درس خارج فقه استاد مقتدایی
91/02/11
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الديات(حکم فلج شدن بینی)
شلل بینی:
مسأله 3 «فی شلل الانف ثلثا دیته صحیحا، وإذا قطع الاشل فعلیه ثلثها»
گفتیم اگر بینی من اصله قطع شود دیه کامله دارد و نیز اگر مارن قطع شود دیه کامله دارد و اگر بینی شکست و قطع شد و افتاد هم دیه کامل دارد در نهایت فرض دیگری مطرح شد که اگر شلل پیدا کند یعنی بینی سر جای خودش هست وقتی از دور نگاه کنی سالم به نظر می‌رسد اما از کار افتاده است دیه‌اش دو ثلث دیه انف است.
مرحوم صاحب جواهر
[1]
فرمود «بلا خلاف اجده» و در کتب دیگر نیز ادعای اجماع شد که حکم شلل بینی مثل شلل بقیه اعضاء است و از مرحوم کاشف اللثام نقل کردیم که فرمود اصحاب این را ضابطه قرار داده‌اند «ان فی شلل کل عضو ثلثی دیتة»
[2]
مرحوم شیخ
[3]
در خلاف می‌فرماید «علیه اجماع الفرقة واخبارهم»
دلیل مسأله:
1- صحیحه فضیل بن یسار
[4]
عن الصادق(ع) «قال سألت أبا عبد الله (عليه السلام) عن الذراع إذا ضرب فانكسر منه الزند، قال: فقال: إذا يبست منه الكف فشلت أصابع الكف كلها فان فيها ثلثي الدية دية اليد، قال: وإن شلت بعض الأصابع وبقي بعض فان في كل أصبع شلت ثلثي ديتها، قال: وكذلك الحكم في الساق والقدم إذا شلت أصابع القدم.»
کیفیت استدلال:
1- امام فرمود اگر بر کف دست جنایتی واقع شد و در نتیجه خشکیدن کف دست همه انگشتان دست فلج شد دیه آن انگشتان دو ثلث یک ید است. دیه ید نصف دیه کامله است.
2- امام ادامه دادند اگر برخی از انگشتان فلج شد دیه هر یک انگشت دو ثلث دیه همان انگشت است یعنی یک انگشت عشر دیه کامل (ده شتر) دارد. دو ثلث دیه شتر دیه یک انگشت است.
3- امام در ادامه فرمود این حکم اختصاص به کف ندارد بلکه اگر جنایتی بر ساق یا قدم وارد شد و پنج انگشت فلج شد دو سوم دیه پا است که دیه یک پا نصف دیه کامله است.
4- روایت در مورد کف و شلل انگشتان وارد شده است و نیز حکم ساق و قدم را بیان می‌کند منتهی علماء از این مجموعی که امام فرمود یک قاعده استخراج کرده‌اند که «ان فی شلل کل عضو ثلثی الدیة» و گفته‌اند کیفیت پرسش و پاسخ نشان می‌دهد که در شلل هر عضوی دو ثلث دیه همان عضو ثابت است. و لذا در مورد بینی گفته‌اند اگر فلج شد دو ثلث دیه دارد.
حکم قطع بینی فلج شده با جنایت:
«وان قطع الاشل فعلیه ثلثها» اگر کسی بینی اشل را قطع کرد ثلث دیه بینی بدهکار است یعنی برای شلل دو ثلث دیه ثابت بود و بعد از شلل اگر قطع شود یک ثلث دیه دارد که در نتیجه برای کل انف یک دیه کامله ثابت است.
مرحوم صاحب جواهر
[5]
می‌فرماید «بلا خلاف اجده فیه کما عن الریاض
[6]
وغیره واعترفوا بان فی قطع الاشل انف أو غیره ثلث الدیة»
در مورد قطع عضو فلج شده چه بینی یا گوش و غیره باشد یک ثلث از دیه همان عضو ثابت است.
دلیل مسأله:
روایت حکم بن عتیبه
[7]
«وکل ما کان من شلل فهو علی الثلث من دیة الصحاح»
روایت مفصل است و محل شاهد ذیل روایت است که فرمود در هر عضو شللی که قطع شود ثلث دیه ثابت است.
مرحوم صاحب جواهر
[8]
می‌فرماید «فتتم بذلک الدیة حینئذ» در یک مرحله اشل شد دو ثلث دیه ثابت شد و بعد از اشل شدن قطع شد یک ثلث ثابت شد در نتیجه یک دیه کامل ثابت است.
قطع بینی فلج شده طبیعی:
اگر بینی خلقتا اشل بوده و کسی آنرا قطع کرد اینجا هم بالاتفاق علماء می‌گویند همان ثلث دیه ثابت است.
دلیل مسأله: به اطلاق روایت تمسک می‌کنند. که امام فرمود «کل ما کان من شلل فهو علی المثلث من دیة الصحاح»
[9]
روایت عام است و شللی که توسط جانی باشد یا شللی که خلقتا باشد تفاوتی ندارد.
مسأله4 «في الروثة نصف الدية إذا قطعت، فهل هي طرف الأنف أو الحاجز بين المنخرين أو مجمع المارن؟ احتمالات، ويحتمل أن ترجع الاحتمالات إلى أمر واحد، وهو طرف الأنف الذي يقطر منه الدم وهو مجمع المارن وهو محل الحاجز فإذا قطع الحاجز من حيث يرى من الأعلى إلى الأسفل قطع طرف الأنف، وهو مجمع المارن وإن لا يخلو من تأمل.»
اگر کسی روثه را از بین ببرد نصف دیه دارد.
تحریر محل بحث: در این که در روثه نصف دیه کامل ثابت است کسی بحثی ندارد لذا مرحوم شهید
[10]
در مسالک می‌فرماید «المشهور ان الدیة فی الروثة نصف الدیة»
در کشف اللثام
[11]
«نسبته الی الاکثر» پس در اصل اینکه دیه روثه نصف دیه است شکی نیست.
معنای روثة: اما اینکه روثه کجاست؟ بحث دارد:
1- اهل لغت: طرف انف را می‌گویند لبه انف را می‌گویند «الذی یقطر منه دم الرئاف» یعنی همان نوک بینی که وقتی خون دماغ شد خون از آن سرازیر می‌شود. و در روایتی هم که مستند حکم است امام تعبیر می‌کنند به «طرف الانف»
2- مرحوم محقق
[12]
در شرایع فرمود: «وهی الحاجز بین المنخرین»
همان حاجز و پرده بین دو پره بینی را روثة می‌گویند.
3- جمعی از اصحاب منهم مرحوم صدوق
[13]
در فقیه فرمودند: «انها مجتمع المارن» آنجایی که مارن و حاجز را به هم پیوند می‌دهد یعنی همان جایی که حاجز و دو منخر به هم در نوک بینی متصل می‌شوند روثه است این تعبیر در واقع شبیه معنای اول یعنی معنای لغوی است.
قول مختار در معنای روثة: ظاهر این است که همان معنی اول که در لغت و در روایت آمده صحیح باشد و امام هم در تحریر می‌فرمایند شاید هر سه به یک معنی برگردد که احتمال صحیحی هم هست و روایت هم که همان روایت ظریف است تصریح به همان معنای لغوی دارد هرچند خود سند کتاب ضعفی در آن است ولی روایتی است که این کتاب عرضه شد به امام هشتم(ع) و عرض شد که از جد شما نقل شده و جد شما بخشنامه کردند امام رضا(عليه السلام) فرمودند «هو الحق» یعنی کلامی که ظریف نقل می‌کند حق است بنابراین ولو در سند کتاب ضعفی هست ولی اعتبار صحیح برای آن قائلند.
در آن کتاب نقل شده است که امام امیرالمؤمنین(عليه السلام) فرمود «فان قطع روثة الانف وهی طرفه فدیته خمس مأة دینار»
[14]
اگر روثة قطع شود پانصد دینار دیه دارد.
و در نقل کلینی
[15]
آمده است که روثة طرف الانف است.
در مقابل مرحوم شهید
[16]
در مسالک می‌فرماید «وفیه قول آخر وعللوه بان فی المارن الدیة ولم نقف علی مستنده» قول دیگر این است که گفته‌اند روثة ثلث دیه دارد و گفته‌اند که در مارن دیه کامله دارد حال اگر مارن را تقسیم کنیم دو منخر است و نوک بینی، پس قطع نوک بینی ثلث دیه دارد.
مرحوم شهید می‌فرماید این قول دلیل ندارد ما دسترسی به دلیل این قول پیدا نکردیم و این نکته که نقل شد تعلیل تراشی است. پس قول اول که قول مشهور است و مستند به روایت است قول حق است.
وصلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.
[1] جواهرالکلام 43: 195، ط دارالکتب الاسلامیة.
[2] کشف اللثام 11: 340، ط جماعةالمدرسین.
[3] الخلاف 5: 238، ط جماعة المدرسین.
[4] وسائل الشیعة 29: 347، کتاب الدیات، ابواب دیات الاعضاء، باب39، ح5، ط آل البیت.
[5] جواهرالکلام 43: 195، ط دارالکتب الاسلامیة.
[6] ریاض المسائل 14: 250، ط جماعة المدرسین.
[7] وسائل الشیعة 29: 345، کتاب الدیات، ابواب دیات الاعضاء، باب39، ح1، ط آل البیت.
[8] جواهرالکلام 43: 195، ط دارالکتب الاسلامیة.
[9] وسائل الشیعة 29: 345، کتاب الدیات، ابواب دیات الاعضاء، باب 39، ح1، ط آل البیت.
[10] مسالک الافهام 15: 408، ط المعارف الاسلامیة.
[11] کشف اللثام 11: 336، ط جماعة المدرسین.
[12] شرایع الاسلام 4: 1031، ط استقلال طهران.
[13] من لا یحضره الفقیه 4: 81، ط جماعة المدرسین.
[14] وسائل الشیعة 29: 293، کتاب الدیات، ابواب دیات الاعضاء، باب4، ح1، ط آل البیت.
[15] الکافی 7: 331، ط دارالکتب الاسلامیة.
[16] مسالک الافهام 15: 409، ط المعارف الاسلامیة.
