< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد مقتدایی

90/10/21

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: كتاب الديات (حکم نائم)
 بحث اخلاقی:
 ایام سوگواری است و در آستانه اربعین حضرت اباعبدالله الحسین(ع) هستیم چند جمله‌ای به این مناسبت صحبت می‌کنیم.
 در مورد دعای اربعین می‌گویند مضمون این دعا شاهد صحت سند آن است و نیز خواندن زیارت اربعین نشانه مؤمن بیان شده است.
 جمله‌ای در این زیارت آمده است که هدف امام حسین از این قیام را بیان می‌کند «فاعذر فی الدعاء ومنح النصح وبذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة وحیرة الضلالة» [1] امام حسین(ع) از نصیحت مردم دریغ نکرد و در دعا نیامده است خون خود را در راه تو بخشید بلکه با ظرافتی بذل خون را به خود خدا نسبت می‌دهد که به خدا دادند نه اینکه در راه خدا داده باشد و هدفش از تقدیم خون به خداوند آگاهی دادن و نجات مردم از نادانی و سرگردانی و گمراهی بود زیرا حاکمان جور مسیر دین را عوض کرده بودند و مردم به مسیری می‌رفتند که به گمراهی ختم می‌شد.
 و یا در فرازی دیگر دارد «فجاهدهم فیک صابرا محتسبا حتی سفک فی طاعتک دمه واستبیح حریمه» [2]
  [3] نگفته است در راه تو جهاد کرد بلکه با ظرافتی می‌گوید جهاد را برای خدا انجام داد نه برای راه خدا و در راه خدا جهاد آنچنان صابر و محتسب بود که در طاعت تو خونش ریخت و حریم خانواده‌اش مباح شد و آنان اسیر شدند.
 در حرکت امام از مکه به سمت کوفه در هشتم ذیحجه سال 61 هجری قمری سر و صدایی بپا شد که چرا امام می‌خواهد اعمال حج را رها کند؟
 امام خطبه‌ای خواندند و در فرازی از آن فرمود «فمن کان باذلا فینا محجته، موطنا علی لقاء الله نفسه فلیرحل معنا فانی راحل مصبحا ان شاء الله» [4] و از شهر خارج شد در بیرون مکه فرزدق شاعر که با سرعت در حال حرکت به سوی مکه بود تا خود را به اعمال حج برساند دید امام از مکه خارج شد تعجب کرد که چرا امام حسین از مکه خارج می‌شود لذا پرسید چه امر مهمی پیش آمد که حج را رها می‌کنید امام فرمود «إن هولاء قوم لزموا طاعة الشیطان وترکوا طاعة الرحمن واظهروا الفساد فی الارض وابطلوا الحدود وشربوا الخمور واستأثروا فی اموال الفقراء والمساکین وانا اولی من قام بنصرة دین الله واعزاز شرعه والجهاد فی سبیله لتکون کلمة الله هی العلیا» [5]
 این حاکمان تابع شیطان شدند و پیروی از خداوند را رها کردند و علناً به فساد در زمین مشغولند و حدود خدا را باطل کردند. شرب خمر می کنند و به اموال مستمندان دست درازی می‌کنند. در چنین شرایطی من سزاوارترین شخص برای یاری دین خدا هستم.
 در همین مسیر خداوند امام حسین(ع) را نیز مورد امتحان قرار داد.
 در مسند امام حسین از مرحوم مفید [6] نقل کرد « قال: لما سار أبو عبدالله من المدينة لقيه افواج من الملائكة المسومين في ايديهم الحراب علي نجب الجنة، فسلموا عليه و قالوا: يا حجة الله علي خلقه، ان الله أمد جدك بنا في مواطن كثيرة و ان الله أمدك بنا، فقال لهم: الموعد حفرتي و بقعتي التي استشهد فيها و هي كربلاء فاذا وردتها فأتوني.»
 وقتی امام از مکه خارج شد دسته‌ای از فرشتگان مجهز به حضور رسیدند و گفتند ما همان فرشتگانی هستیم که جدت را در مواطن کثیره یاری دادیم. اکنون خداوند ما را به کمک تو فرستاد. امام فرمود موعد و قرار من با شما در کربلا و هنگام شهادت و وقتی است که در قبرم قرار بگیرم. آنگاه که در قبرم قرار گرفتم به حضور من بیایید. کنایه از اینکه در مقدَّر شهادت خودم درخواست تغییر نمی‌کنم. آنان عرض کردند بفرمایید اگر تا آن زمان از دشمن ترس در دل دارید ما همراه تو خواهیم بود امام پاسخ داد ترسی ندارم.
 در ادامه روایت آمده است «وأتته افواج مسلمي الجن، فقالوا: يا سيدنا، نحن شيعتك، فلو امرتنا بقتل كل عدولك و أنت بمكانك لكفيناك. الي أن قال (ع): اذا أقمت بمكاني فبماذا يبتلي هذا الخلق المتعوس؟ و بماذا يختبرون؟ و من ذا يكون ساكن حفرتي بكربلاء؟ و قد اختارها الله تعالي يوم دحي الارض و جعلها معقلا لشيعتنا...» [7]
 گروهی از جن به حضور رسیدند و گفتند همین جا بمان ما تمام دشمنانت را نابود می‌کنیم. امام برای آنها دعا کرد و فرمود آیا نمی‌دانید قرآن می‌فرماید هر کجا باشد مرگ شما را می‌گیرد؟ کنایه از اینکه مقدری است که باید به دنبال آن بروم
 اگر من هم اینجا بمانم پس این ملت غافل مانده را چگونه خداوند امتحان کند و در قبر من که از روز خلق زمین آماده شده بود چه کسی جای گیرد؟ در حالی که خداوند قبر من را پناهگاه شیعه و امان دنیا و آخرت برای شیعیانم قرار داده است.
 و در نقل دیگر آمده است «وما قراتم کتاب الله اینما تکونوا یدرککم الموت ولو کنتم فی بروج مشیدة [9] » امام خطاب به جنیان مسلمان فرمود مگر نخوانده‌اید که خدا می فرماید هر کجا باشیم مرگ به سراغتان خواهد آمد هرچند که در حفاظهای سنگین قرار گیرید.
 یکی از بزرگان فرمود در مقابل کسی که برای خدا چنین اقدام بی سابقه‌ای بکند سزاوار است همان گونه که او همه چیز خود را در اختیار خدا قرار داد خداوند همه فضل و رحمت خود را در اختیار او قرار دهد یعنی همه پاداش‌های ممکن را به او بدهد و لذا بُعدی ندارد اگر در روایت بفرماید کسی که به اندازه بال مگسی اشک برای حسین(ع) بریزد تمام گناهان خودش و اهلش بخشیده می‌شود.
 یا در روایت بیاید اگر کسی جرعه‌ای آب بنوشد و لعن به قاتلین حسین بکند به چنین و چنان مقدار ثواب می‌رسد.
 ابن قولویه [10]
  [11] از داوود رقی نقل می‌کند که گفت در حضور امام صادق(ع) نشسته بودم امام تشنه شدند آب آوردند و امام نوشیدند بعد حالشان منقلب شد اشکشان جاری شد عرض کردم یا ابن رسول الله چه شد امام فرمودند «لعن الله قاتل الحسین» بعد فرمودند ای داوود «ما من عبد شرب الماء فذکر الحسین ولعن قاتله الا کَتَب‌َ الله له مأة ألف حسنة وحط عنه ماة الف سیئة رفع له مأة ألف درجة وکانما اعتق مأة ألف نسمة وحشره الله تعالی یوم القیامة فلج الفؤاد»
 زید شحام در روایتی از امام می‌پرسد «ما لمن زار قبر الحسین؟ قال کمن زار الله فی عرشه» [12]
 ان شاء الله خداوند ما را جزء پیروان راستین آن حضرت قبول بفرماید.
 بحث فقهی:
 گفتیم اگر نائم در حال خواب موجب قتل نفس یا نقص عضوی بشود در مسأله سه قول است:
 قول اول: بعضی گفتند دیه دارد و دیه بعهده خود نائم است. زیرا قتل شبه عمد است.
 در جواب گفتیم ملاک شبه عمد این است که قصد وقوع فعل روی این شخص را داشته باشد ولی اینجا این قصد نیست.
 قول دوم: جمع کثیری گفتند خطای محض است و دیه بعهده عاقله است. زیرا قصد قتل ندارد و قصد فعل روی این شخص هم ندارد.
 بر این قول اشکالی شد که در خطای محض باید هدف دیگری داشته باشد و خطا برود. در روایات هم داشتیم که اراده شیئی بکند و به شیئ دیگر اصابت بکند در اینجا نائم اساسا قصدی ندارد تا قصدش تبدیل به خطا شود.
 در جواب این قول؛ مرحوم صاحب جواهر [13] فرمود می‌پذیریم که روایت می‌فرماید اراده شیئی میکند ولی به خطا می رود اما «إنما» که در روایت آمده حصر اضافی است و مورد روایت یک مصداق از خطا است و کل مصادیق نیست یعنی یکی از مصادیق این است که قصد داشته باشی و به خطا رود اما مصداق دیگر این است که هیچ قصدی نداشته باشد.
 ثانیا: آنجا که قصد داشت و خطا رفت قتل خطای محض شد پس اینجا که هیچ قصدی ندارد؛ به طریق اولی خطای محض است و صاحب جواهر شبهه اسباب و ضمان نفوس را هم نپذیرفتند و حتی گفتند ارزش جواب دادن ندارد زیرا عرف برای نائم مباشرت می‌بیند نه سببیت.
 گفتیم فرمایش صاحب جواهر متین است و مرحوم امام هم قبول دارد.
 قول سوم: مرحوم آقای خویی [14] فرمودند اصلاً دیه ندارد چون نه عمد است نه شبه عمد نه خطای محض.
 این را هم جواب دادیم و گفتیم واضح است که صورت نائم با صورت افتادن به وسیله؛ تفاوت جدی دارد و فرقی است که عرف می‌پسندد.
 تا اینجا بحث نائم غیر شیرده بود.
 در بحث نائم شیرده (دایه) روایت خاص داریم ان شاء الله بعد می‌خوانیم.
 و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین


[1] تهذیب الاحکام 6: 113، ط الاسلامیة.
[2] تهذیب الاحکام 6: 113، ط الاسلامیة.
[3] مصباح المجتهد 2: 789، ط مؤسسة فقه الشیعة.
[4] لهوف: 26.
[5] فرهنگ جامع سخنان امام حسین(ع): 179، ح289.
[6] مسند امام حسین(ع): 275.
[7] ابن طاووس، اللهوف: 45، ط مطبعة العرفان، صيدا، 1329 هـ .ق.
[8] مستدرک الوسائل 10: 270، ح11890، ط آل البیت.
[9] النساء : 78.
[10] کامل الزیارات : 106، ح1، ط دار المرتضویة.
[11] الکافی 6: 391، ح6، ط الاسلامیة.
[12] کامل الزیارات: 147، ح1، ط دار المرتضویة.
[13] جواهر الکلام 43: 52، ط دارالکتب الاسلامیة.
[14] مبانی تکملة المنهاج 2: 223، ط العلمیة.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo