید؟ امام با تعلیل فرمودند «لأن الولد من البیضة الیسری» این موجب تقویت خاص است. پس فرمایش مرحوم محقق صحیح نمی‌

ایراد دوم: مرحوم ابن ادریس[20] ایراد دیگر می‌«من انه لا دلیل یعضد هذه الروایة» هیچ دلیل شرعی که کمک روایت باشد نداریم این روایت عبدالله بن سنان در برابر همه روایات عامه ایستاده است و دلیلی که کمک به این روایت کند نداریم.

این هم جوابش روشن است زیرا می‌

قول سوم: مرحوم قطب راوندی[21] قول دیگری قائل شده که شاید قول سوم در مسأله باشد و فرمود خصیه چپ اگر برای پیرمردی «شیخ آئس عن الجماع» است نصف دیه دارد اما اگر جوان است دو ثلث دیه داشته باشد.

دلیل قول سوم:

جمع بین روایات؛ گفته‌

جواب دلیل قول سوم: می‌

ایراد سوم بر قول دوم: ایرادی مرحوم آقای خویی[22] دارد که قابل توجه است ایشان از کسانی است که قول اول را قبول کردند که هر یک خصیة نصف دیه دارد و می‌«فی خصیة الرجل خمس ماة دینار» وقتی باهم تعارضا و تساقطا و رجوع می‌«لان الولد منه» دو خصیه چپ و راست که فرق دارند؛ ولی این را بعض اطباء قبول ندارند که نطفه در خصیه چپ باشد.

جواب ایراد سوم بر قول دوم؛ برای فردا انشاءاله.

وسصلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین